كوسەمسوزدىڭ قاللەكيى

سولاردىڭ iشiندە پاتەردەن-پاتەرگە كوشۋدەن الماتىنىڭ رەكوردىن الدەنەشە رەت جاڭارتقان قالي سارسەنبايدىڭ ورنى بولەك ەدi. سول جولى ونىڭ ءتورت بولمەگە قولى جەتتi. قالەكەڭنiڭ بالالارى ۇيرەنشiكتi داعدىمەن بiر بولمەگە جينالىپ الىپ، شوعىرلانىپ وتىرۋعا بەيiم تۇراتىن كەزi وسى تۇس. «جاس الاشتا» بiرگە قىزمەت iستەگەنبiز. ەندi كورشi بولدىق. وسى ۇيدە تۇراتىنداردىڭ iشiندە پاتەردiڭ زارىن ودان كوپ تارتقان ادام تابىلا قويماس.

جينالىس پەن توي-تومالاقتان بوساي قالعاننىڭ وزiندە سەكرەتارياتتان ادام قۇرعامايدى. بiرەۋ كiرەدi, بiرەۋ شىعادى. بiرi كەتiپ بارا جاتسا، الگiندە عانا قاراسىن باتىرعان ادام قايتا باس سۇعادى. ىلعي بiر سوزشەڭدەردiڭ باسى وسىندا توعىسادى. ول از دەسەڭiز، كوك بازاردىڭ ماڭايىندا شابىت شاقىرىپ جۇرگەن ادۋىندى اقىن جiگiتتەر سەكرەتارياتقا سالەم بەرە كەلەدi. مۇندايدا قايداعى جازۋ... ادام اياعى ءسال باسىلدى-اۋ دەپ، قاعازعا ەندi ۇڭiلە بەرگەنiڭدە، جەلكە تۇسىڭداعى اقپارات قۇبىرى ارقىلى جەتكەن پاترون تۇعىرىنا سارت ەتە قالادى. رەسمي حابار اكەلگەن جۇمىر قۇتىعا تۇرا ۇمتىلاسىڭ. كەيدە كورشi باسىلىمداردىڭ جiگiتتەرi پاترونعا سالىپ، بiر-ەكi تال تەمەكi جولدايدى. وسىنداي ەرەكشە تاسiلمەن جەتكەن شىلىمدى قالاي شەكپەيسiڭ؟!

قالي سارسەنباي قولىنا اۆتوقالامىن السا، ماقالا جازىپ، بوياۋ قالامىن السا، ماكەت سىزىپ، سابىرلى دا سالماقتى قالپىمەن جۇمىسىن جالعاستىرا بەردi. ءسويتiپ، ول سەكرەتارياتقا بارعان ادام جازۋدان شىعىپ قالادى دەگەن تۇسiنiكتi تاس-تالقان ەتتi. ونىڭ حاتشىلىقتاعى تاجiريبەسi كەيiن مولىنان كادەگە استى. باسقا باسىلىمدارعا باسشىلىققا كەلگەن كەزدە گازەتتi ارلەپ-اسەمدەۋدiڭ مىڭ سان ءتاسiلiن ۇسىنىپ، وزگەشە ورنەك سالدى.

ۇيگە «رومان-گازەتا»، «وگونەك»، «كرەستيانكا»، «رابوتنيتسا» جۋرنالدارىن جازدىرىپ الاتىن كورiنەدi. سونىڭ ءبارiنiڭ راحاتىن قالي كورگەن. اسiرەسە، «وگونەك» سۋرەتشiلەر تۋرالى تانىمدىق ماقالالاردى كوبiرەك جاريالايدى. سولارمەن تانىسىپ شىققاننان كەيiن تۇسiنiگi تەرەڭدەي ءتۇستi. ءار ەلدەگi, ءار داۋiردەگi عالامات قىلقالام شەبەرلەرi تۋرالى جەتكiلiكتi مالiمەت الدى. بۇل تاقىرىپ ونى كەرەمەت قىزىقتىردى. بەينەلەۋ ونەرiنiڭ بەيمالiم قىرلارى جونiندە جازۋعا ىقىلاسى اۋدى.

