«سپورت زالىن ەمەس، مەشىتتى كوپتەپ سالۋدامىز»،-دەيدى ا.تشانوۆ

5422
Adyrna.kz Telegram

كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى الەمدە كوپتەگەن سپورت جارىستارى، توكيو وليمپياداسى كەيىنگە شەگەرىلدى. سپورتشىلار دا بۇرىنعىداي جاتتىعۋ زالىنا ەمىن-ەركىن بارا الماي، جوسپارلاعان جارىسى كەيىنگە قالىپ، سپورت كەستەسىنە كوپ وزگەرىس ەنگىزىلدى. وتكەن اپتا شىمكەنتتە بوكستان قازاقستان چەمپيوناتى ءوتتى. ساراپشىلار ەلىمىزدەگى № 1 سپورت سانالاتىن بوكسشىلارىمىزدىڭ الەۋەتى بۇرىنعىداي ەمەس ەكەنىن ايتۋدا.

Azattyq Rýhy كسرو-نىڭ سپورت شەبەرى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن باپكەرى، رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى – امالبەك تشانوۆپەن سۇحباتتاسىپ، كارانتيندەگى سپورت كوللەدجى ستۋدەنتتەرىنىڭ وقۋ-جاتتىعۋى، قازاقستاندىق سپورتتىڭ جاي-كۇيى جايىندا اڭگىمەلەستى،  دەپ جازادى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.

كارانتيننىڭ سپورتقا اسەرى

– امالبەك مىرزا، كۇن سايىن وقۋدان بولەك، جاتتىعۋدى قاجەت ەتەتىن سپورت كوللەدجى ستۋدەنتتەرىنىڭ ونلاين ساباعى، كۇندەلىكتى جاتتىعۋى قالاي ءوتىپ جاتىر؟

– ءبىزدىڭ كوللەدجدە پاندەمياعا بايلانىستى تياناقتى وقۋ-جاتتىعۋ پروتسەسسىن جۇرگىزۋى جاي مەكتەپتەرگە قاراعاندا وتە قيىن. ەگەر، وقۋ-جاتتىعۋ بولسا ونى قاشىقتان وقىتىپ، تاپسىرماسىن بەرىپ، قاداعالاۋعا بولادى. ال، سپورت بولعان سوڭ تىكەلەي قاتىناستى، بەتپە-بەت بايلانىستى تالاپ ەتەدى. وسىعان قاراماستان، مينيسترلىك ءتيىستى ءىس-شارالاردى قابىلداي وتىرىپ، ءاربىر جاتتىقتىرۋشى ءوز باعدارلاماسىمەن تاڭەرتەڭ جانە كەشكى جاتتىعۋدى بالالارعا كورسەتىپ وتىرادى. وقۋ پروتسەسى شالعاي اۋىلدارداعى بالالار ءۇشىن ءبىراز قولايسىزدىق تۋعىزىپ جاتىر. ينتەرنەت قولجەتىمسىزدىگى، كومپىيۋتەر، پلانشەت جەتىسپەۋشىلىگى بار. سونىڭ كەسىرىنەن ستۋدەنتتەر دارىسكە 100% قاتىسپايتىن كەزدەر تۋىندايدى. ناۋرىزدان بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى عوي. جاتتىقتىرۋشىلار دا، مۇعالىمدەر دە ساباققا كەلگەندە وقۋ-جاتتىعۋدىڭ جاڭا فورماتىن ىزدەستىرۋدە. كومەك رەتىندە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن كوللەدجدىڭ 10 ستۋدەنتىنە پلانشەت الىپ بەردىك.

قالالىق باس سانيتاردىڭ رۇقساتىمەن، كوللەدج ستۋدەنتتەرىنىڭ 30%-ىن جاتتىقتىرۋعا رۇقسات الدىق. قازىر قازاقستاننىڭ قۇراما كومانداسىندا وينايتىن جاستاردى وسى جەردە جاتتىقتىرىپ جاتىرمىز. بىراق ولار جاتاقحانادا جاتپايدى، وزدەرى پاتەر جالداپ، جاتتىقتىرۋشىلارىنىڭ ۇيىندە تۇرىپ، دايىندالىپ جاتىر. كەشە عانا كۇرەستەن قازاقستان بىرىنشىلىگى ءوتتى. بىزدەگى 19-21 جاستاعى سپورتشىلارىمىز ەرەسەكتەردىڭ جارىسىنا قاتىسادى. ەرەسەكتەر اراسىنداعى قازاقستان بىرىنشىلىگىنە قاتىسقان ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردىڭ ەكەۋى ەركىن كۇرەس پەن گرەك ريم كۇرەسىنەن 1-ورىن يەلەنىپ، چەمپيون اتاندى.

