Koronavırýs pandemııasyna baılanysty álemde kóptegen sport jarystary, Tokıo olımpıadasy keıinge shegerildi. Sportshylar da burynǵydaı jattyǵý zalyna emin-erkin bara almaı, josparlaǵan jarysy keıinge qalyp, sport kestesine kóp ózgeris engizildi. Ótken apta Shymkentte bokstan Qazaqstan chempıonaty ótti. Sarapshylar elimizdegi № 1 sport sanalatyn boksshylarymyzdyń áleýeti burynǵydaı emes ekenin aıtýda.
Azattyq Rýhy KSRO-nyń sport sheberi, QR eńbek sińirgen bapkeri, respýblıkalyq sport kolledjiniń dırektory – Amalbek Tshanovpen suhbattasyp, karantındegi sport kolledji stýdentteriniń oqý-jattyǵýy, qazaqstandyq sporttyń jaı-kúıi jaıynda áńgimelesti, dep jazady «Adyrna» ulttyq portaly.
KARANTINNIŃ SPORTQA ÁSERI
– Amalbek myrza, kún saıyn oqýdan bólek, jattyǵýdy qajet etetin sport kolledji stýdentteriniń onlaın sabaǵy, kúndelikti jattyǵýy qalaı ótip jatyr?
– Bizdiń kolledjde pandemııaǵa baılanysty tııanaqty oqý-jattyǵý proessin júrgizýi jaı mektepterge qaraǵanda óte qıyn. Eger, oqý-jattyǵý bolsa ony qashyqtan oqytyp, tapsyrmasyn berip, qadaǵalaýǵa bolady. Al, sport bolǵan soń tikeleı qatynasty, betpe-bet baılanysty talap etedi. Osyǵan qaramastan, mınıstrlik tıisti is-sharalardy qabyldaı otyryp, árbir jattyqtyrýshy óz baǵdarlamasymen tańerteń jáne keshki jattyǵýdy balalarǵa kórsetip otyrady. Oqý proesi shalǵaı aýyldardaǵy balalar úshin biraz qolaısyzdyq týǵyzyp jatyr. Internet qoljetimsizdigi, kompyıýter, planshet jetispeýshiligi bar. Sonyń kesirinen stýdentter dáriske 100% qatyspaıtyn kezder týyndaıdy. Naýryzdan beri biraz ýaqyt ótti ǵoı. Jattyqtyrýshylar da, muǵalimder de sabaqqa kelgende oqý-jattyǵýdyń jańa formatyn izdestirýde. Kómek retinde áleýmettik jaǵdaıy tómen kolledjdiń 10 stýdentine planshet alyp berdik.
Qalalyq bas sanıtardyń ruqsatymen, kolledj stýdentteriniń 30%-yn jattyqtyrýǵa ruqsat aldyq. Qazir Qazaqstannyń qurama komandasynda oınaıtyn jastardy osy jerde jattyqtyryp jatyrmyz. Biraq olar jataqhanada jatpaıdy, ózderi páter jaldap, jattyqtyrýshylarynyń úıinde turyp, daıyndalyp jatyr. Keshe ǵana kúresten Qazaqstan birinshiligi ótti. Bizdegi 19-21 jastaǵy sportshylarymyz eresekterdiń jarysyna qatysady. Eresekter arasyndaǵy Qazaqstan birinshiligine qatysqan bizdiń stýdentterdiń ekeýi erkin kúres pen grek rım kúresinen 1-oryn ıelenip, chempıon atandy.
– Jarys kezindegi sportshylarymyzdyń jaǵdaıy kóńil tolarlyqtaı ma, sebebi, olardyń úlken zaldarda turaqty jattyqpaǵanyna bir jylǵa jýyq ýaqyt bolyp qaldy...
– Iá, keshe jarystarda respýblıkanyń túkpir-túkpirinen kelgen sportshylardyń fızıkalyq múmkindigi burynǵymen salystyrǵanda tómendep ketkenin baıqadyq. Kópshiligi sharshy alańǵa shyqqanda sońyna deıin shydamaı, sharshap qalyp jatyr. Bul da ýaqytsha qubylys qoı, pandemııa bitken soń bári óz qalpyna keledi dep senemiz. Jarystar toqtap qalǵandyqtan, sportshylarda da motıvaııa az.
