قازاق ادەبيەتى شوقتىعى بيىك تۇلعالارعا باي. سولاردىڭ بىرەگەيى - بەردىبەك سوقپاقباەۆ. جازۋشىنى بىلمەيتىن، ونىڭ «مەنىڭ اتىم قوجاسىن» كورمەگەن، «بالالىق شاققا ساياحاتىن» وقىماعان پەندە اتاۋلى ساۋساقپەن سانارلىق شىعار.
جازۋشى تاعدىرى
قالامگەردىڭ اۋىر تاعدىرىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەيدى. راسىندا، تاعدىر سوقپاقباەۆتى تالاي-تالاي سوقپاققا ءتۇسىردى. سەگىز جاسىندا اناسىنان ايىرىلىپ، جەتىمدىكتىڭ ءدامىن تاتتى. كولحوزداستىرۋدىڭ زۇلامات كەزەڭدەرىن وتكەردى. كوزى تىرىسىندە ءۇش بالاسىنان ايىرىلدى. «مەنىڭ اتىم قوجاداعى» اقىلدى دا سۇلۋ جاناردى بىلەسىز عوي؟ بۇل كەيىپكەر اۆتوردىڭ بەس جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن جانارىنىڭ قۇرمەتىنە وراي ءدال سولاي اتالدى.
سوقپاقباەۆ شىعارمالارىنىڭ جولى دا اۋىر بولدى. «مەنىڭ اتىم - قوجا» الماتىدا سىنعا ۇشىرادى، ال ونى قورعايتىن جان بالاسى تابىلمادى. تۋىندىنىڭ تۇساۋىن ماسكەۋ كەستى. بۇل تۋرالى سوقپاقباەۆ «پوۆەست الماتىدا ءبىراز قينالىسپەن باسىلدى. "بالالارعا بۇل كىتاپ قانداي تاربيە بەرمەك؟" - دەپ الايا قاراعاندار از بولعان جوق. ورىسشا قولجازبانى باسپا وزىمە قايتارىپ بەردى. "قوجانىڭ" تۇساۋىن موسكۆا كەستى. كينو ءتۇسىرىلدى. 1967 جىلى كانن فەستيۆالىندە باس بايگەنى جەڭىپ الدى»،-دەيدى.
ال جازۋشىنىڭ «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى» رومانى وقىرماننىڭ قولىنا ءۇش جىلدان كەيىن عانا ءتيدى. جازعان تۋىندىلارىنىڭ ءبىراز جەرى كەسىلدى. بەردىبەك سوقپاقباەۆ كوپتەگەن جاۋھارلاردى دۇنيەگە اكەلدى، بىراق ولار كەزىندە باعالانبادى. «وتىرىك ايتۋعا ارىم بارمايدى. ال شىندىقتى ايتساڭ، ەشكىم باسپايدى»،- دەيتىن. ول سۇرامساقتىقتى جەك كوردى. وزگەلەر سەكىلدى «ماعان اتاق بەر ، ءۇي بەر» دەمەدى. سودان با، جاقىن دوسى س.قيراباەۆ «بەردىبەك پاتەرسىزدىكتىڭ اۋىرتپاشىلىعىن كوپ كوردى. الماتىنىڭ قاي جەرىندە بولسا دا، ونىڭ ءۇي جالداماعان اۋدانى جوق شىعار»،- دەپ ەسكە الدى.
قالامگەر قۇپياسى
بالالالار ادەبيەتىنىڭ كلاسسيك جازۋشىسىنىڭ نەگە جازباي كەتكەنى جۇمباق. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا قوعامنان نە سەبەپتى الىستاعانى جۇمباق. ونىڭ ءولىمى جۇمباق . ول - قۇپياعا تولى قالامگەر. تالاي جاننىڭ سۇيىكتى رومانىنا اينالعان «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى»-دەن سوڭ جازۋشى جازباي كەتتى. ءومىرىنىڭ كەيىنگى 28 جىلىندا ول ەشتەڭە جاريالامادى. نەگە دەپ سۇراعاندارعا «مەن گازەت قارامايمىن. كىتاپ قاراۋعا دا قۇلقىم جوق»،- دەپ جاۋاپ بەرىپتى . ءومىرىن ادەبيەتپەن بايلانىستىرعان جاننىڭ جازباي كەتكەنىنە سەنۋ قيىن.