– جارىس كەزىندەگى سپورتشىلارىمىزدىڭ جاعدايى كوڭىل تولارلىقتاي ما، سەبەبى، ولاردىڭ ۇلكەن زالداردا تۇراقتى جاتتىقپاعانىنا ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت بولىپ قالدى...

– ءيا، كەشە جارىستاردا رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن سپورتشىلاردىڭ فيزيكالىق مۇمكىندىگى بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا تومەندەپ كەتكەنىن بايقادىق. كوپشىلىگى شارشى الاڭعا شىققاندا سوڭىنا دەيىن شىداماي، شارشاپ قالىپ جاتىر. بۇل دا ۋاقىتشا قۇبىلىس قوي، پاندەميا بىتكەن سوڭ ءبارى ءوز قالپىنا كەلەدى دەپ سەنەمىز. جارىستار توقتاپ قالعاندىقتان، سپورتشىلاردا دا موتيۆاتسيا از.

قازاقستاندىق بوكس

– وسى اپتادا شىمكەنت قالاسىندا بوكستان قازاقستان چەمپيوناتى باستالدى. ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت ەرلەر جانە ايەلدەر كوماندالارى ءبىر رينگكە شىقتى. قازىر بوكسشىلارىمىزدىڭ قاۋقارى قانداي؟

– قازاقستان بوكسى تاۋەلسىزدىك العالى بەرى قاراي وليمپيادالاردان بىردە-ءبىر رەت مەدالسىز ورالعان ەمەس. مۇنىڭ ءوزى بىزدەگى بوكس دەڭگەيىنىڭ جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى. سول كەزدەگى قۇراما كوماندالار ءازىر دە تومەن تۇسە قويعان جوق. كوروناۆيرۋس باستالعالى ءبىر جىلعا تاياپ قالدى، قازىر قانداي وزگەرىستەر بولىپ جاتقانىن ايتۋ قيىن. جەكسەنبى كۇنگى جارىستان كەيىن ءبارىن ساراپقا سالۋعا بولادى.

– شاكىرتتەرىڭىز ابىلايحان قۇسايىنوۆ پەن باتىر جۇكەمباەۆ كاسىپقوي بوكسقا كەتتى. بۇگىندە قوس سپورتشى نەمەن اينالىسىپ ءجۇر؟

– باتىر مەن ابىلايحاندى قوسا العاندا، ءبىزدىڭ رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجىن بىتىرگەن 5 سپورتشىمىز امەريكادا ءجۇر. باتىر جۇكەمباەۆ ۇزدىك ناتيجە كورسەتىپ كەلەدى. قازىرگى بۇلاردىڭ دەڭگەيى اۋەسقوي بوسكپەن اينالىسقان كەزبەن سالىستىرعاندا وتە جوعارى، ەكەۋى دە جەڭىلىسسىز جاقسى كەلە جاتىر. باتىر امەريكالىق قۇرىلىمداعى بەلبەۋگە يە بولدى. قازىر بۇل جىگىتتەردىڭ الەمدىك دەڭگەيگە شىاتىن ۋاقىتى كەلدى. كاسىبي بوكستىڭ ەرەكشەلىگى وتە كوپ، 12 راۋندقا شىداۋعا ۇلكەن جىگەر كەرەك. ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ دايىندىعى وتە جوعارى. الماتىعا كەلگەن سايىن ولارمەن تۇراقتى كەزدەسىپ تۇرامىن. سولاردىڭ ءبىرى قازاقستان تۋىن الەمدىك دودادا كوتەرەدى دەپ سەنەمىز. جالپى اۋەسقوي سپورتتا اسا جوعارى ناتيجە كورسەتە الماي جۇرگەن جاستار كاسىبي سپورتقا اۋىسقاندا، باسقا ناتيجە كورسەتەدى. باتىردىڭ وسى جەردە جارىسقا قاتىسىپ جۇرگەندە-اق سوققىسى قاتتى بولاتىن، كاسىبي بوكسقا بارعان سوڭ قارسىلاسىن نوكاۋتپەن جەڭىپ جاتىر.

