جاقىندا باق-تا "پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە 27 ميلليون تەڭگە جۇمسالماق" دەگەن اقپارات جاريالانىپ، قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. بۇل تۋرالى جۋرناليست ميات كاشىباي ءوز Telegram-ارناسىندا حابارلادى.
وسىنداي قىسىلتاياڭ شاقتا «ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ باسقارماسى» دەگەن مەكەمەنىڭ دەپۋتاتتارعا مەملەكەتتىك ءتىل بويىنشا ترەنينگتەر وتكىزۋگە 27 ملن-نان استام سوما جۇمساۋى قاي قيسىنعا سىيادى؟! 30 جىل ىشىندە قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە ەش قۇلشىنىس بىلدىرمەگەندەرگە انا ءتىلىن ۇيرەتۋگە مەملەكەت ەسەبىنەن وسىنداي قوماقتى قاراجات ءبولۋدىڭ نە ءمانى بار؟
«Adyrna.kz» ءتىلشىسى وسى ماسەلەگە قاتىستى ءتىل جاناشىرلارىنىڭ پىكىرىن سۇراپ ءبىلدى.
ءتىل جاناشىرلارى نە دەيدى؟
تۇرار ساتتارقىزى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ءتىل جاناشىرى:
«دەپۋتاتتار اۋىلعا»
“ديپلوممەن اۋىلعا” دەگەن باعدارلاما بار عوي. سول سياقتى دىم قازاقشا بىلمەيتىن، “مەنىڭ كىنام ەمەس، تەك ورىسشا ايتامىن”، - دەپ ءوز-وزدەرىن اقتاپ، “ۋدوبنىي” تىلدە عانا سويلەيتىن دەپۋتاتتاردى “دەپۋتاتتار اۋىلعا” دەپ باعدارلاما جاساپ جىبەرىپ، ورىسشا سويلەمەيتىن، تۇپكىر-تۇپكىردەگى ينتەرنەتى دە، جولى دا جوق، قىس بولسا، شىعا المايتىن، ناعىز قازاقى اۋىلدارعا جىبەرۋ كەرەك. ەكى قوياندى ءبىر وقپەن اتامىز. ۇكىمەتتىڭ قارجىسى دا بوسقا شاشىلمايدى. اۋىلعا بارىپ جۇمىس ىستەپ، قارا حالىقتىڭ جاي-كۇيىن “ىشىمەن” سەزىپ، قازاقىلىقتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرعان جەردە قازاقشانى دا تەز ۇيرەنەدى. اۋىلعا دا، وزىنە دە پايداسى تيەدى. اۋىلدىڭ ءومىرى قانداي بولاتىنىن كورسىن. مال ۇستاپ، قورانىڭ ءيىسىن سەزىپ، ءشوپ تاسىپ، كومىر كىرگىزىپ، پەش جاعىپ، سيىر ساۋىپ، ماي-قۇرت جيناپ، اتقا ءمىنىپ دەگەندەي…»
تۇرار ساتتارقىزىنىڭ ايتۋىنشا، دەپۋتاتتارىمىز وسىنىڭ ءبارىن ءوز كوزدەرىمەن كورگەن سوڭ، اۋىلعا دەگەن «كوزقاراستارى» وزگەرىپ، ءتۇبى اۋىلدارىمىز دا گۇلدەنەر...
