بيىل قازاق ەلى الەمگە ايگىلى اقىن، فيلوسوف، اعارتۋشى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىن يۋنەسكو مەن تۇركسوي اياسىندا اتاپ وتەدى. احمەت بايتۇرسىنوۆ 1913 جىلى «قازاق» گازەتىندە «اباي – قازاقتىڭ باس اقىنى» - دەپ جوعارى باعا بەرگەن ەكەن. دانا ويشىل تەك اقىن ەمەس، كومپوزيتور، اۋدارماشى، ساياسي قايراتكەر، جازبا ادەبيەتى مەن قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، رەفورماتور رەتىندە دە تانىمال.
سەمەي وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن بولاشاق اقىن بالا كەزىنەن زەرە اجەسىنىڭ ەرتەگىسىن ەستىپ، ۇلجان اناسىنىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەن.
زەرەك اباي بالا كۇنىندە جاتتاعان كەيبىر ولەڭدەرىن قارتايعانشا ۇمىتپاعان كورىنەدى. ەل باسقارۋ ىسىنە دە جاستايىنان ارالاسقان. ءتىپتى، ول باستاعان كوميسسيا بارلىعى 93-باپتان تۇراتىن ەرەجەنى 3 كۇندە ازىرلەپ شىققان. العاشقى ولەڭىن 10 جاسىندا جازعان. اباي ولەڭدەرىنىڭ ىشىندە مازمۇنى جاعىنان دا، كوركەمدىك ءبىتىمى جاعىنان دا ەرەكشەلەنگەن ۇزدىك تۋىندىلار كوپ. ال «قانسوناردا» ولەڭىن ونىڭ اقىندىق قۋاتىن تانىتقان ۇلكەن شىعارماسى دەۋگە بولادى. ءاربىر تۋىندىسى تىڭ دۇنيە، شىعارماشىلىق جاڭالىق. پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ ولەڭدەرىن قازاق تىلىندە سويلەتتى.
حاكىم اباي مىسال ولەڭدەردى دە شەبەر جازا ءبىلدى. ادامنىڭ مىنەزى مەن ارەكەتىن سوزبەن تۇيرەپ، ساتيرالىق بەينەمەن كوركەم جەتكىزدى. ەڭ باستىسى، باتىس پەن شىعىس مادەنيەتتەرىن شەبەر ۇشتاستىرا ءبىلدى. ال قارا سوزدەرى – ونىڭ ىرگەلى ەڭبەگىنىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى. بۇگىندە اقىننىڭ بۇل مول اسىل مۇراسى ورىس، قىتاي، فرانتسۋز جانە تاعى باسقا الەمنىڭ كوپتەگەن تىلىنە اۋدارىلعان. «ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى – كەمەلدەنۋ مەن جەتىلۋ»، - دەپ بىلەتىن اباي فيلوسوفياسىنا الەمدەگى بولمىستىڭ ءمانى مەن وزىندىك ىشكى بايلانىسىن تۋ ەتكەن.
اباي مۇراسىن العاش بولىپ ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى زەرتتەسە، كاكىتاي ىسقاقۇلى مەن ابايدىڭ بالاسى تۇراعۇل اباي ولەڭدەرىنىڭ جيناعىن باسىپ شىعاردى. مىڭمەن جالعىز الىسقان اباي شامامەن 170 ولەڭ، 56 اۋدارما، 45 قارا ءسوز جازعان. اقىننىڭ مۋزىكالىق مۇراسى دا ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. اۋىزدان-اۋىزعا، زاماننان-زامانعا اۋىسا وتىرىپ جەتكەن 20-عا جۋىق ءانى بار.
تورتكۇل دۇنيەگە تانىلعان ويشىلدىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان الەمدە ەسكەرتكىش پەن كوشەلەر از ەمەس. دۋشانبە، دەلي، كيەۆ، كراماتورسك، دنەپروپەتروۆسك، كاير، باكۋ، تاشكەنت، بىشكەك، نيۋ-دەلي قالالارىندا اباي اتىنداعى كوشە بولسا، لوندون قالاسىندا اباي ءۇيى اشىلعان. تاشكەنت، ماسكەۋ، بەيجىڭ، تەگەراندا اقىن بەينەسى سومدالعان ەڭسەلى ەسكەرتكىش پەن مۇسىندەر بار. ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا ەلىمىزدە 500-دەن اسا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلادى. اباي ەڭبەكتەرى اعىلشىن، اراب، جاپون، يسپان، يتاليان، قىتاي، نەمىس، ورىس، تۇرىك، فرانتسۋز تىلدەرىنە ءتارجىمالانىپ، اقىننىڭ ءومىرى، مۇراسى، قازاق مادەنيەتىن دامىتۋداعى ءرولى تۋرالى بىرنەشە دەرەكتى فيلم جانە «اباي» تەلەسەريالىن ءتۇسىرۋ جوسپارعا ەنگەن.
ارۋنا باقىتجان،
تاراز قالاسى
