ۇلتتىق اۋەن، ءداستۇرلى ءان دەپ جانى قالماي جۇرگەن جانكەشتى جاندار جوق ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – قازاقتىڭ ۇلتتىق اۋەنىنە قارلىعاش-قاناتىمەن سۋ سەۋىپ، ءداستۇرلى ءان ونەرىن دارىپتەپ جۇرگەن، كۇنى كەشە عانا ۇلتتىق ونەرگە قوسقان سۇبەلى ۇلەسى ءۇشىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى» اتاعىن العان دارىندى ءانشى ايگۇل قوسانوۆا.
– ەل الدىنداعى ەڭبەگىڭىزدىڭ ەلەنۋىمەن! ايتسە دە كوزى قاراقتى كورەرمەن، قۇلاعى تۇرىك تىڭدارمان ءسىزدى كەيىنگى ۋاقىتتا جوعالتىپ العانداي. «قاتارىنان قارا ءۇزىپ كەتتى مە، الدە شىعارماشىلىقتان قول ءۇزىپ كەتتى مە؟» دەگەن ءۇمىت-كۇدىگى ارالاس ساۋالدارى بار. ءسىز ءوزى قايدا ءجۇرسىز؟
– ونەر ادامىنىڭ ءار سەكۋندى ىزدەنىستەن تۇراتىنىن تۇيسىگى بار ادامعا ءتۇسىندىرۋدىڭ ءوزى ارتىق. مەن ءۇشىن «بولدىم، تولدىم» دەۋ – ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىنۋ. ال كورەرمەن الدىنا كولبەڭدەپ كوپ شىقپاسام – ول مەنىڭ جەتەر جەرىمە جەتتىم يا شىعارماشىلىقتان الىستادىم دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. مەن ىزدەنىس جولىندا ءجۇرمىن. «ەل ءىشى – ونەر كەنىشى» دەسەك، سول كەنىشتىڭ كەنشىسىمىن قازىر. بۇعان دەيىن وبلىس ورتالىقتارىن ارالاپ، سول جەردەگى ءداستۇرلى ونەرگە سۋساپ وتىرعان تىڭدارمانعا اننەن شاشۋ شاشتىم. قالا بەردى، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريادا شاكىرتتەرگە ءدارىس بەرەمىن. سوندىقتان كۇللى ءومىرىمدى ءوز جەكە باسىمنىڭ جەتىستىگى جولىندا قۇربان ەتەمىن دەپ تە ايتا المايمىن. مەنىڭ ۇستازدىق باستى ميسسيام – شاكىرت تاربيەلەۋ عوي.
– حح عاسىرداعى قازاق مۋزىكاسىنىڭ ەرەن قۇبىلىسى، ءبىر ءوزى ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ مەكتەبى بولعان، «بۇگىنگىنىڭ مۇحيتى» اتانعان ەپيكالىق كەڭ تىنىستى ايگىلى ءانشى عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتى بىلمەيتىن قازاق جوق. سوندا بۇگىندە ۇلى دالامىزدىڭ ءداستۇرلى ءانىن دارىپتەپ، بۇگىنگە جەتكىزگەن عارەكەڭنىڭ ارتىندا ءىزىن جالعار شاكىرتتەرىنىڭ قالماعانى ما؟ الدە بۇل سول باياعى ءداستۇرلى اۋەنگە دەن قويىپ، دارىپتەۋشىلەردىڭ ازدىعىن اڭعارتا ما؟
– سولاي دەۋگە كەلمەس. بىرىنشىدەن، عارەكەڭنىڭ وسى الماتىدا تۇراتىن شاكىرتتەرىنىڭ ازدىعىنان بولسا، ەكىنشىدەن، ءبىلىم ورداسىندا قىزمەتكە تۇرۋ ءۇشىن تەك تالانت يا داۋىس قانا كەرەك ەمەس، سونداي-اق قاتىرما قاعازعا دا باس قاتىرۋ كەرەك قوي. ايتپەسە، قۇدايعا شۇكىر، عارەكەڭدەي ۇلى مەكتەپتىڭ كوشىن جالعاستىرىپ جۇرگەندەر جەتەدى. سوندىقتان بۇدان عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتىڭ اتى ءوشتى يا ءداستۇرلى ءان ونەرى كەنجەلەپ قالدى دەگەن ۇعىم تۋماسا ەكەن.