«شىندىق جوق. ءبىز وتىرىكپەن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز» ،- دەپ كۇيىنەتىن . ول وتىرىك پەن جاعىمپازدىققا تولى قوعامدى قابىلداي المادى. وعان ارالاسپاي، تاسادا ءومىر ءسۇرۋدى ءجون دەپ تاپتى . سوقپاقباەۆ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى قالا سىرتىندا ءوتتى.
جازۋشىنىڭ ءولىمى دە ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق . دراماتۋرگ باققوجا مۇقاي «شاۋىپ جۇرگەن بەكەڭ اۋىرماي-سىرقاماي باقي دۇنيەگە اتتانىپ كەتتى» ،- دەپ ەسكە السا ، قادىر مىرزا ءالى «...ارۋلاپ و دۇنيەگە اتتاندىردىق. قيماس قالامگەردى قارا جەر قۇشاعىنا تاپسىردىق. ءوز قولىمىزبەن جەرلەدىك. ايتسە دە كوڭىلدە كۇدىك قالدى. ادام بىردەڭەنى سەزەدى. سەزەدى! كۇدىكتەنسەم، كۇدىكتەنگەندەي-اق ەكەنمىن. كەيىن بەردىبەك سوقپاقباەۆ قازاسىنا كۋا بولعان ءبىر ارىپتەسىمنەن ءتورت-بەس ادام بولىپ بارىپ، كەڭسايداعى ساياجايىنان توبەدە اسۋلى تۇرعان مارقۇمدى ءوز قولدارىنان ءتۇسىرىپ العانىن ەستىدىم.
قازاق ءباسپاسوزى ونىڭ قالاي ولگەنى تۋرالى شىندىقتى بۇگىپ قالدى... ول – ءوزىن-ءوزى ولتىرەتىن ادام ەمەس-ءتى. قالاي دالەلدەسە دە، مەن ونىڭ اسىلىپ ولگەنىنە سەنبەيمىن. الدىمەن ءولتىرىپ، سودان كەيىن اسىپ كەتۋى مۇمكىن»،- دەدى. قارىنداسى نەسىپحان امانباەۆا دا «اڭىز ادام» جۋرنالىنا «اعامنىڭ سوڭىنان بىرەۋلەر قۋدالادى»،- دەپ سۇقبات بەردى. جۋرناليست ەربولات قۋاتبەك وسى دەرەكتەرگە سۇيىنە وتىرىپ «جازۋشىنىڭ ولىمىنە قاتىستى شىنايى سوت-مەديتسينالىق انىقتاما ساقتاۋلى. مۇنى قۇپيا تۇردە جاسىرىپ وتىر. بار شىندىقتىڭ سوندا جاتقانى انىق. بۇل قۇجات تابىلمايىنشا، بولجامدار مەن كۇدىكتەر ايتىلا دا، جازىلا دا بەرەدى»،- دەگەن پايىمداما جاسادى.
سوقپاقباەۆ قانداي ادام ەدى؟
«بەردىبەك - سوزىنە بەرىك، ىسىنە ۇقىپتى جان. مەن بىلەتىن جازۋشىلاردىڭ ىشىندەگى قاراپايىم، شارۋاقورى. وزىنە دە، وزگەگە دە قاتال، تۋرا، ءادىل».
مۇزافار الىمباەۆ
«جازادى - ءتۇبىن ءتۇسىرىپ بارىپ ءبىر-اق تويتايدى. بۇل - بەردىبەكتىڭ شىرايى، بەردىبەككە عانا ءتان نارسە».
سايىن مۇراتبەكوۆ
«ەڭبەگىن بۇلداپ، بۇلدانعانىن دا ەستىگەن ەمەسپىز. كوزى تىرىسىندە قيانات كورىپ، قان جۇتقان ۇلكەن دارىندار قازاقستاندا از بولمادى دەسەك، سونىڭ ءبىرى بەردىبەك ەدى».
باققوجا مۇقاي
بيىل كەمەل تالانت يەسىنىڭ ومىردەن وزعانىنا 29 جىل تولادى. عاسىرلار وتسە دە، ونىڭ جارقىن بەينەسى مەن ومىرشەڭ تۋىندىلارى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. سەبەبى، بەردىبەك - حالىقتىڭ جۇرەگىندە.
ديانا اسانوۆا، «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