«اۋىلدان كەلگەن بالالاردىڭ كوبى فاميلياسىن قاتە جازادى»

– مەملەكەت باسشىسى بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ تۋرالى ءجيى ايتىپ ءجۇر. كەڭەس زامانىندا اۋلا سپورتىنا، جالپى، دەنە شىنىقتىرۋعا دەگەن جاس بۋىننىڭ كوزقاراسى باسقاشا بولدى. سىزدىڭشە، بۇقارالىق سپورتتى قالاي دامىتا الامىز؟

- ەلباسىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ 30%-ى سپورتپەن شۇعىلدانۋ كەرەك دەگەن مىندەت ارتتى عوي. مىندەت ارتۋ ءبىر بولەك، ال ونى ىسكە اسىرۋ ۇلكەن جۇمىس. كەڭەس كەزىندەگى مەكتەپتەردىڭ قايسىبىرىندە بولماسىن ۇلكەن-كىشى سپورت زالى بولدى. سول كەزدەگى مەكتەپتەردىڭ وزىندە سپورتپەن شۇعىلدانۋ تالابى وتە كۇشتى بولاتىن. قازىرگى مەكتەپتەردە سپورتقا دەگەن ونداي تالاپ جوق. قازىر تەك سول ءبىلىم، وقۋ دەپ جاتىر. جىلىنا بىزدە 80 بالا بىتىرەدى. ولاردىڭ ارقايسىسى ءوز ماماندىعىنا سايكەس وقىتۋشى-جاتتىقتىرۋشى دەگەن ديپلوم الىپ شىعادى. ءبىز ولارعا ەش ۋاقىتتا «اۋىلعا بار!» دەپ باعىت بەرە المايمىز. كەڭەس زامانىندا ولاردىڭ اۋىلعا بارۋى مىندەتتى ەدى. بىزدە مەملەكەت تاراپىنان سپورت كوللەدجىندە وقيتىن ءار بالاعا 1 ملن 300 مىڭ تەڭگە بولىنەدى. بۇل اقشا ءار بالانىڭ وسىنداعى تاماعى، كوممۋنالدىق قىزمەتى سىندى كەرەگىنە جۇمسالادى. ول از اقشا ەمەس قوي. 7-ءشى سىنىپتاپ باستاپ وقىعان بالا 8 جىل، ەكى وليمپيادالىق تسيكلدەن وتەدى. 5 جىل مەكتەپتە، 3 جىل كوللەدجدە. ال ەندى وسى بالالاردى مەملەكەت قارجىسىنا وقىتقاننان كەيىن، نەگە ءبىز ولاردى كەم دەگەندە 3 جىلدىق باعىت-باعدار بەرىپ، ءوز اۋىلىنا جىبەرمەيمىز؟! ەكىنشىدەن، اۋىلعا بارعان بالا كوشەدە قالماۋى كەرەك. ونىڭ تۇراتىن ورنى، تۇراقتى ايلىعى سياقتى جاعداي جاسالۋى ءتيىس. بىزدە باس جاعى جاقسى جاسالادى دا، سوڭى اياقسىز قالىپ جاتادى. سول جاتتىقتىرۋشى-ۇستازداردىڭ 30%- بارعان جەرىندە تۇراقتاپ قالسا، مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن جەڭىس.

– ءبىزدىڭ كوپ اۋىلدا سپورت زالدارى جەتىسپەيدى عوي. ءتىپتى، كەيبىر مەكتەپتەردە ولار مۇلدەم جوق.

