كىتاپ وقۋ ادامعا پايدالى ادەت سىيلايدى. نەدەن باستاۋ كەرەك، كىتاپ وقۋدىڭ قازىرگى ەرەكشەلىگى نەدە؟ ساراپشىمەن سۇحباتتا وسى تۋرالى ايتىلادى.
ادەت – ادامنىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىك قاجەتىنە بايلانىستى قالىپتاسقان ءىس-قيمىلى. ءار كۇنى قايتالايتىن ىستەرگە مي ەنەرگيانى از جۇمسايدى. سوندىقتان ومىرىمىزگە پايداسىن تيگىزەتىن سپورتپەن اينالىسۋ، كىتاپ وقۋ سىندى تۇلعالىق دامۋعا كومەكتەسەتىن ارەكەتتەردى ادەتكە اينالدىرۋ ماڭىزدى. قازىر ادامدار كىتاپ وقۋ كەرەكگىن بىلسە دە، ونى ادەتكە قالاي انالدىرۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەي جاتادى. وسى ماقساتتا جوسپارلاۋ ەكسپەرتى ازامات سقاقوۆپەن كىتاپ وقۋعا بايلانىستى بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
- كىتاپ وقۋعا قىزىعۋشىلىعىڭىز قاشان باستالدى؟
- مەن كىتاپتى ۋنيۆەرسيتەتتە تاپسىرما ەتىپ بەرگەندىكتەن ءماجبۇرلى تۇردە وقىدىم. كىشكەنتاي كەزىمدە كىتاپ وقۋ اۋىر بولىپ كورىنەتىن. ەڭ العاشقى سوڭىنا دەيىن قىزىعىپ وقىعان كىتاپتارىم بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم قوجا» جانە «بالالىق شاققا ساياحات» كىتاپتارى بولدى. 2016 جىلى 26 جاسىمنان باستاپ ءوز ەركىممەن سانالى تۇردە وقي باستادىم. وعان وزىمە «مەن كىممىن؟»، «ماقساتىم قانداي؟» دەگەن سۇراقتاردى قويۋىم سەبەپ بولدى. ءسويتىپ قۋانىش شونبايدىڭ «ەكىنشى بولما» كىتابىن وقىدىم. سودان كەيىن وسى كىتاپتىڭ ارتىندا وقۋ كەرەك كىتاپتاردىڭ ءتىزىمى بار، سول جەردەگى كىتاپتاردى وقىپ باستادىم.
- كىتاپ وقۋ ارقىلى جەتكەن جەتىستىكتەرىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
- بۇگىنگى كۇنگى جەتىستىكتەرىمنىڭ بارلىعىنا كىتاپ وقۋ ارقىلى جەتتىم. مىسالى، شون ستيۆەنسوننىڭ «زدوروۆىي سون» كىتابىن وقىعانننان كەيىن ۇيقىمدى رەتتەدىم. وعان دەيىن ۇيقى رەجيمىن ساقتامايتىنمىن. سودان بەرى توعىز جىل وسى رەجيم ساقتالىپ كەلەدى. كەشكى وننان وتە ۇيىقتاپ قالامىن، تاڭەرتەڭ 04:45-تە ويانامىن. بۇل ماعان 18 كيلوگرامم ارتىق سالماقتان ارىلۋعا كومەكتەستى. جاي عانا دۇرىس ۇيىقتاپ وسىنداي جەتىستىككە جەتتىم. ودان كەيىن ومىرىمە سپورت قوسىلدى. كەيىننەن ءتىل ۇيرەنۋدى باستاپ، سەگىز ءتىل مەڭگەرىپ الدىم. كىتاپتان وقىعان اقپاراتىم ءومىرىمدى وسىلاي وزگەرتتى. كىتاپ مەنىڭ ادەتتەرىمدى قالىپتاستىردى. كىتاپ مەنى شەتەلگە اپاردى. ءبارى كىتاپ وقۋدان باستالدى. ءالى كۇنگە دەيىن وقىعان كىتاپتارىم مەن جازعان كىتاپتارىم ماعان كوپ مۇمكىندىكتەر بەرىپ جاتىر.
- بالانىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟
- بىزدە ءار قازاق «اباي جولىن» وقۋ كەرەك دەگەن قاتىپ قالعان قاعيدا بار. كەلىسەم، وقۋ كەرەك. مەن ونى ۋنيۆەرسيتەتتە قينالىپ وقىدىم. ەگەر، قازىر وقىسام قىزىعۋشىلىقپەن وقيتىن ەدىم دەپ ويلايمىن. قازىر تاقىرىپتىق كىتاپتار وتە كوپ. مەنىڭ ەكى ۇلىم كۇندە كىتاپ وقيدى. ءبىز ولارعا وزدەرى قىزىعاتىن قازاقشا ەرتەگىلەر، كوميكستار الامىز. ەگەر مەن ولاردىڭ ورنىنا ءار قازاق «اباي جولىن» وقۋ كەرەك دەپ، قيناپ وقىتسام، كىتاپقا دەگەن ماحابباتى جوق بولىپ كەتەدى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ ءۇشىن، شىنىمەن دە بالاعا قاجەت ءارى قىزىق كىتاپ بولۋ كەرەك. ۇلدارىما ءار كىتاپتى وقىپ بىتىرگەن سايىن سىيلىق بەرەمىن.