QAZAQSTANDYQ BOKS
– Osy aptada Shymkent qalasynda bokstan Qazaqstan chempıonaty bastaldy. Elimizde tuńǵysh ret erler jáne áıelder komandalary bir rıngke shyqty. Qazir boksshylarymyzdyń qaýqary qandaı?
– Qazaqstan boksy táýelsizdik alǵaly beri qaraı Olımpıadalardan birde-bir ret medalsiz oralǵan emes. Munyń ózi bizdegi boks deńgeıiniń joǵary ekenin kórsetedi. Sol kezdegi qurama komandalar ázir de tómen túse qoıǵan joq. Koronavırýs bastalǵaly bir jylǵa taıap qaldy, qazir qandaı ózgerister bolyp jatqanyn aıtý qıyn. Jeksenbi kúngi jarystan keıin bárin sarapqa salýǵa bolady.
– Shákirtterińiz Abylaıhan Qusaıynov pen Batyr Júkembaev kásipqoı boksqa ketti. Búginde qos sportshy nemen aınalysyp júr?
– Batyr men Abylaıhandy qosa alǵanda, bizdiń respýblıkalyq sport kolledjin bitirgen 5 sportshymyz Amerıkada júr. Batyr Júkembaev úzdik nátıje kórsetip keledi. Qazirgi bulardyń deńgeıi áýesqoı boskpen aınalysqan kezben salystyrǵanda óte joǵary, ekeýi de jeńilissiz jaqsy kele jatyr. Batyr amerıkalyq qurylymdaǵy belbeýge ıe boldy. Qazir bul jigitterdiń álemdik deńgeıge shyatyn ýaqyty keldi. Kásibı bokstyń ereksheligi óte kóp, 12 raýndqa shydaýǵa úlken jiger kerek. Bizdiń jigitterdiń daıyndyǵy óte joǵary. Almatyǵa kelgen saıyn olarmen turaqty kezdesip turamyn. Solardyń biri Qazaqstan týyn álemdik dodada kóteredi dep senemiz. Jalpy áýesqoı sportta asa joǵary nátıje kórsete almaı júrgen jastar kásibı sportqa aýysqanda, basqa nátıje kórsetedi. Batyrdyń osy jerde jarysqa qatysyp júrgende-aq soqqysy qatty bolatyn, kásibı boksqa barǵan soń qarsylasyn nokaýtpen jeńip jatyr.
«AÝYLDAN KELGEN BALALARDYŃ KÓBI FAMILIIaSYN QATE JAZADY»
– Memleket basshysy buqaralyq sportty damytý týraly jıi aıtyp júr. Keńes zamanynda aýla sportyna, jalpy, dene shynyqtyrýǵa degen jas býynnyń kózqarasy basqasha boldy. Sizdińshe, buqaralyq sportty qalaı damyta alamyz?
