Biyl Qazaq elı älemge äigılı aqyn, filosof, aǧartuşy Abai Qūnanbaiūlynyŋ 175 jyldyq mereitoiyn IýNESKO men TÜRKSOI aiasynda atap ötedı. Ahmet Baitūrsynov 1913 jyly «Qazaq» gazetınde «Abai – qazaqtyŋ bas aqyny» - dep joǧary baǧa bergen eken. Dana oişyl tek aqyn emes, kompozitor, audarmaşy, saiasi qairatker, jazba ädebietı men qazaq ädebi tılınıŋ negızın saluşy, reformator retınde de tanymal.
Semei öŋırınde düniege kelgen bolaşaq aqyn bala kezınen Zere äjesınıŋ ertegısın estıp, Ūljan anasynyŋ tärbiesın körıp ösken.
Zerek Abai bala künınde jattaǧan keibır öleŋderın qartaiǧanşa ūmytpaǧan körınedı. El basqaru ısıne de jastaiynan aralasqan. Tıptı, ol bastaǧan komissiia barlyǧy 93-baptan tūratyn erejenı 3 künde äzırlep şyqqan. Alǧaşqy öleŋın 10 jasynda jazǧan. Abai öleŋderınıŋ ışınde mazmūny jaǧynan da, körkemdık bıtımı jaǧynan da erekşelengen üzdık tuyndylar köp. Al «Qansonarda» öleŋın onyŋ aqyndyq quatyn tanytqan ülken şyǧarmasy deuge bolady. Ärbır tuyndysy tyŋ dünie, şyǧarmaşylyq jaŋalyq. Puşkin, Lermontov, Krylov öleŋderın qazaq tılınde söilettı.
Hakım Abai mysal öleŋderdı de şeber jaza bıldı. Adamnyŋ mınezı men äreketın sözben tüirep, satiralyq beinemen körkem jetkızdı. Eŋ bastysy, Batys pen Şyǧys mädenietterın şeber ūştastyra bıldı. Al qara sözderı – onyŋ ırgelı eŋbegınıŋ bırı ärı bıregeiı. Bügınde aqynnyŋ būl mol asyl mūrasy orys, qytai, fransuz jäne taǧy basqa älemnıŋ köptegen tılıne audarylǧan. «Adam ömırınıŋ maqsaty – kemeldenu men jetılu», - dep bıletın Abai filosofiiasyna älemdegı bolmystyŋ mänı men özındık ışkı bailanysyn tu etken.
Abai mūrasyn alǧaş bolyp Älihan Bökeihanov, Ahmet Baitūrsynūly, Mırjaqyp Dulatūly zerttese, Käkıtai Ysqaqūly men Abaidyŋ balasy Tūraǧūl Abai öleŋderınıŋ jinaǧyn basyp şyǧardy. Myŋmen jalǧyz alysqan Abai şamamen 170 öleŋ, 56 audarma, 45 qara söz jazǧan. Aqynnyŋ muzykalyq mūrasy da öz aldyna bölek äŋgıme. Auyzdan-auyzǧa, zamannan-zamanǧa auysa otyryp jetken 20-ǧa juyq änı bar.
Törtkül düniege tanylǧan oişyldyŋ qūrmetıne arnalǧan älemde eskertkış pen köşeler az emes. Duşanbe, Deli, Kiev, Kramatorsk, Dnepropetrovsk, Kair, Baku, Taşkent, Bışkek, Niu-Deli qalalarynda Abai atyndaǧy köşe bolsa, London qalasynda Abai üiı aşylǧan. Taşkent, Mäskeu, Beijıŋ, Tegeranda aqyn beinesı somdalǧan eŋselı eskertkış pen müsınder bar. Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy aiasynda elımızde 500-den asa ıs-şara ūiymdastyrylady. Abai eŋbekterı aǧylşyn, arab, japon, ispan, italian, qytai, nemıs, orys, türık, fransuz tılderıne tärjımalanyp, aqynnyŋ ömırı, mūrasy, qazaq mädenietın damytudaǧy rölı turaly bırneşe derektı film jäne «Abai» teleserialyn tüsıru josparǧa engen.
Aruna Baqytjan,
Taraz qalasy
Ūqsas jaŋalyqtar