ونىڭ اكتەرلiكتi اڭساۋىنان قالامگەرلiكتi قالاۋىنىڭ باسىمداۋ بولىپ شىعۋىنا ىقپال ەتكەن ادام ءوزi تۋىپ-وسكەن «جايىلما» اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتiڭ مۇعالiمi, قازاقتىڭ بەلگiلi جازۋشىسى پەرنەباي دۇيسەنبين ەدi. ول – جەتپiسiنشi جىلداردىڭ اياعىندا «جالىننىڭ» جابىق بايگەسiندە جۇلدە الىپ، ايدى اسپانعا بiر-اق شىعارعان قالامگەر.

جالپى، جۋرناليستيكادا تاقىرىبىن تاپقان ادامنىڭ جولى بولادى. بارلىق سالادان مەيلiنشە حاباردار ەتۋگە داعدىلاندىراتىن قازاق باسپاسوزiندە بەلگiلi بiر ماسەلەنi قاۋزاۋعا ماماندانعان جۋرناليستەر اسا كوپ ەمەس. سول ازدىڭ بiرi جانە بiرەگەيi – قالي سارسەنباي. ول ءومiر بويى ونەر تاقىرىبىنا قالام تەربەپ كەلەدi. باياعىدا جەكسەنقۇل مەن قوسشىعۇلدىڭ اۋىلى – قىزىلسايعا ارنايى بارىپ جازعان، وزiنە ۇشان-تەڭiز بەدەل اكەلگەن «قايىسپاس قارا كەمپiرلەرi» دە ءان تاريحىنان تامىر تارتقان دۇنيە ەدi.

قاليدىڭ كوسەمسوزدiك شىعارماشىلىعىنىڭ بiر بولiگi – قازاق ونەرiنiڭ سان-سالاسى تۋرالى پروبلەمالىق ماقالالار. مۇنىڭ بارiندە ۇلتتىق مۇددە جان-جاقتى ەسكەرiلگەن. ول – ونەردەگi تازالىقتىڭ، ءداستۇر جالعاستىعىنىڭ جوقتاۋشىسى. جازسا، ونەر ولمەسiن، ونىڭ تۋى جىعىلماسىن دەپ جازادى. الىپتار شوعىرىنىڭ بارشاعا بەلگiلi ۇلگi-ونەگەسiن ۇزدiكسiز ناسيحاتتايدى. سول ءۇردiستi ۇستانعان كەيiنگi جاستاردى كورسە، كادiمگiدەي قۋانادى. قالي سارسەنباي قازاق ونەرiنە كولەڭكە تۇسiرەتiن كەلەڭسiزدiكتەرگە قارسى تۇراتىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتiڭ ءرولiن اتقارىپ كەلەدi.

بۇل شەراعاڭنىڭ سiرەسكەن ساياسي گازەتتi دە جۇرتقا جاپپاي وقىتۋعا بولاتىنىن دالەلدەگەن شابىتتى شاعى ەدi.

ول كiسi ابدىراپ الدىنا كەلگەن جاس جۋرناليسكە: «قاراعىم، بiزگە جۇمىسقا كەل. ادەپكiدە سەكرەتارياتتا ءۇش اي iستەيسiڭ. سودان كەيiن ادەبيەت بولiمiنە اۋىساسىڭ»، – دەپتi. «قازاق ادەبيەتiنە» كەتكەلi جاتقانىن ايتقان ەكەن، «قازاقستاندا جازۋشى جەتەدi, ادام تابادى ولار»، – دەپ بiر-اق كەسiپتi.