- Elbasynyń ózi bizdiń halyqtyń 30%-y sportpen shuǵyldaný kerek degen mindet artty ǵoı. Mindet artý bir bólek, al ony iske asyrý úlken jumys. Keńes kezindegi mektepterdiń qaısybirinde bolmasyn úlken-kishi sport zaly boldy. Sol kezdegi mektepterdiń ózinde sportpen shuǵyldaný talaby óte kúshti bolatyn. Qazirgi mektepterde sportqa degen ondaı talap joq. Qazir tek sol bilim, oqý dep jatyr. Jylyna bizde 80 bala bitiredi. Olardyń árqaısysy óz mamandyǵyna sáıkes oqytýshy-jattyqtyrýshy degen dıplom alyp shyǵady. Biz olarǵa esh ýaqytta «aýylǵa bar!» dep baǵyt bere almaımyz. Keńes zamanynda olardyń aýylǵa barýy mindetti edi. Bizde memleket tarapynan sport kolledjinde oqıtyn ár balaǵa 1 mln 300 myń teńge bólinedi. Bul aqsha ár balanyń osyndaǵy tamaǵy, kommýnaldyq qyzmeti syndy keregine jumsalady. Ol az aqsha emes qoı. 7-shi synyptap bastap oqyǵan bala 8 jyl, eki olımpıadalyq ıklden ótedi. 5 jyl mektepte, 3 jyl kolledjde. Al endi osy balalardy memleket qarjysyna oqytqannan keıin, nege biz olardy kem degende 3 jyldyq baǵyt-baǵdar berip, óz aýylyna jibermeımiz?! Ekinshiden, aýylǵa barǵan bala kóshede qalmaýy kerek. Onyń turatyn orny, turaqty aılyǵy sııaqty jaǵdaı jasalýy tıis. Bizde bas jaǵy jaqsy jasalady da, sońy aıaqsyz qalyp jatady. Sol jattyqtyrýshy-ustazdardyń 30%- barǵan jerinde turaqtap qalsa, munyń ózi úlken jeńis.
– Bizdiń kóp aýylda sport zaldary jetispeıdi ǵoı. Tipti, keıbir mektepterde olar múldem joq.
– Qurylysshy retinde aıtsam, qazir sport nysandaryn salýdyń esh qıyndyǵy joq. Ol kóp shyǵyndy da talap etpeıdi. Biz qazir sport zalyna qaraǵanda, meshitti kóp salamyz. Bizde «Kim kóp meshit salsa, sol peıishke barady» degen ýaǵyzdar júredi. Kimniń qashan ketetinin kim biledi?! Men meshitterdiń salynýyna qarsy emespin, biraq qazirgi kezde jastardy sportqa kóbirek tartý kerek. Sportqa beıimdelgen jastardan jaman minez shyqpaıdy. Sportshy bolý úshin árbir aýylǵa - bizdiń balalar beıim keletin boks, kúres, voleıbolǵa arnalǵan sport zaldaryn salýǵa bolady. Osynyń bárin mindetteıtin úlken bir memlekettik tııanaqty baǵdarlama bolýy kerek. Memlekettiń qazir oǵan múmkindigi bar. Sportshylardyń 95%-y shalǵaıdaǵy aýyldyń, turmysy nashar otbasyladan shyqqan balalar. Bizdegi balalary 15000 teńge shákirtaqy alatyn bolsa, sony ata-anasyna jiberedi. Qazaqstannyń sporttan bolashaǵy bar ekenine eshqandaı kúmán joq, qazaqtyń nebir talantty balalary bar. Sporttan bólek, bilimge de kúsh salýymyz kerek. Sebebi aýyldan kelgen balalardyń kóbiniń saýaty óte nashar. Eger, famılııasyn qate jazady desem, senbeıtin bolarsyz...
– Famılııasyn qate jazatyn bolsa, bazalyq bilim sapasynyń ózi tómen bolyp turǵany ǵoı?
– Iá, kópshiliginiń qarapaıym ǵana bazalyq bilimi tómen. Ókinishke qaraı, kóp ata-ana balalary sportpen aınalyssa, oǵan bilim keregi joq degen qaǵıdany ábden sińirip alǵan. Maǵan keletin oqýshylardan birinshi kezekte «Bilim deńgeıiń qalaı?» dep suraımyn. Kópshiliginiń ata-anasy: «Oı, bul sportpen aınalysady ǵoı» dep balasy úshin jaýap beredi. Erteń ol balanyń aldynda ne bolatyny belgisiz ǵoı. Aıaq asty jazym bolyp, qol-aıaǵyn zaqymdap alsa, sport qalady ǵoı. Sportshynyń bári chempıon bola bermeıtinin de esten shyǵarmaý kerek. Ókinishke qaraı, orys bólimindegiler jeńil atletıka, sýǵa júzý syndy sport túrlerimen aınalysady jáne olardyń bilimge degen kózqarasy joǵary. Keıde men osyǵan qınalamyn. Ata-ananyń birinshi mindeti – balaǵa bilim berý. Jarysty jeńgen keıbir jastarǵa mıkrofon berse, eki aýyz sózdiń basyn quraı almaı otyrady. Ol maqtanysh emes, onyń jeńgeni maqtanysh bolǵanymen, onyń ınttelektýaldyq deńgeıiniń joǵary bolýy mańyzdy. Biz qazir osyǵan kóbirek kóńil bólip jatyrmyz. Árbir ata-anaǵa «balalardyń bilimine kóp kóńil bólińizder!» dep ótinish aıtqym keledi.
