Koronavirus pandemiiasyna bailanysty älemde köptegen sport jarystary, Tokio olimpiadasy keiınge şegerıldı. Sportşylar da būrynǧydai jattyǧu zalyna emın-erkın bara almai, josparlaǧan jarysy keiınge qalyp, sport kestesıne köp özgerıs engızıldı. Ötken apta Şymkentte bokstan Qazaqstan chempionaty öttı. Sarapşylar elımızdegı № 1 sport sanalatyn boksşylarymyzdyŋ äleuetı būrynǧydai emes ekenın aituda.
Azattyq Rýhy KSRO-nyŋ sport şeberı, QR eŋbek sıŋırgen bapkerı, respublikalyq sport kolledjınıŋ direktory – Amalbek Tşanovpen sūhbattasyp, karantindegı sport kolledjı studentterınıŋ oqu-jattyǧuy, qazaqstandyq sporttyŋ jai-küiı jaiynda äŋgımelestı, dep jazady «Adyrna» ūlttyq portaly.
KARANTİNNIŊ SPORTQA ÄSERI
– Amalbek myrza, kün saiyn oqudan bölek, jattyǧudy qajet etetın sport kolledjı studentterınıŋ onlain sabaǧy, kündelıktı jattyǧuy qalai ötıp jatyr?
– Bızdıŋ kolledjde pandemiiaǧa bailanysty tiianaqty oqu-jattyǧu prosessın jürgızuı jai mektepterge qaraǧanda öte qiyn. Eger, oqu-jattyǧu bolsa ony qaşyqtan oqytyp, tapsyrmasyn berıp, qadaǧalauǧa bolady. Al, sport bolǧan soŋ tıkelei qatynasty, betpe-bet bailanysty talap etedı. Osyǧan qaramastan, ministrlık tiıstı ıs-şaralardy qabyldai otyryp, ärbır jattyqtyruşy öz baǧdarlamasymen taŋerteŋ jäne keşkı jattyǧudy balalarǧa körsetıp otyrady. Oqu prosesı şalǧai auyldardaǧy balalar üşın bıraz qolaisyzdyq tuǧyzyp jatyr. İnternet qoljetımsızdıgı, kompyiuter, planşet jetıspeuşılıgı bar. Sonyŋ kesırınen studentter därıske 100% qatyspaityn kezder tuyndaidy. Nauryzdan berı bıraz uaqyt öttı ǧoi. Jattyqtyruşylar da, mūǧalımder de sabaqqa kelgende oqu-jattyǧudyŋ jaŋa formatyn ızdestırude. Kömek retınde äleumettık jaǧdaiy tömen kolledjdıŋ 10 studentıne planşet alyp berdık.
Qalalyq bas sanitardyŋ rūqsatymen, kolledj studentterınıŋ 30%-yn jattyqtyruǧa rūqsat aldyq. Qazır Qazaqstannyŋ qūrama komandasynda oinaityn jastardy osy jerde jattyqtyryp jatyrmyz. Bıraq olar jataqhanada jatpaidy, özderı päter jaldap, jattyqtyruşylarynyŋ üiınde tūryp, daiyndalyp jatyr. Keşe ǧana küresten Qazaqstan bırınşılıgı öttı. Bızdegı 19-21 jastaǧy sportşylarymyz eresekterdıŋ jarysyna qatysady. Eresekter arasyndaǧy Qazaqstan bırınşılıgıne qatysqan bızdıŋ studentterdıŋ ekeuı erkın küres pen grek rim küresınen 1-oryn ielenıp, chempion atandy.
– Jarys kezındegı sportşylarymyzdyŋ jaǧdaiy köŋıl tolarlyqtai ma, sebebı, olardyŋ ülken zaldarda tūraqty jattyqpaǧanyna bır jylǧa juyq uaqyt bolyp qaldy...
– İä, keşe jarystarda respublikanyŋ tükpır-tükpırınen kelgen sportşylardyŋ fizikalyq mümkındıgı būrynǧymen salystyrǧanda tömendep ketkenın baiqadyq. Köpşılıgı şarşy alaŋǧa şyqqanda soŋyna deiın şydamai, şarşap qalyp jatyr. Būl da uaqytşa qūbylys qoi, pandemiia bıtken soŋ bärı öz qalpyna keledı dep senemız. Jarystar toqtap qalǧandyqtan, sportşylarda da motivasiia az.