وقۋ ورنىن جاڭا عانا بiتiرگەن ءتۇبiت مۇرت بوزبالالار بiردەن بولiمگە كەلiپ، كەڭ زالدا كەردەڭ-كەردەڭ ەتiپ جۇرگەندە قالي بۇكشەڭدەپ، كەلەسi ءنومiردiڭ ماكەتiن سىزىپ وتىرادى. بوياۋ قالامىنىڭ تۇقىلى مۇقالىپ قالسا، دۇكەننەن-دۇكەن اداقتاپ، جاڭاسىن iزدەيدi. دۇنيەنiڭ ءبارi قات كەز. سەكرەتاريات پەن باسپاحانانىڭ اراسىندا زىر جۇگiرiپ، ساۋساعىن كۇيەلەپ، مايعا بىلعانىپ، قورعاسىن ءارiپتiڭ ۋىن جۇتتى. بiراق ونى ازابىم دەپ ازارلانعان جوق. بارىنشا سابىر ساقتاپ، بارعا قاناعات ەتتi. قولى قالت ەتكەن ساتتە ماقالا جازىپ، وقىرماندى اۋىق-اۋىق ەلەڭ ەتكiزiپ تۇردى.

ءۇشiنشi باس رەداكتور گازەتتiڭ وزگەشە تىنىسىن اشتى. تەگiندە، ءتاۋiر جۋرناليستiڭ بارiنە بiردەي مىقتى باس رەداكتور بولۋ باقىتى بۇيىرا بەرمەيدi. قازاق باسپاسوزiندە قالامى قارىمدى جۇيرiك جۋرناليست جۇزدەپ سانالادى. ال بارعان جەرiنە بەرەكە ۇيiرiلەتiن، رەداكتسيانى ۇلاعاتتى ۇستاحاناعا اينالدىرا الاتىن باس رەداكتوردى ساناپ شىعۋعا قوس قولدىڭ ساۋساعىنىڭ ءوزi جەتكiلiكتi. «الماتى اقشامىنىڭ» بۇگiنگi باس رەداكتورى دا سولاردىڭ ساناتىنا كiرەدi. سول ات توبەلiندەي ازشىلىقتىڭ iشiندە ۇستازى شەراعاڭ دا، ونىڭ شەكپەنiنەن شىققان قالاعاڭ دا بار.

ول بەدەلدi شىعارماشىلىق تۇلعالاردى گازەتتiڭ جۇمىسىنا تارتتى. Iلگەرiدە «جاس الاش» گازەتi باس رەداكتورىنىڭ بiرiنشi ورىنباسارى بوپ جۇرگەندە، قادىر مىرزا ءالiنiڭ «يiرiم» جانە «جازمىش» اتتى دەرەكتi حيكاياتتارىن ۇزبەي جاريالاپ، باسىلىمنىڭ تارالىمىن ارتتىرىپ ەدi. سول تاسiلمەن «اقشامنىڭ» اۆتورلار توبىن قالىپتاستىردى. قالامگەرلەردi توڭiرەگiنە جينادى. ۇلت ءسوزiن ايتا بiلەتiن زەردەلi زيالىلاردىڭ قولىنا قالام ۇستاتتى.

الماتى قالاسىن ءار جىلداردا باسقارعان قايراتكەرلەردi تۇگەلدەپ، ارقايسىسىنىڭ پورترەتiن جاسادى. وسى ماقالالاردى توپتاپ، كiتاپ ەتiپ باستىرىپ شىعاردى. بۇل بۇرىن ەشكiم قولعا الماعان تىڭ جوبا بولاتىن. «مىڭ جاساعان شاھاردىڭ شامشىراعى» دەگەن تiركەستi «الماتى اقشامىنىڭ» ۇرانى ەتiپ الدى. «قوعامدا ءالi دە بولسا جانى سiرi بوتەن پيعىلدان حابار بەرەتiن كەرتارتپا پiكiرلەرگە نۇكتە قويۋ ماقساتىندا وسى ءسوزدi گازەت اتاۋىنىڭ ۇشار باسىنا قاشاپ جازدىق»، – دەپ ءتۇسiندiردi مۇنى.