– قۇرىلىسشى رەتىندە ايتسام، قازىر سپورت نىساندارىن سالۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق. ول كوپ شىعىندى دا تالاپ ەتپەيدى. ءبىز قازىر سپورت زالىنا قاراعاندا، مەشىتتى كوپ سالامىز. بىزدە «كىم كوپ مەشىت سالسا، سول پەيىشكە بارادى» دەگەن ۋاعىزدار جۇرەدى. كىمنىڭ قاشان كەتەتىنىن كىم بىلەدى؟! مەن مەشىتتەردىڭ سالىنۋىنا قارسى ەمەسپىن، بىراق قازىرگى كەزدە جاستاردى سپورتقا كوبىرەك تارتۋ كەرەك. سپورتقا بەيىمدەلگەن جاستاردان جامان مىنەز شىقپايدى. سپورتشى بولۋ ءۇشىن ءاربىر اۋىلعا - ءبىزدىڭ بالالار بەيىم كەلەتىن بوكس، كۇرەس، ۆولەيبولعا ارنالعان سپورت زالدارىن سالۋعا بولادى. وسىنىڭ ءبارىن مىندەتتەيتىن ۇلكەن ءبىر مەملەكەتتىك تياناقتى باعدارلاما بولۋى كەرەك. مەملەكەتتىڭ قازىر وعان مۇمكىندىگى بار. سپورتشىلاردىڭ 95%-ى شالعايداعى اۋىلدىڭ، تۇرمىسى ناشار وتباسىلادان شىققان بالالار. بىزدەگى بالالارى 15000 تەڭگە شاكىرتاقى الاتىن بولسا، سونى اتا-اناسىنا جىبەرەدى. قازاقستاننىڭ سپورتتان بولاشاعى بار ەكەنىنە ەشقانداي كۇمان جوق، قازاقتىڭ نەبىر تالانتتى بالالارى بار. سپورتتان بولەك، بىلىمگە دە كۇش سالۋىمىز كەرەك. سەبەبى اۋىلدان كەلگەن بالالاردىڭ كوبىنىڭ ساۋاتى وتە ناشار. ەگەر، فاميلياسىن قاتە جازادى دەسەم، سەنبەيتىن بولارسىز...

– فاميلياسىن قاتە جازاتىن بولسا، بازالىق ءبىلىم ساپاسىنىڭ ءوزى تومەن بولىپ تۇرعانى عوي؟

– ءيا، كوپشىلىگىنىڭ قاراپايىم عانا بازالىق ءبىلىمى تومەن. وكىنىشكە قاراي، كوپ اتا-انا بالالارى سپورتپەن اينالىسسا، وعان ءبىلىم كەرەگى جوق دەگەن قاعيدانى ابدەن ءسىڭىرىپ العان. ماعان كەلەتىن وقۋشىلاردان ءبىرىنشى كەزەكتە «ءبىلىم دەڭگەيىڭ قالاي؟» دەپ سۇرايمىن. كوپشىلىگىنىڭ اتا-اناسى: «وي، بۇل سپورتپەن اينالىسادى عوي» دەپ بالاسى ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى. ەرتەڭ ول بالانىڭ الدىندا نە بولاتىنى بەلگىسىز عوي. اياق استى جازىم بولىپ، قول-اياعىن زاقىمداپ السا، سپورت قالادى عوي. سپورتشىنىڭ ءبارى چەمپيون بولا بەرمەيتىنىن دە ەستەن شىعارماۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، ورىس بولىمىندەگىلەر جەڭىل اتلەتيكا، سۋعا ءجۇزۋ سىندى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىسادى جانە ولاردىڭ بىلىمگە دەگەن كوزقاراسى جوعارى. كەيدە مەن وسىعان قينالامىن. اتا-انانىڭ ءبىرىنشى مىندەتى – بالاعا ءبىلىم بەرۋ. جارىستى جەڭگەن كەيبىر جاستارعا ميكروفون بەرسە، ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراي الماي وتىرادى. ول ماقتانىش ەمەس، ونىڭ جەڭگەنى ماقتانىش بولعانىمەن، ونىڭ ينتتەلەكتۋالدىق دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋى ماڭىزدى. ءبىز قازىر وسىعان كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. ءاربىر اتا-اناعا «بالالاردىڭ بىلىمىنە كوپ كوڭىل بولىڭىزدەر!» دەپ ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى.