QAZAQSTANDYQ BOKS
– Osy aptada Şymkent qalasynda bokstan Qazaqstan chempionaty bastaldy. Elımızde tūŋǧyş ret erler jäne äielder komandalary bır ringke şyqty. Qazır boksşylarymyzdyŋ qauqary qandai?
– Qazaqstan boksy täuelsızdık alǧaly berı qarai Olimpiadalardan bırde-bır ret medalsız oralǧan emes. Mūnyŋ özı bızdegı boks deŋgeiınıŋ joǧary ekenın körsetedı. Sol kezdegı qūrama komandalar äzır de tömen tüse qoiǧan joq. Koronavirus bastalǧaly bır jylǧa taiap qaldy, qazır qandai özgerıster bolyp jatqanyn aitu qiyn. Jeksenbı küngı jarystan keiın bärın sarapqa saluǧa bolady.
– Şäkırtterıŋız Abylaihan Qūsaiynov pen Batyr Jükembaev käsıpqoi boksqa kettı. Bügınde qos sportşy nemen ainalysyp jür?
– Batyr men Abylaihandy qosa alǧanda, bızdıŋ respublikalyq sport kolledjın bıtırgen 5 sportşymyz Amerikada jür. Batyr Jükembaev üzdık nätije körsetıp keledı. Qazırgı būlardyŋ deŋgeiı äuesqoi boskpen ainalysqan kezben salystyrǧanda öte joǧary, ekeuı de jeŋılıssız jaqsy kele jatyr. Batyr amerikalyq qūrylymdaǧy belbeuge ie boldy. Qazır būl jıgıtterdıŋ älemdık deŋgeige şyatyn uaqyty keldı. Käsıbi bokstyŋ erekşelıgı öte köp, 12 raundqa şydauǧa ülken jıger kerek. Bızdıŋ jıgıtterdıŋ daiyndyǧy öte joǧary. Almatyǧa kelgen saiyn olarmen tūraqty kezdesıp tūramyn. Solardyŋ bırı Qazaqstan tuyn älemdık dodada köteredı dep senemız. Jalpy äuesqoi sportta asa joǧary nätije körsete almai jürgen jastar käsıbi sportqa auysqanda, basqa nätije körsetedı. Batyrdyŋ osy jerde jarysqa qatysyp jürgende-aq soqqysy qatty bolatyn, käsıbi boksqa barǧan soŋ qarsylasyn nokautpen jeŋıp jatyr.
«AUYLDAN KELGEN BALALARDYŊ KÖBI FAMİLİIаSYN QATE JAZADY»
– Memleket basşysy būqaralyq sportty damytu turaly jiı aityp jür. Keŋes zamanynda aula sportyna, jalpy, dene şynyqtyruǧa degen jas buynnyŋ közqarasy basqaşa boldy. Sızdıŋşe, būqaralyq sportty qalai damyta alamyz?
- Elbasynyŋ özı bızdıŋ halyqtyŋ 30%-y sportpen şūǧyldanu kerek degen mındet artty ǧoi. Mındet artu bır bölek, al ony ıske asyru ülken jūmys. Keŋes kezındegı mektepterdıŋ qaisybırınde bolmasyn ülken-kışı sport zaly boldy. Sol kezdegı mektepterdıŋ özınde sportpen şūǧyldanu talaby öte küştı bolatyn. Qazırgı mektepterde sportqa degen ondai talap joq. Qazır tek sol bılım, oqu dep jatyr. Jylyna bızde 80 bala bıtıredı. Olardyŋ ärqaisysy öz mamandyǧyna säikes oqytuşy-jattyqtyruşy degen diplom alyp şyǧady. Bız olarǧa eş uaqytta «auylǧa bar!» dep baǧyt bere almaimyz. Keŋes zamanynda olardyŋ auylǧa baruy mındettı edı. Bızde memleket tarapynan sport kolledjınde oqityn är balaǧa 1 mln 300 myŋ teŋge bölınedı. Būl aqşa är balanyŋ osyndaǧy tamaǧy, kommunaldyq qyzmetı syndy keregıne jūmsalady. Ol az aqşa emes qoi. 7-şı synyptap bastap oqyǧan bala 8 jyl, ekı olimpiadalyq siklden ötedı. 5 jyl mektepte, 3 jyl kolledjde. Al endı osy balalardy memleket qarjysyna oqytqannan keiın, nege bız olardy kem degende 3 jyldyq baǧyt-baǧdar berıp, öz auylyna jıbermeimız?! Ekınşıden, auylǧa barǧan bala köşede qalmauy kerek. Onyŋ tūratyn orny, tūraqty ailyǧy siiaqty jaǧdai jasaluy tiıs. Bızde bas jaǧy jaqsy jasalady da, soŋy aiaqsyz qalyp jatady. Sol jattyqtyruşy-ūstazdardyŋ 30%- barǧan jerınde tūraqtap qalsa, mūnyŋ özı ülken jeŋıs.