«ۇلتتىق كودى ويانىپ، انا ءتىلى، ۇلتتىق قۇندىلىعىن ۇعىنىپ، 62 تامىرىمەن قازاق ەكەنىن سەزىنسىن. ءتىپتى كەرەمەتى-تەك وزدەرى عانا ەمەس، وتباسى دا قازاقشا ۇيرەنىپ، بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرەدى. ءسويتىپ قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىنىڭ ارتۋىنا اتسالىسادى. قازاقشا ۇيرەنۋ ءۇشىن ورتا كەرەك عوي دەگەنىم عوي. ەندى “حالىق قالاۋلىسىمىز” دەپ ءجۇر عوي، اۋىلدىڭ ءومىرىن كورمەگەن “حالىق قالاۋلىسى” قالاي بولماق؟ اۋىل -قازاقتىڭ التىن بەسىگى. ءتىل دە، ءدىل دە، قازاقى بولمىس تا اۋىلدا. ايتپەسە، قازاقتىڭ قازاقشا سويلەۋى ءۇشىن اقشا بولگەنىمىز، ءتىپتى ۇيات ەكەن…»
«ءوز قازاعىمىزعا قاراعاندا وزگە ەتنوس وكىلدەرى قازاقشا ۇيرەنگىسى كەلەدى»
«بۇگىن فەيسبۋكتە ءبىر جازبا وقىدىم. سول جازبادا ورىستىڭ ءبىر ايەلى: «ءبىز ءوز مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ۇيرەنگىمىز كەلەدى. بىراق، ءبىزدىڭ ەلدە بارلىعى اقىلى. ال اقىلى تۇردە وقۋعا جاعدايىم جوق. ساپالى ءتىل ۇيرەتەتىن ورىندار بولسا»،- دەپ جازىپتى. شىنىن ايتقاندا، قازىر ۋكراينا مەن رەسەي ماسەلەسىنە توقتالساق، وسىنداي ورىس ءتىلدى وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى بايقالىپ وتىر. تاعى ءبىر مىسال، الدىندا ءبىر بالاباقشانىڭ اشىلۋىنا باردىم. سويتسەم، ورىسشا ەكەن. سوسىن ءسوز الىپ: «بالالارىڭىزدى قازاقشاعا بەرىڭىزدەر، مەملەكەتتىڭ ءتىلىن قولداڭىزدار! ونى سىزدەر ۇيرەنۋگە تيىسسىزدەر!، - دەپ ەدىم. سول كەزدە وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ اجەلەرى ورىندارىنان تۇرىپ: «دۇرىس ايتاسىز. ءبىز بالالارىمىزدى دا، ءوزىمىز دە قازاقشا ۇيرەنگىمىز كەلەدى. نەمەرەلەرىمىزگە قازاق تىلىندە كىتاپ ساتىپ الىپ، ۇيرەتىپ ءجۇرمىز»، - دەپ ءبىزدىڭ تىلىمىزگە شىن ىقىلاس، نيەت بىلدىرگەندەرىنە ءوزىم ىشتەي قۋانىپ قالدىم»
الايدا سول ءورىستىلدى بالاباقشاداعى ءوزىمىزدىڭ قاراكوز قازاقتار «قازاقشا» بىلمەيتىندەرىنە دىم ارلانبايدى ەكەن...
«بالالارىن ءورىستىلدى بالاباقشاعا بەرىپ، ورىسشا وقىتىپ جاتقان ءوزىمىزدىڭ قاراكوز قىز-كەلىنشەكتەر بىزگە مۇلدە ءمان بەرمەي، تەرىس قاراپ وتىردى. وسىعان بولا جان-جۇرەگىم اۋىردى... سوعان قاراعاندا كورشى ەلدىڭ قازىرگى مۇشكىل جاعدايى كەلەسى مۇمكىندىككە جول اشىپ وتىر: مىنە، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ناعىز قولعا الاتىن، انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، تۇعىرىققا قوندىراتىن ۋاقىت كەلدى! مەن مۇنى سەزىپ تۇرمىن. ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى، وزگە ەتنوس وكىلدەرى قازاقشا ۇيرەنەمىز دەيدى. وسىنداي ءساتتى پايدالانىپ نەگە تەگىن، ساپالى قازاق ءتىلى كۋرستارىن ۇيىمداستىرماسقا، باستىسى نيەت بار ەكەن. ءتىل كوميتەتى ويلانىڭىزدار! ءالى دايىن ەمەسپىز دەپ قاشانعى وتىرامىز. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن شەشەتىن كەز - ءدال وسى كەز! ۇيرەنەمىن دەپ جاتقاندار بار!»
«دەپۋتاتتار ءبارىبىر قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەيدى، ويتكەنى ولاردا نيەت جوق!