بiزدiڭ كەيiپكەرiمiزدiڭ قاراماعىندا قىزمەت iستەگەن جاس ارiپتەستەرiمiز كەيiنگi كەزدە «قاليدىڭ قايراعىندا قايرالدىق» دەگەن تiركەستi قولدانىپ ءجۇر. «شەرحاننىڭ شەكپەنi»، «بەردiقۇلوۆتىڭ بەشپەنتi» دەگەن ۇعىمداردىڭ سوڭىن الا «قاليدىڭ قايراعى» دەگەن تۇسiنiك قالىپتاسسا، نەسi ايىپ؟! قاليدىڭ قايراعى ءباسپاسوزدiڭ بايراعىنا اينالاتىن كۇن دە كەلەر.

كەزiندە امانگەلدi سەمبين تۋرالى پiكiر بiلدiرگەن شەرحان مۇرتازا: «ەندi ارادا جىلدار ءوتiپ كەتكەن سوڭ ويلاپ قاراسام، دۇرىس ايتقان ەكەنمiن. مۇنى قالي سارسەنباي مىنا «ەگەمەن قازاقستانداعى» كولەمدi ماقالاسىندا، ماقالاسىندا ەمەس-اۋ، اسا iرi دارىندى جوقتاۋ-ەسسەسiندە ەسكە سالا كەتiپتi»، – دەپ وعان راحمەت ايتادى. ەشكiمدi وڭايلىقپەن مويىندامايتىن، جۇرتتا نە بار، نە جوق ەكەنiندە شارۋاسى بولا بەرمەيتiن ءابدiجامiل نۇرپەيiسوۆتiڭ ءوزi: «سەنiڭ جازۋىڭدا كۋلتۋرا بار»، – دەپ سۇيسiنەدi. اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ ونىڭ شىعارماشىلىعىنا كاسiبي تالداۋ جاسايدى. مۇزافار الiمباەۆ: «پورترەت جازۋعا قالي ابدەن-اق توسەلگەن ەكەن»، – دەپ بiر تامسانىپ الىپ، ونىڭ ءسوز قولدانىستارىنان بiرنەشە مىسال كەلتiرەدi. قادىر مىرزا ءالi: «كوركەمونەردi كوركەم جiگiتتەر جاسايدى»، – دەپ تولعايدى. گەرولد بەلگەر كۇندەلiگiندە قاليدىڭ ماقالالارى تۋرالى «سالقىن سامال جەلپiگەندەي اسەر الدىم»، – دەپ جازادى. اقسەلەۋ سەيدiمبەك داۋلى كۇيلەردiڭ جاي-جاپسارى تۋرالى وي-تۇجىرىمدارىن قاعازعا ءتۇسiرiپ، پiكiر ءبولiسۋ ءۇشiن ارنايى جiبەرەدi. Iليا جاقانوۆ اتىراۋدان ساعىنىشتى حات جولداپ، «جۇرەگiڭ قانداي نازiك، جانىڭ قانداي سىرلى، سەزiمiڭ دە پاك! دۇنيەگە، ادامدارعا عاشىق كوزبەن قاراپ، وبەكتەي سويلەيسiڭ»، – دەپ تەبiرەنەدi. قۇلبەك ەرگوبەك اعالىق اق نيەتiن حاتقا اينالدىرىپ، باسىلىم بەتiنە ءتۇسiرiپ، «سەنiڭ جازعان تۋىندىلارىڭ ءالi سان ۇرپاقتى تاربيەلەر!»، – دەپ تiلەك ايتادى. ال قازاققا قىمبات قابدولوۆتىڭ اياۋلى جارى ساۋلە اپاي ونىڭ ءار ماقالاسىن ۇزبەي وقىپ، وي-پiكiرiن قاعازعا ورنەكتەپ، ءباتۋالى باتاسىن بەرەدi. ءباسپاسوزدiڭ بەل بالالارىنىڭ بارلىعى بiردەي مۇنداي قادiر-قۇرمەتكە بولەنە قويعان جوق. دەمەك، بۇل – بiزدiڭ كەيiپكەرiمiز «اقشامنىڭ» التىن قازىعى بولا الدى دەگەن ءسوز.