– دەسەك تە، كەشە عانا دومبىراسىن قولىنان تاستاماي، وقالى بوركىنىڭ ۇكىسى ۇلبىرەپ، ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ كەرۋەنىندە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرىپ جۇرگەن انشىلەردىڭ ەستراداعا بەت بۇرىپ جاتاتىنىن ءجيى بايقاۋعا بولادى. وعان مىسالدار دا جەتەدى. سونىڭ ءبىرى – ءوزىڭىزسىز…
– العاش ءبىردى-ەكىلى ەسترادالىق اندەر ايتىپ ساحناعا شىعا باستاعانىمدا ماعان قويىلعان، دۇرىسى – قارشا بوراعان ساۋالداردىڭ ءبىرى وسى بولاتىن. ەسترادالىق ءان ايتسام، ول ءداستۇرلى اننەن مۇلدە قول ءۇزدىم دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءتىپتى مەنىڭ الدىما ءداستۇرلى ءان، الدە ەسترادا دەپ تاڭداۋ قويىلسا دا مەن قانىما سىڭگەن ۇلتتىق اۋەندى قالايتىنىم داۋسىز. سوندىقتان مەن ەشقاشان ەشتەڭەگە ۇلتتىق اۋەندى ايىرباستامايمىن دا، جان باعۋدىڭ قامىمەن ءوز جولىمنان اۋىتقىمايمىن دا. ال ەسترادالىق ءان ايتسام – بۇل مەنىڭ ءوز بويىمداعى تاعى ءبىر قابىلەت-قارىمىمدى بايقاپ كورگەن تاجىريبەم عانا. ونەر ادامىنىڭ ءومىر-باقي ىزدەنىستە ءجۇرۋى – زاڭدى قۇبىلىس. سوندىقتان ولاردىڭ ءوز بويىندا شەرتىلمەي جاتقان تىلسىم پەرنەلەرىن ءتۇرتىپ كورسە، ايىپ پا ەكەن؟
– مەكتەپتەردە باستاۋىش سىنىپتاردا «مۋزىكا» دەگەن ءپان جۇرەدى. قازىر سول ءپاننىڭ ساعاتىنىڭ قىسقارتىلىپ، اپتاسىنا ءبىر-اق رەت جۇرەتىن دەڭگەيگە تۇسكەنىنە كوزىمىز جەتىپ وتىر. ال سول ءپاننىڭ باعدارلاماسىنا كوز جۇگىرتتىك پە؟ قاي حالىقتىڭ اۋەنى، قاي ءانشىنىڭ ءانى ەنىپتى؟ ونداعى ءداستۇرلى اۋەننىڭ ۇلەسى قانشا؟
– باياعى، تۇپتەپ كەلگەندە، بىزگە جەتىسپەيتىنى ۇلتتىق يدەولوگيا بولىپ شىعادى. قاي قوعام، قانداي ادامدار بولسىن، ءبىر يدەولوگيا بولاتىنى – زاڭدىلىق. ماسەلەن، كەشەگى كەڭەس قوعامىندا دا قاتىپ قالعان قاعيادامەن، سانامىزعا ءسىڭىپ قالعان يدەولوگيامەن ءومىر سۇردىك.