«وسى ۋاقىتقا دەيىن تىلگە دەپ بالەنباي اقشا قۇرتتىق. مەملەكەتتەن بولىنگەن اقشاعا دەپۋتاتتار قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەيدى. ويتكەنى، ولاردا نيەت جوق. ودان دا مىنا نيەتى بار حالىققا وتىرىكتەن وتىرىك تىلگە بولەمىز دەپ ەمەس، قايتا بيۋدجەتتەن ەش قارجى جۇمساماي قاراپايىم حالىقتى ۇيرەتەتىن ءار كىتاپحانانىڭ، ءار مەكەمەنىڭ، ءار اكىمدىكتىڭ جانىندا ءتىل ۇيرەنەمىن دەگەندەرگە كۋرستار ۇيىمداستىرۋ كەرەك. نۇر وتان، قۇر وتان دەپ جالاۋلاتپاي، اقىرىنداپ وسىلاي انا ءتىلىمىزدى تەگىن ۇيرەتە بەرسەك ناتيجە شىعادى. وسىعان قاتىستى جوبالارىمدى دا، يدەيالارىمدى دا ءتىل باسقارماسىنا تالاي رەت ۇسىنعىم دا كەلىپ ەدى. بىراق، ولار قابىلدامادى. ارالاس مەكتەپتەردى، ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ ءوزىن الايىقشى... ول جاقتاردا قازاق ءتىلى ءوز دەڭگەيىندە وقىتىلمايدى. قانشاما بالالار قازاق تىلىنەن ماقۇرىم بولىپ، دىم تۇسىنبەۋدە... بۇل ءبىز ءۇشىن سىن! وسىنداي ماسەلەلەردىڭ ءبارى دە ۋاقىتىلى شەشىلۋى كەرەك، ءدال قازىر قولعا الۋىمىز ءتيىس. ال ءدال دەپۋتاتتاردى اقشا ءبولىپ وقىتۋ دەگەن مۇلدەم ميعا سىيمايدى! وعان قارسىمىن. نەگە؟ سەبەبى، ول حالىقتىڭ قالتاسىنان شىعاتىن اقشا. ادام ۇيرەنگىسى كەلسە، ءوز نيەتىمەن ۇيرەنۋى كەرەك»
قانات تاسىبەك، «سيتۋاتيۆنىي كازاحسكي» كىتابىنىڭ اۆتورى، ءتىل جاناشىرى:
بۇل ءجاي عانا «شۋ شىقسىڭ» دەپ ويلاستىرىلعان ينفوپوۆود
«بىرىنشىدەن، بۇل قوعام ىشىندە قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، ءجاي عانا «شۋ شىقسىڭ» دەپ ويلاستىرىلعان ينفوپوۆود دەپ ويلايمىن. بىلاي قاراساڭىز، 27 ملن دەگەن اقشا شۋ كوتەرەتىندەي ونشا كوپ سوما ەمەس. مىنە، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن العانىنا 33 جىلدان استى. 1989 جىلى وسى مارتەبەگە يە بولعان ەدى. سودان بەرى جىل سايىن «ءتىل مارتەبەسىن كوتەرەمىز» دەپ ميللياردتاعان اقشا ءبولدى عوي. بىزدە بولىنگەن قارجى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن جان باسىنا شاققاندا قانشا ەكەنىن كورسەتەتىن ناقتى ءبىر ستاتيستيكا جوق. بىراق ەداۋىر اقشا جۇمسالدى. سوندىقتان «27 ملن» دەگەن بەر جاعى عانا...»