قازىر موتيۆاتسيالىق كىتاپتار تەز ءارى جەڭىل وقىلادى. دەگەنمەن، العاشقى كىتاپتار كلاسسيكا بولۋ كەرەك ەكەنىنە كوزىم جەتتى. بىزدە فۋندامەنتىمىز ءماجبۇرلى تۇردە كلاسسيكا بولدى. بىراق، مۇلدەم كىتاپ وقىماعان جاس ادام بىردەن موتيۆاتسيالىق كىتاپتان باستاپ وقىسا، فۋندامەنتى ءالسىز بولىپ قالاتىن سياقتى. ال ول مىقتى بولۋ ءۇشىن كلاسسيكادان باستاۋ كەرەك. ويتكەنى ولار ومىردەگى وقيعالارمەن ءتۇسىندىرىپ ساباق بەرسە، موتيۆاتسيالىق كىتاپتار «ولاي ىستەمە» دەپ ايتىپ، تەك قانا ساباق بەرەدى. نەگىزى كوپ ادامدارعا مىسالمەن تۇسىندىرسە ۇعىمدى بولادى.
- كىتاپ وقۋدى قالاي ادەتكە اينالدىرۋعا بولادى؟
- كوپ ادامداردان «كىتاپ وقۋدى باستاۋ كەرەك ەدى» دەگەندى ءجيى ەستيمىن. ولارعا بۇگىن باستا دەسەم، ەرتەڭنەن باستاپ ەلۋ بەت وقيمىن دەيدى. ەشقاشان كىتاپ وقىماعان ادام بىردەن ەلۋ بەتتى ەشقاشان وقي المايدى. 3-4 كۇننەن كەيىن وقۋدى تاستاپ كەتەدى. سول ءۇشىن اسىقپاي كۇنىنە 5 بەت وقۋدى ادەتكە اينالدىرۋ كەرەك. ارينە، ودان كوپ وقۋعا رۇقسات، بىراق از وقۋعا بولمايدى. كۇنىنە 5 بەت كىتاپ وقىعان ادام جىلىنا 14-17 كىتاپ وقيدى ەكەن. ەڭ قىزىعى ادامدار بەس بەتتەن كەيىن قىزىعىپ توقتاي الماي جاتادى. بۇل ءوزىڭدى كىتاپتى وقۋعا كوندىرۋ ءۇشىن وتە جاقسى ءتاسىل. كىتاپ وقۋداعى ەڭ قيىنى – كىتاپتى قولىڭا ءبىر الىپ باستاپ كەتۋ. ءوزىڭدى كوندىرىپ وقىپ باستاساڭ، ارى قاراي وقىپ كەتە بەرەسىڭ. تاعى ءبىر ماڭىزدى قاعيدا كىتاپ كوزىڭىزگە كورىنىپ تۇرۋ كەرەك. ماسەلەن، مەنىڭ كولىگىمدە، سومكەمدە، جۇمىس ورنىمدا كىتاپ تۇرادى. جاقىندا كەزدەسۋلەرگە بارعاندا كەلۋ كەرەك ادام كەشىگىپ كەلگەن كەزدەردە كىتاپ وقيمىن دەپ ەكسپەريمەنت جاساپ كوردىم. ناتيجەسىندە ەكى اپتادا بەس كىتاپ وقىپ ءبىتىردىم. كۇتۋگە كەتكەن ۋاقىتىمدا كىتاپ وقىماعاندا، سول ۋاقىتىم ءبارىبىر تەلەفون قاراۋمەن ءوتىپ كەتەر ەدى. سول سەبەپتى ءار قاشان جانىڭدا كىتاپ بولعانى دۇرىس. كىتاپتى بوس ۋاقىتىمدا وقيمىن دەگەن – قاتە تۇسىنىك. كۇنىنە ءۇش مەزگىل تاماقتى ۇمىتپاي ىشكەنىڭىز سياقتى، كىتاپقا دا ارنايى ۋاقىت ءبولۋىڭىز كەرەك.