– Bızdıŋ köp auylda sport zaldary jetıspeidı ǧoi. Tıptı, keibır mektepterde olar müldem joq.
– Qūrylysşy retınde aitsam, qazır sport nysandaryn saludyŋ eş qiyndyǧy joq. Ol köp şyǧyndy da talap etpeidı. Bız qazır sport zalyna qaraǧanda, meşıttı köp salamyz. Bızde «Kım köp meşıt salsa, sol peiışke barady» degen uaǧyzdar jüredı. Kımnıŋ qaşan ketetının kım bıledı?! Men meşıtterdıŋ salynuyna qarsy emespın, bıraq qazırgı kezde jastardy sportqa köbırek tartu kerek. Sportqa beiımdelgen jastardan jaman mınez şyqpaidy. Sportşy bolu üşın ärbır auylǧa - bızdıŋ balalar beiım keletın boks, küres, voleibolǧa arnalǧan sport zaldaryn saluǧa bolady. Osynyŋ bärın mındetteitın ülken bır memlekettık tiianaqty baǧdarlama boluy kerek. Memlekettıŋ qazır oǧan mümkındıgı bar. Sportşylardyŋ 95%-y şalǧaidaǧy auyldyŋ, tūrmysy naşar otbasyladan şyqqan balalar. Bızdegı balalary 15000 teŋge şäkırtaqy alatyn bolsa, sony ata-anasyna jıberedı. Qazaqstannyŋ sporttan bolaşaǧy bar ekenıne eşqandai kümän joq, qazaqtyŋ nebır talantty balalary bar. Sporttan bölek, bılımge de küş saluymyz kerek. Sebebı auyldan kelgen balalardyŋ köbınıŋ sauaty öte naşar. Eger, familiiasyn qate jazady desem, senbeitın bolarsyz...
– Familiiasyn qate jazatyn bolsa, bazalyq bılım sapasynyŋ özı tömen bolyp tūrǧany ǧoi?
– İä, köpşılıgınıŋ qarapaiym ǧana bazalyq bılımı tömen. Ökınışke qarai, köp ata-ana balalary sportpen ainalyssa, oǧan bılım keregı joq degen qaǧidany äbden sıŋırıp alǧan. Maǧan keletın oquşylardan bırınşı kezekte «Bılım deŋgeiıŋ qalai?» dep sūraimyn. Köpşılıgınıŋ ata-anasy: «Oi, būl sportpen ainalysady ǧoi» dep balasy üşın jauap beredı. Erteŋ ol balanyŋ aldynda ne bolatyny belgısız ǧoi. Aiaq asty jazym bolyp, qol-aiaǧyn zaqymdap alsa, sport qalady ǧoi. Sportşynyŋ bärı chempion bola bermeitının de esten şyǧarmau kerek. Ökınışke qarai, orys bölımındegıler jeŋıl atletika, suǧa jüzu syndy sport türlerımen ainalysady jäne olardyŋ bılımge degen közqarasy joǧary. Keide men osyǧan qinalamyn. Ata-ananyŋ bırınşı mındetı – balaǧa bılım beru. Jarysty jeŋgen keibır jastarǧa mikrofon berse, ekı auyz sözdıŋ basyn qūrai almai otyrady. Ol maqtanyş emes, onyŋ jeŋgenı maqtanyş bolǧanymen, onyŋ inttelektualdyq deŋgeiınıŋ joǧary boluy maŋyzdy. Bız qazır osyǧan köbırek köŋıl bölıp jatyrmyz. Ärbır ata-anaǧa «balalardyŋ bılımıne köp köŋıl bölıŋızder!» dep ötınış aitqym keledı.
