لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ماسەلەنىڭ ءتۇپ-تامىرىنا قاراپ ايتسام، ءوز باسىم، كيريلل تاڭباسىنان لاتىن ارپىنە كوشۋ ساياساتىن قولدايمىن. سەبەبى، ەگەر ەل بولامىز، قوعام رەتىندە قالىپتاسامىز دەسەك، وندا ورىس مادەنيەتىنەن، ول حالىقتىڭ ءجۇرىپ-تۇرىسى مەن ادەتىنەن الشاق ۇستاۋىمىز كەرەك بويىمىزدى.
وسى ويىمدى ءۇش سوزبەن ايتايىن.
بىرىنشىدەن، رۋس ەلىنىڭ ساياسي تاريحىن ەسكە العاندا...
ونىڭ ساياسي تاريحىنا قاراساق، پەتر پاتشادان بەرى ەل مەن بيلىك اراسىنداعى تالاستان ەشبىر ءپوزيتيۆتى ناتيجە شىقپاپتى. سول «تالاس» - ءالى تالاس. تالاساتىن – يت. ادام – تۇسىنىستىگىمەن ادام. ساياسي تۇسىنىستىك تابىلعان جوق.
دەمەك، ۇلت رەتىندە قالىپتاسقان جوق. ۇلتتىڭ بەلگىسى – ساياسي جابايىلىقتان باس تارتىپ، ادام الەۋمەتشىلىگىن قۇرۋ. الەۋمەت رەتىندە ورتاق شەشىم تابا ءبىلۋ.
ەكىنشىسى – رۋح ماسەلەسى.
بۇل حالىق رۋحاني بويىن تۇزەيمىن دەسە، پراۆوسلاۆيە دىنىنە تىرەلەدى. سەبەبى، تامىرى – سول. بولماسا، «سول» دەپ تۇسىنەدى.
ول ءدىن – حريستيان ءدىنىنىڭ اراسىنداعى ەڭ كونسەرۆاتيۆتى اعىمى – ورتودوكسالدى حريستيانيزم بولعاندىقتان، رۋحاني ىزدەنىسى، بۇگىنگى بولمىسى كورسەتىپ وتىرعانداي، ناداندىققا الىپ بارادى.
مەن تۇسىنگەن ورىستىڭ تاريحى مەن تابيعاتى - وسى. سول سەبەپتى ساياسي ومىرىندەگى پروتسەستەر «جابايى ليبەراليزم» مەن «ورىسشا كوممۋنيزم» اراسىنداعى شايقالىستا ءوتتى. رۋحاني ءومىرى ءدىني ناداندىق مەن راديكالدى اتەيزم اراسىندا ءوتىپ جاتىر.
ءۇشىنشىسى – ادام تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋ.
ادام بولىپ تۋعان، ادام رەتىندە قالىپتاسپاي، ادام قوعامى قۇرىلمايدى. قوعامدى قوعام ەتەتىن – ادام. دالىرەك ايتقاندا، الەۋمەتتىك جانە رۋحاني ادام – ءادىل ازامات.
ورىس تۇلعاسى «مۇجىق» بولىپ تۋدى. سول كۇيىندە قالدى. عاسىرلار ءوتتى، ساياسي فورماتسيالار اۋىسىپ جاتىر، بىراق ورىس مۇجىعىنان گراجدانين شىققان جوق.
باسقا دا اتايتىن تۇستارى بار بۇل ماسەلەنىڭ، بىراق وسى ءسوز جەتەر.
سوندىقتان، ەل بولامىز دەسەك، ورىس ۇلگىسىنەن بويدى الشاق ۇستاپ، دامۋدىڭ باسقا جولىن سالۋىمىز قاجەت.
كيريللدى تاستاپ، لاتىنعا كۇشۋدى قۇپتاعانداعى تۇپكى ويىم وسى ەدى.
* * *
بىراق تۇپكى ماقسات بار دا، قولداعى مۇمكىنشىلىك بار. وسىنى شاتىستىرۋعا بولمايدى.
لاتىن تاڭباسىنا جەدەل كوشۋدى قولدايتىن جۇرت وسىنىڭ ەسەبىنە جەتپەيتىن سياقتى.
نەگە؟
سەبەبى، باسقا ەلدەر تاجىريبەسىنە قاراساق، بۇل ساياساتتىڭ كوزگە جەڭىل كورىنەتىن جاعى كوپ. ونى سارالاعان عىلىمي ءسوز جوق. كورشىمىز وزبەكستان مەن عاسىر بۇرىن لاتىندالعان تۇركيا جولى بار. قاراساق، ماسەلە شەڭبەرى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ جەتىكسىزدىگىمەن شەكتەلىپ قويعان جوق، تازا ءتىل ماسەلەسىنىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر.
ال، "سناچالو نادو ۆۆيازاتسيا ۆ سەرەزنىي بوي، ا پوتوم ۋجە ۆيدنو بۋدەت" دەيتىن، بۇل - سوعىس ەمەس. ءتىلدىڭ، رۋحاني بولمىس رەتىندە سيپاتتايتىن، ءوز جولى بار.
ءتىلدى نە بايىتادى؟
ارينە، سوزدىكتەر! سوزدىكتىڭ ءتۇر-ءتۇرى. ال، بۇگىنشە، جارىتىپ جاسالىنعان «قازاق-قازاق» سوزدىگى جوق، باسقاسىن ايتپاعاندا. وكپەلەمەسىن بۇل سوزىمە ءتىل سالاسىنىڭ قۇرمەتتى قاۋىمى.
سوندىقتان، لاتىن ارپىنە كوشۋدى بۇگىن-ەرتەڭ قويا تۇرىپ، ءتىلدى بايىتۋ كەرەك.
قازاق-تۇرىك، تۇرىك-قازاق ءتىلىنىڭ; قازاق-التاي، التاي-قازاق ءتىلىنىڭ; قازاق-حاكاس، حاكاس-قازاق ءتىلىنىڭ، - جانە تاعى باسقاسىن ايتام، - سوزدىگى جاسالسىن. سول نەگىزدە ءتىلدى تالقىلايىق، حالىقتىق دۇنيەتانىمدى تانيىق، ءسوزدىڭ ءمانىن تولىعىراق مەڭگەرەيىك.
ءبىرىنشى قادام رەتىندە، وسىنى جاساساق، كەيىنگىسىنە كەيىن توقتارمىز.
بۇل ينتەللەكتۋالدىق، عىلىمي العىشارت جاسالماي، لاتىنعا الدا-جالدا كوشەمىن دەۋ، مەنىڭ ويىمشا، عىلىمي جانە قوعامدىق-ساياسي قاتەلىك.
سەيىتقاسىم اۋەلبەكوۆ، عالىم،
فرانتسياداعى قازاق ازاماتى.