SPORT SALASYNDAǴY MAMANDAR PROBLEMASY
– Jańa siz memleket sport kolledjindegi árbir balaǵa 1 mıllıon 300 myń teńge bóletinin aıttyńyz. Sport kolledjin bitirgen stýdentter ári qaraı qaıda barady?
– Kolledj bitirgennen keıin, stýdentterimiz jekemenshik sport akademııasyna tapsyrady. Qazaqstan quramasyna kelgen balalar ári qaraı jattyǵady. Bizdiń balalar 8 jyl kolledj bitirgen kezde 19-20 jasta bolady, quramaǵa kirgen balalar odan ári bir jattyqtyrýshynyń qolynan ótý kerek qoı. Al olardyń tolyqtaı qalyptasýyna taǵy 2-3 jyl qajet. Sol sebepti, ózimizdiń sport akademııamyz ashylý kerek. Akademııany bitirgende olar 22-23 jasqa keledi, bizde olardy quramaǵa tolyqqandy qosyp, úlken senimmen shyǵaryp salýymyzǵa bolady.
– Amalbek myrza, bizdiń sport salasynda sizdiń kóńilińizden shyqpaıtyn taǵy qandaı máseleler bar?
– Legıonerlerdiń Qazaqstan atynan jarysqa qatysýyn qoldamaımyn. Shetelden talantty jattyqtyrýshylardy ákelýge bolady. Fýtboldyń 70%-y shetel azamattary. Ol qandaı jeńis, qandaı fýtbol?! Osydan keıin álbette bizdiń jastar óspeıdi. «Alash» degen sport klýbymyz bar. Jasóspirimder arasynda «Qaıratpen» tepe-teń oınap júrmiz. Fýtbol úlken qarajatty talap etedi. Jasóspirimder sporty eshkimge kerek emes. Biz ánsheıin bárin aıtamyz, memleket tarapynan júıeli jumys joq. 2018 jyly jasóspirimderdi qabyldaǵan kezde búkil Qazaqstannan kelgen 200 balanyń úsheýi ǵana ótti. Jattyqtyrýshylardyń tańdaǵany sol. Dırektor retinde tańdaýǵa esh aralasqan emes, bárin kásibı jattyqtyrýshylarǵa qaldyramyn. «Bir qaryn maıdy bir qumalaq shiritedi» degen. Búkil ujymnyń oıynyn bir talantsyz bala buzýy múmkin. Al, tanys arqyly kirý - qaı saladaǵy bolsyn jumystyń byt-shytyn shyǵarady.
– Sizge tanystaryńyz balasyn alý týraly ótinishpen jıi kele me?
– Kóp keledi. Biraq basymdyq balalardyń qabiletine beriledi. Arasynda kóńiljyqpastyqpen eki-úsh sportshy júrip qalatyn sátter bolady (kúlip). Negizi, balalardy qabyldaý jattyqtyrýshylardyń enshisinde.
– Balalaryńyzdyń, nemerelerińizdiń arasyndas kásibı sport túrimen aınalysatyndar bar ma?
– Ókinishke qaraı, joq. Bes nemeremniń bireýi fýtbol oınaıtyn, sýper fýtbolıst bolmaǵan soń «fýtbolǵa kire almaısyń, ol bólek dúnıe» dep aıttym. Ózi jalqaýlaý, erkeleý. Sonymen 10-shy synypty bitirgen soń, oqýǵa kóńil bóldik. Basqa nemerelerimniń eshqaısynda sportqa degen qyzyǵýshylyq joq.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