سپورت سالاسىنداعى ماماندار پروبلەماسى

– جاڭا ءسىز مەملەكەت سپورت كوللەدجىندەگى ءاربىر بالاعا 1 ميلليون 300 مىڭ تەڭگە بولەتىنىن ايتتىڭىز. سپورت كوللەدجىن بىتىرگەن ستۋدەنتتەر ءارى قاراي قايدا بارادى؟

– كوللەدج بىتىرگەننەن كەيىن، ستۋدەنتتەرىمىز جەكەمەنشىك سپورت اكادەمياسىنا تاپسىرادى. قازاقستان قۇراماسىنا كەلگەن بالالار ءارى قاراي جاتتىعادى. ءبىزدىڭ بالالار 8 جىل كوللەدج بىتىرگەن كەزدە 19-20 جاستا بولادى، قۇراماعا كىرگەن بالالار ودان ءارى ءبىر جاتتىقتىرۋشىنىڭ قولىنان ءوتۋ كەرەك قوي. ال ولاردىڭ تولىقتاي قالىپتاسۋىنا تاعى 2-3 جىل قاجەت. سول سەبەپتى، ءوزىمىزدىڭ سپورت اكادەميامىز اشىلۋ كەرەك. اكادەميانى بىتىرگەندە ولار 22-23 جاسقا كەلەدى، بىزدە ولاردى قۇراماعا تولىققاندى قوسىپ، ۇلكەن سەنىممەن شىعارىپ سالۋىمىزعا بولادى.

– امالبەك مىرزا، ءبىزدىڭ سپورت سالاسىندا ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەن شىقپايتىن تاعى قانداي ماسەلەلەر بار؟

– لەگيونەرلەردىڭ قازاقستان اتىنان جارىسقا قاتىسۋىن قولدامايمىن. شەتەلدەن تالانتتى جاتتىقتىرۋشىلاردى اكەلۋگە بولادى. فۋتبولدىڭ 70%-ى شەتەل ازاماتتارى. ول قانداي جەڭىس، قانداي فۋتبول؟! وسىدان كەيىن البەتتە ءبىزدىڭ جاستار وسپەيدى. «الاش» دەگەن سپورت كلۋبىمىز بار. جاسوسپىرىمدەر اراسىندا «قايراتپەن» تەپە-تەڭ ويناپ ءجۇرمىز. فۋتبول ۇلكەن قاراجاتتى تالاپ ەتەدى. جاسوسپىرىمدەر سپورتى ەشكىمگە كەرەك ەمەس. ءبىز انشەيىن ءبارىن ايتامىز، مەملەكەت تاراپىنان جۇيەلى جۇمىس جوق. 2018 جىلى جاسوسپىرىمدەردى قابىلداعان كەزدە بۇكىل قازاقستاننان كەلگەن 200 بالانىڭ ۇشەۋى عانا ءوتتى. جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ تاڭداعانى سول. ديرەكتور رەتىندە تاڭداۋعا ەش ارالاسقان ەمەس، ءبارىن كاسىبي جاتتىقتىرۋشىلارعا قالدىرامىن. «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەگەن. بۇكىل ۇجىمنىڭ ويىنىن ءبىر تالانتسىز بالا بۇزۋى مۇمكىن. ال، تانىس ارقىلى كىرۋ - قاي سالاداعى بولسىن جۇمىستىڭ بىت-شىتىن شىعارادى.

– سىزگە تانىستارىڭىز بالاسىن الۋ تۋرالى وتىنىشپەن ءجيى كەلە مە؟

– كوپ كەلەدى. بىراق باسىمدىق بالالاردىڭ قابىلەتىنە بەرىلەدى. اراسىندا كوڭىلجىقپاستىقپەن ەكى-ءۇش سپورتشى ءجۇرىپ قالاتىن ساتتەر بولادى (كۇلىپ). نەگىزى، بالالاردى قابىلداۋ جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ ەنشىسىندە.

– بالالارىڭىزدىڭ، نەمەرەلەرىڭىزدىڭ اراسىنداس كاسىبي سپورت تۇرىمەن اينالىساتىندار بار ما؟

– وكىنىشكە قاراي، جوق. بەس نەمەرەمنىڭ بىرەۋى فۋتبول وينايتىن، سۋپەر فۋتبوليست بولماعان سوڭ «فۋتبولعا كىرە المايسىڭ، ول بولەك دۇنيە» دەپ ايتتىم. ءوزى جالقاۋلاۋ، ەركەلەۋ. سونىمەن 10-شى سىنىپتى بىتىرگەن سوڭ، وقۋعا كوڭىل بولدىك. باسقا نەمەرەلەرىمنىڭ ەشقايسىندا سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىق جوق.

فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.

پىكىرلەر