«ءبىز 30 جىل بويى وسىلاي شۋلاپ كەلە جاتىرمىز»
«ارينە پارلامەنتكە ءتىل بىلمەيتىن دەپۋتاتتار وتكەننەن كەيىن ولاردى ۇيرەتۋ كەرەك. مەن وعان قارسى ەمەسپىن. تەك قانا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن، قازاق تىلىندە ەركىن سويلەسەتىن دەپۋتاتتاردى سايلاۋ كەرەك دەسە، ارينە... دۇرىس-اق. بىراق، سولاردى وزدەرى سايلادى عوي... ءوزىمىز دە كورىپ وتىرمىز، انت بەرگەندە دە كەيبىرەۋلەرى ەجەكتەپ وقي المادى. سونداي دا بولدى. بۇل اڭگىمە قىلاتىنداي سوما ەمەس. ءبىز 30 جىل بويى وسىلاي شۋلاپ كەلە جاتىرمىز. قوعامدى دۇرلىكتىرىپ ادەمى «ينفوپوۆود» بەرىپ قويادى دا، ول اڭگىمە ۇلكەن داۋعا اينالىپ، قىزۋ تالقىعا تۇسەدى. كەزىندە «لاتىنعا كوشەمىز» دەپ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ايتقاندا، ءبارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى قالماي دۇرلىگىپ شۋلادى، كەيىن قويا سالدى. ودان كەيىن 10 جىل ەشتەنە جوق. ءبارى ءۇنسىز. سودان كەيىن تاعى شۋلاپ شىعامىز.. وسى ءۇردىس كەتە بەرەدى، كەتە بەرەدى... بارلىعى وسى سارىندا كەلە جاتىر»
«ءتىل كوميتەتى ۇقك-نەن جوعارى كوميتەت بولۋى كەرەك»
«ءتىل ماسەلەسى ارزان اڭگىمەگە اينالدى. قازاق ەلىندە قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىن شەشەتىن كىم؟ ءتىل ساياساتى كوميتەتى، تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى! ەندى بۇل ءىس باسىندا وتىرعان باسشى بەدەلدى، ابىرويلى ادام بولۋى كەرەك قوي. ءتىل ساياساتى كوميتەتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنەن كەم ەمەس كوميتەت بولۋى كەرەك. تەك قانا «ينفوپوۆود» بولعاندا تاۋىقتار سياقتى ايتامىز، شۋلايمىز، سوسىن ۇمىتىپ قايتا قويا قويامىز. ارقايسىسى ءارى قاراي دىم بولماعانداي ءوز جەمىن شۇقىپ جۇرە بەرەدى. مۇنداي جارامايدى. بۇل ءتىل ساياساتىنىڭ كەمشىلىگىن كورسەتەدى، ونىڭ دەڭگەيىن جوعارى كوتەرۋ كەرەك. ءتىل كوميتەتى بولسا ۇقك-نەن جوعارى كوميتەت بولۋى كەرەك»
بيبىگۇل ابدىعالي، ءتىل جاناشىرى:
«ولارعا 27 ملن تۇگىلى 27 تيىن بەرۋگە بولمايدى!»
«بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءتىل ساياساتىن دامىتۋعا 380 ملن-نان استام قاراجات بولىنگەن ەكەن دەيدى. ەندى سوندا توپاس ادام توپاس بولىپ قالعانى عوي... وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتىل ۇيرەنبەگەندەردى ۇيرەتىپ قاجەتى نە؟! ەڭ وكىنىشتىسى، مەملەكەتتىڭ باسىندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەر وتىر. قازاق ءتىلىن قولدايمىن. ءوزىمنىڭ ۇلتىمدى سۇيەمىن، ءوزىمنىڭ ءتىلىمدى سۇيەمىن. كەزىندە قىزمەتتە ىستەگەنىمدە دە وبلىسقا بارىپ تازا قازاق تىلىندە سويلەيتىن ەدىم. سول كەزدە ورىستار «مىنانى تۇسىنبەدىك» - دەپ ايتپايتىن. تۇسىنبەي وتىرسا دا ۇندەمەيتىن. قايتا ءوزىمىزدىڭ قازاقتار «كىشكەنە ورىسشا بولعاندا عوي» دەپ قالاتىن... جوق، قازاقشا سويلەيمىن دەيتىنمىن... ءبارى ادامنىڭ تاربيەسىنەن ەكەن. ولارعا 27 ملن تۇگىلى 27 تيىن بەرۋگە بولمايدى! ىشىمنەن اتتەڭ... قازاق ءتىلىمىز ءتۇبى جەڭىپ، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز تورگە شىقسا ەكەن دەپ تىلەيمىن!»
بيبىگۇل ابدىعاليدىڭ ايتۋىنشا، ەلدىڭ العا جىلجىپ، ءوسىپ-وركەندەۋى ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتارعا تىكەلەي بايلانىستى... ولار قازاقشا سويلەسە، سوڭىنان ەرگەن حالىق تا قازاقشا سويلەيدى.