ءتىلى شىققان بالادان باستاپ ءبارى «كۇن كوسەم» دەپ ولەڭ وقىپ، ءان سالدى. ال ول ءاندى يا جىردى بىلمەسەڭ، سەن قوعامنان الاستاتىلاسىڭ. مىنە، بىزگە ءدال قازىر وسى جەتىسپەيدى. تاپ وسىنداي، بىراق ۇلتتىق باعىتتاعى يدەولوگيا. ال ول بولماي ءبىز ءوزىمىز اڭساعان مۇراتتىڭ ۇدەسىنەن كورىنە الماۋىمىز مۇمكىن. سوندىقتان الدىمەن اتا-انا بالاسىنىڭ ءجۇز جەردەن جات جەردە ءبىلىم الىپ، مىڭ جەردەن مىقتى مامان بولسا دا قانى ءھام جانى قازاق بولىپ قالۋى ءۇشىن جانىن سالۋى كەرەك.
ەكىنشىدەن، مەكتەپتەر، اسىرەسە، وسى مۋزىكا پانىنە قاتىستى ءتۇرلى مۋزىكالىق ونەر وردالارى، ءبىلىم وشاقتارىمەن بايلانىس ورناتسا دەيمىن.
– قازىر ءوزىن تانىمال ەتۋ ءارى وسالداۋ ءاننىڭ ءوزىن وتكىزىپ جىبەرۋ ماقساتىندا بەينەبايان، ياعني كليپتىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر عوي. مۇمكىن ءداستۇرلى اندەردى كليپ ارقىلى دارىپتەرمىز؟ الايدا ءسىزدىڭ ۇلتتىق انگە تۇسىرگەن كليپتەرىڭىز كورىنبەيدى؟ نەگە؟
– زاماننىڭ زاڭدى تالابىنا اينالعان كليپ ءوندىرىسىن جوققا شىعارا الماسىمىز انىق. ءتىپتى ونى ءوز ساتىمەن پايدالانساق، كوپ جاعىنان ۇتۋعا مۇمكىندىك بولار ەدى. دەكوراتسيا، قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى، ءداستۇرى، تۇرمىس-تىرشىلىگى – ءبارى-ءبارى كورىنىس تابار ەدى. الايدا قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلتىرمەي تۇرعان جايى بار. مەن مۇحيتتىڭ «اينامكوز» انىنە كليپ تۇسىرگىم-اق كەلدى. ۇلتتىق اۋەن، ايگىلى ءان بولعاندىقتان، وعان سالعىرت قاراۋعا بولمايدى، ارينە. سوندىقتان سول ءاننىڭ تاريحى كليپتەن كورىنسە دەگەن تىلەگىم بولدى. الايدا مەن كوزدەگەن كوكجيەكتى قالتام كوتەرمەي تۇرعاندىقتان، كليپ ماسەلەسى كەيىنگە قالىپ وتىر.
– كەيىنگى ۋاقىتتا قازاقتىڭ كوزقۋانىشىنا اينالعان قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى، 1000 كۇيى جيناقتالىپ، جارىققا شىقتى. وسىناۋ ۇلتتىق جوبا قازاققا نە بەردى؟
– بۇل – قازاق دەگەن ۇلى حالىقتىڭ ۇشان-تەڭىز بايلىعىنىڭ حاتقا تۇسكەن ءبىر پاراسى عانا. سوندىقتان بۇل جوبالاردى يگى ءھام ىرگەلى ىستەردىڭ باستاماسىنا بالاعان ءجون. بۇل جيناقتارعا جوعارىدا ايتىپ وتكەن ءبىر ءوزى ءجۇز انگە، ءجۇز كۇيگە تاتيتىن تۋىندىلار ەنگىزىلدى. سيرەك كەزىگەتىندەرى دە بار. سول سەبەپتى بۇل ۇلگىلى ءۇردىس ءوز جالعاسىن تاۋىپ جاتسا جاقسى ەدى. ال ەندى جارىققا شىققان «قازاقتىڭ 1000 ءانى» سىندى جيناقتار ءار قازاقتىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتايتىن، تورىنەن تابىلاتىن، ۇرپاققا تابىستالاتىن ۇلى دا قاسيەتتى مۇراسى، قوناعىنا ۇسىناتىن كەرەمەت كادەسىنە اينالسا ەكەن.
اڭگىمەلەسكەن دينارا ىزتىلەۋ
«انا ءتىلى».