SPORT SALASYNDAǦY MAMANDAR PROBLEMASY
– Jaŋa sız memleket sport kolledjındegı ärbır balaǧa 1 million 300 myŋ teŋge böletının aittyŋyz. Sport kolledjın bıtırgen studentter ärı qarai qaida barady?
– Kolledj bıtırgennen keiın, studentterımız jekemenşık sport akademiiasyna tapsyrady. Qazaqstan qūramasyna kelgen balalar ärı qarai jattyǧady. Bızdıŋ balalar 8 jyl kolledj bıtırgen kezde 19-20 jasta bolady, qūramaǧa kırgen balalar odan ärı bır jattyqtyruşynyŋ qolynan ötu kerek qoi. Al olardyŋ tolyqtai qalyptasuyna taǧy 2-3 jyl qajet. Sol sebeptı, özımızdıŋ sport akademiiamyz aşylu kerek. Akademiiany bıtırgende olar 22-23 jasqa keledı, bızde olardy qūramaǧa tolyqqandy qosyp, ülken senımmen şyǧaryp saluymyzǧa bolady.
– Amalbek myrza, bızdıŋ sport salasynda sızdıŋ köŋılıŋızden şyqpaityn taǧy qandai mäseleler bar?
– Legionerlerdıŋ Qazaqstan atynan jarysqa qatysuyn qoldamaimyn. Şetelden talantty jattyqtyruşylardy äkeluge bolady. Futboldyŋ 70%-y şetel azamattary. Ol qandai jeŋıs, qandai futbol?! Osydan keiın älbette bızdıŋ jastar öspeidı. «Alaş» degen sport klubymyz bar. Jasöspırımder arasynda «Qairatpen» tepe-teŋ oinap jürmız. Futbol ülken qarajatty talap etedı. Jasöspırımder sporty eşkımge kerek emes. Bız änşeiın bärın aitamyz, memleket tarapynan jüielı jūmys joq. 2018 jyly jasöspırımderdı qabyldaǧan kezde bükıl Qazaqstannan kelgen 200 balanyŋ üşeuı ǧana öttı. Jattyqtyruşylardyŋ taŋdaǧany sol. Direktor retınde taŋdauǧa eş aralasqan emes, bärın käsıbi jattyqtyruşylarǧa qaldyramyn. «Bır qaryn maidy bır qūmalaq şırıtedı» degen. Bükıl ūjymnyŋ oiynyn bır talantsyz bala būzuy mümkın. Al, tanys arqyly kıru - qai saladaǧy bolsyn jūmystyŋ byt-şytyn şyǧarady.
– Sızge tanystaryŋyz balasyn alu turaly ötınışpen jiı kele me?
– Köp keledı. Bıraq basymdyq balalardyŋ qabıletıne berıledı. Arasynda köŋıljyqpastyqpen ekı-üş sportşy jürıp qalatyn sätter bolady (külıp). Negızı, balalardy qabyldau jattyqtyruşylardyŋ enşısınde.
– Balalaryŋyzdyŋ, nemerelerıŋızdıŋ arasyndas käsıbi sport türımen ainalysatyndar bar ma?
– Ökınışke qarai, joq. Bes nemeremnıŋ bıreuı futbol oinaityn, super futbolist bolmaǧan soŋ «futbolǧa kıre almaisyŋ, ol bölek dünie» dep aittym. Özı jalqaulau, erkeleu. Sonymen 10-şy synypty bıtırgen soŋ, oquǧa köŋıl böldık. Basqa nemerelerımnıŋ eşqaisynda sportqa degen qyzyǧuşylyq joq.
Foto aşyq derekközden alyndy.
Ūqsas jaŋalyqtar