«بۇل ماسەلەنى شەشۋگە 31 جىل كەشىگىپ قالدىق»
«قازاق تىلىندە سويلەمەيتىن قازاقتارعا جانىم اشيدى، نە ايتارىڭدى بىلمەيسىڭ... بالالارىنا دەيىن ورىسشا سويلەيدى، بەتىڭە قاراپ دىم تۇسىنبەي تۇرادى. بىردەنە دەسەڭ، باسىن بالەگە قالادى. بۇلدانىپ، رەنجىپ شىعا كەلەدى... «بالىق باسىنان ءشىريدى»- دەگەن وسى. اتا-بابامىزدىڭ ايتىپ كەتكەندەرىنىڭ ءبارى قۇندى، تاڭ قالامىن... قانداي كەرەمەت سوزدەردى ايتىپ كەتتى ەكەن دەپ قايراڭ قالامىن... ەلدىڭ ەل بولىپ دامۋى باسشىلاردان دەپ ويلايمىن. پرەزيدەنت حالىققا ايتىپ، جان-جاعىنا ءتۇسىندىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى دەپ ايتسا، اركىم ءوزى ءۇشىن ۇيرەنەدى. مىنە، تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىمىزعا 31 جىل. سول تاۋەلسىز مەملەكەتتە بۇل ماسەلەنى شەشۋگە 31 جىل كەشىگىپ قالدىق. تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى اۋەل باستا ءبارى بالالارىن قازاق مەكتەبىنە بەرە باستادى، ورىستار دا قازاق مەكتەبىنە بەرەتىن. سول كەزدە ءبارى قازاقشا سويلەيتىن. باستى قاتەلىك - كەيىن بۇل ءۇردىستى بوساتىپ الدىق. جوعارى جاقتان ورىستار ىقپال ەتتى مە، كەيىن تىلىمىزگە شەكتەۋ قويىلدى... دەي تۇرعانمەن تۇرىكتەر، ۇيعىرلار ءبارى دە قازاقشا سويلەيتىن...»
تەمىرعالي ارشابەك، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى قاراعاندى وبلىستىق فيليالىنىڭ مۇشەسى:
«ءبىز شىندىعىندا ولارعا قاراجات ءبولۋىمىز كەرەك پە؟ ارينە جوق»
«ءيا، شىنىندا قازىر قوعامدا ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. اسىرەسە مىناۋ 16 ناۋرىزدان كەيىن ەلدىڭ الدىندا جاڭا ءبىر سەرپىلىس پايدا بولدى. كەيىنگى كەزەڭدە قازاق تىلىنە قوعام ىشىنەن جاقسى ءبىر سۇرانىستار تۋىندايىن دەپ تۇر. وسى كەزەكتە عالامتوردا ءوزىمىزدىڭ «حالىق قالاۋلىلارى» مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋى ءۇشىن ولارعا 27 ملن اقشا بولىنەدى دەگەن اقپارات شىقتى. بۇل ءبىر جاعىنان جاريالىلىق بولۋى كەرەك. ەكىنشى جاعىنان ءبىز شىندىعىندا ولارعا قاراجات ءبولۋىمىز كەرەك پە؟ كەرەك ەمەس پە؟ ارينە كەرەك ەمەس. ويتكەنى، پارلامەنت - زاڭ شىعارۋ بيلىگiن جۇزەگە اسىراتىن رەسپۋبليكانىڭ ەڭ جوعارى وكiلدi ورگانى بولسا، دەپۋتاتتار زاڭدى تۇلعالار بولىپ سانالادى. سوندىقتان وسى كەزەكتە ولار مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە مىندەتتى. مۇنىڭ ەشقانداي قاجەتتىلىگى جوق دەپ ەسەپتەيمىن»
رۋزا بەيسەنباي-تەگى، ءتىل جاناشىرى:
«ەسى دۇرىس ەلدە دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك ءتىلدى ونسىز دا ءبىلۋى كەرەك ەدى...»
«مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن قاراجات تاعى «سۋعا» ءسىڭىپ كەتە مە دەگەن ويدامىن. ەسى دۇرىس ەلدە «دەپۋتاتتار» اپريوري ءتىلدى ونسىز دا ءبىلۋى كەرەك ەدى. ۇشىنشىدەن، ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، جۇرەگىندە وسى ەلگە، ۇلتقا دەگەن ماحابباتى بولسا، وزدەرى دە ءارى كەتسە 2-3 ايدا ۇيرەنەر ەدى...»
ءومىر شىنىبەكۇلى، قوعام بەلسەندىسى:
«مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن دەپۋتات حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بىلمەيدى»
«مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن دەپۋتات حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بىلەدى دەۋ حالىقتى الداۋ... سوندىقتان، پارلامەنتتەگى ساياسي پارتيالار مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن دەپۋتاتتارىن كەرى شاقىرىپ الۋى ءتيىس... اقشا جۇمسايتىن جەر تاپپاساڭىزدار ايتىڭىزدار...»
دەپۋتاتتار نە دەيدى؟
وسى اقپاراتقا قاتىستى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايروۆ ءوزىنىڭ Facebook پاراقشاسىندا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ پىكىر ءبىلدىرىپ، بيۋدجەتتەن قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە قارجى بولىنۋىنە قارسى شىقتى.
ەرلان سايروۆ، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
"دەپۋتاتتارعا بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق!"
"ماجىلىس دەپۋتاتتارىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە بيۋدجەتتەن قاراجاتتىڭ قاجەتى جوق. مەملەكەتتىك ءتىل - مەملەكەتىمىزدىڭ باستى سيمۆولدارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ ءاربىر ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ بورىشى. دەپۋتاتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن. گەننادي شيپوۆسكيح، سنەجاننا يماشەۆا، ناتاليا دەمەنتەۆا، يلياس بۋلاروۆ قازاقشا بىزدەن ارتىق سويلەمەسە، كەم سويلەمەيدى. بۇل ارىپتەستەرەمىز مەملەكەتتىك ءتىلدى باسقاعا كاسىبي تۇردە ۇيرەتەتىن الەۋەتى بار! باسقالارى وزدىگىنەن ۇيرەنەدى. بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق"
30 ناۋرىز كۇنى ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات ەرلان سايروۆ قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆقا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قاتىستى ساۋال جولدادى.
ء"تىل ساياساتى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى"
«قازىرگى وتە كۇردەلى گەوساياسي جاعداي ەلىمىزدىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى. وسىناۋ تەرەڭ ماسەلەنىڭ ءبىرى ءتىل ساياساتى، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋ پروبلەماتيكاسى. مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ، وعان باۋلۋ ىجداحاتتى تۇردە بولا وتىرىپ، ءوزارا سىيلاستىق، باۋىرلاستىققا اكەلۋى قاجەت. مەملەكەتتىك ءتىل قوعامنىڭ ىنتىماعىنىڭ، بىرلىگىنىڭ سيمۆولىنا اينالۋى وتە ماڭىزدى!مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ باعدارلامالارىنىڭ تيىمدىلىگى، ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە ناقتى كومەك جاساۋعا قابىلەتتىلىگى تۇرعىسىنان اۋديت جۇرگىزۋ ابزال!"
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، «AMANAT» پارتياسى سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارىلعان!
"مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋگە باعىتتالعان قارجى قايدا، قالاي جۇمسالعانىن اشىق كورسەتۋ كەرەك!"
"مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋگە باعىتتالعان قارجى قايدا، قالاي جۇمسالعاندىعى جونىندە اقپارات اشىقتىعىن قامتاماسسىز ەتۋ ماڭىزدى! مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋگە باعىتتالعان وقۋ-ۇيرەتۋ باعدارلامالارىنىڭ تيىمدىلىگى جونىندە، قانشا ادام ۇيرەنىپ شىقتى، قانشا ادام تىلدىك ءبىرىنشى، ەكىنشى ساتىعا وتكەندىگى جونىندە ساراپتاما جاساۋ قاجەت. ەرىكتى ازاماتتاردىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەۋشىلەرگە ادىستەمەلىك ءتاسىل جاعىنان كومەكتەسۋگە قابىلەتتى باعدارلامالارىن مەملەكەتتىك ورگاندار قانشالىقتى ءتيىمدى قولدانۋدا؟ وسى ماسەلەلەر بويىنشا ۇكىمەتتىڭ قۇزىرلى ورگاندارىنىڭ قوعام الدىندا ەسەپ بەرۋى قاجەت».
دەپۋتات مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ ارعى جاعىندا ەل مەن جەر ماسەلەسى تۇرعانىنا باسا نازار اۋداردى.
"مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ ارعى جاعىندا - ەل مەن جەر ماسەلەسى تۇر!"
«مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ ارعى جاعىندا - ەل مەن جەر ماسەلەسى تۇر! قازاقستان مەملەكەتى مىعىم بولۋى ءۇشىن انا ءتىلىمىز اسقاقتاۋى ماڭىزدى! قازاق ءتىلى قوعامنىڭ ىنتىماق، بىرلىگىنىڭ ۋىعى، ەلدىڭ كونسوليداتسيانىڭ تىرەگى بولۋى ءتيىس! ماسەلە بويىنشا شەشىم قابىلداپ، ناتيجەلەرىن زاڭدا كورسەتىلگەن مەرزىمدە حابارلاۋدى سۇرايمىز»
ايدوس سارىم، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
"27 ملن تەڭگە دەگەن كوپ اقشا ەمەس"
«مەنىڭ ويىمشا، 27 ميلليون تەڭگە دەگەن كوپ اقشا ەمەس. وسىندا استانادا جۇرگەن ءبىراز قازاق ءتىلىن وقىتۋشى مۇعالىمدەرگە ەڭبەك ورنى، جاقسى مۇمكىندىك»
«وكىلەتتىلىگى جوعارى قىزمەتكەر كەم دەگەندە قازاقشا ءتۇسىنىپ، ءوز ويىن جەتكىزە ءبىلۋى كەرەك»
"كەم دەگەندە پرەزيدەنتتىككە وسىنداي مىندەتتەمە قوياتىن بولساق، قوعامدىق ۇلكەن وكىلەتتى ورگانعا بارىپ جاتقان ازامات بەلگىلى ءبىر، ەندى ونى كەرەمەت دارەجەدە بىلمەي-اق قويسىن. بىراق ەندى ادامدارمەن تىلدەسەتىن ، سويلەپ جاتقان بايانداماشىنىڭ ءسوزىن تۇسىنەتىن دارەجەدە بىلگەنى دۇرىس قوي"
ناتاليا دەمەنتەۆا، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
«دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى ءوز اقشاسىنا رەپەتيتور جالداپ، قازاقشا ۇيرەنىپ ءجۇر»
ء"وز باسىم قازاقشا ەركىن سويلەيمىن. ال ارىپتەستەرىمە كەلسەك، بىرىنشىدەن، بارلىعى ءوز قولدارىندا. مۇعالىم رەتىندە ايتار بولسام، قازاق تىلىندە قارىم-قاتىناس جاساۋ، قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋ، قارىم-قاتىناستى ءبىلۋ ءبىر بولەك. ەڭ الدىمەن، تەرمين سوزدەردى ءبىلۋىمىز كەرەك. ەگەر قازاق ءتىلىن وقىتۋ مەتوديكاسىنا نازار اۋدارار بولساق، بۇل مۇلدە باسقا ادىستەمە. جالپى دەپۋتاتتاردىڭ قازاق تىلىنە دەگەن قاتىناسىنا نازار سالاتىن بولساق، ولاردىڭ ءبارى ءوز اقشاسىنا رەپەتيتور جالداپ ۇيرەنىپ ءجۇر"
"وڭ ناتيجە شىقپاسا، پارلامەنت بۇل قاراجاتتان باس تارتۋى ءتيىس "
"مەن ناقتى سول قاراجات بويىنشا بىلمەيمىن. بۇل جەرگە باسقا جاعىنان قاراۋىمىز كەرەك. ءاربىر وقۋدىڭ اياعىندا ناتيجە بولۋى كەرەك. بۇل - پارلامەنتتىڭ شەشىمى. ەگەر جىل سوڭىنا قاراي ءبىز وسى ناتيجەنى قارايتىن بولساق، ەگەر وڭ ناتيجە شىقسا، وندا ول جاقسى. ال ەگەر ناتيجە شىقپايتىن بولسا، وندا پارلامەنت بۇل قاراجاتتان باس تارتادى دەپ ويلايمىن"
حالىق قالاۋلىلارى بولىپ سانالاتىن وزگە دەپۋتاتتار بۇل ماڭىزدى ماسەلەگە ءمان بەرمەي، ءۇنسىز قالۋدى ءجون كورگەن سىڭايلى... دەي تۇرعانمەن «جاڭا قازاقستانعا» اياق باسقان ەلدە «مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتامىز» دەپ بيۋدجەتتەن بولىنگەن قىرۋار قارجى بۇرىنعى ۇيرەنشىكتى «ادىسپەن» ناتيجەسىز جۇمسالماسا ەكەن دەپ تىلەيمىز...
زارينا اشىربەك،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