- قازىر كىتاپ تالدايتىن يۋتۋب جوبا باستادىڭىز. ماقساتى قانداي، قانداي ناتيجەلەر كۇتەسىز؟
- بۇل جوبا ۋنيۆەرسيتەتتەگى ۇستازىم، پروفەسسور ۇلان ەركىنبايدىڭ «ۇلتىمىزعا پايدالى دۇنيە ىستەيىك» دەگەن ۇسىنىسىنان باستالدى. ول كىسى «سەن پسيحولوگيانى زەرتتەگەنسىڭ، كەيىپكەرلەردى وسى تۇرعىدان تالداساڭ، مەن ادەبي تۇرعىدان تالدايىن» دەپ ۇسىنىس ءبىلدىردى. كىتاپتاعى كەيىپكەردەن قانداي ساباق الۋعا بولاتىنىن ايتامىز. قازاقشا كىتاپتاردىڭ پسيحولوگيالىق ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرگىمىز كەلەدى. الەمدىك ءجۇز كلاسسيكانى تاڭدادىق. ونىڭ ىشىندە قازاق اۆتورلارىنىڭ كىتابى وتە كوپ. شەتەلدىك شىعارمالاردىڭ قازاقشاعا اۋدارىلعاندارىن تاڭدادىق. بۇل جەردە ەشتەڭە ساتپايمىز، نيەتىمىز شىنىمەن پايدالى بولۋ.
- ەندى ءوزىڭىز جازعان كىتاپتار تۋرالى ايتساق. كىتاپ جازۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟
- ءوزىم ءۇشىن زەرتتەپ وقىعان اقپاراتتارىمدى ومىرىمە ەنگىزگەننەن كەيىن مەنىڭ اينالامداعىلار وزگەرگەنىمدى بايقاي باستادى. سودان كەيىن ولارعا قالاي جاساعانىمدى ءتۇسىندىرىپ بەردىم. اڭگىمەلەسكەن ادامدارعا جەكە-جەكە ايتىپ ءجۇردىم. كەيىننەن ادامدار توپ بولىپ بىزگە دە ايتىپ بەرشى دەپ سۇراي باستادى. ءبىر كىسى «ءسىز قازىر ءبىر كەزدەسۋگە بارىپ ءجۇز شاقتى ادامعا ايتارسىز، نەگە كىتاپ ەتىپ جازبايسىز» دەپ يدەيا تاستادى. سودان جازامىن دەپ جۇرگەندە ءۇش جىل ءوتىپ كەتتى. امەريكاعا وقۋعا بارعانىمدا، ۇستاز كەيىنگە قالدىرىپ جۇرگەن ىستەرىڭىزدى قازىر باستاڭىزدار دەگەن تاپسىرما بەردى. سول كەزدە كىتاپتىڭ العاشقى سويلەمىن جازدىم. ناتيجەسىندە ءۇش جىل سوزعان كىتاپ، قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن ءۇش ايدىڭ ىشىندە جارىققا شىقتى. «Sen» 26 مىڭ دانامەن تارالىپ، 2023 جىلى ەڭ ۇزدىك كىتاپ اتاندى. ەگەر تەك اۋىزشا ايتار بولسام مۇنشالىقتى كوپ ادامعا ايتىپ ۇلگەرمەس ەدىم دەپ ويلايمىن.
«Sen» كىتابىندا ادەت، سپورت، ۇيقى تەحنيكالارى تۋرالى جازىلعان. ستاتيستيكا بويىنشا مۇنداي دۇنيەلەردى الەمدە 30% ادام ومىرىنە بىردەن ەنگىزە الادى. ال 70% ادام تاستاپ كەتەدى. ەندى ولاردا «نەگە مەن ىستەي المايمىن» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. سول سۇراقتى زەرتتەپ ءجۇرىپ، كانادادا ءبىر جىل وقىپ، جاۋابىن تاپتىم. سودان كەيىن ادامدارعا سەمينار رەتىندە ايتىپ كوردىم، ۇنادى. ناتيجەسىندە «Men» كىتابى جارىق كوردى. شىققانىنا 2 اي بولدى، ازىرگە 10 مىڭ دانامەن تارالدى.
الداعى ۋاقىتتا «Biz» دەگەن كىتاپ شىعارۋ جوسپاردا بار. ول قارىم-قاتىناس جايلى. مەنىڭ ۇيلەنگەنىمە 12 جىل بولدى. پسيحولوگيادا ۇيلەنگەن سوڭ 10 جىلدان اسقاننان كەيىن داعدارىس بولاتىنى ايتىلادى. ۇيلەنۋدىڭ ەتاپتارى بار. ماعان كەلەتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگىندە وسى ماسەلەمەن كەلەدى. ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكەن قيىنشىلىقتار، ارتىلىقشىلىقتار بار، سونىڭ بارلىعىن ەسكەرىپ زەرتتەپ، قارىم-قاتىناس جايلى جازىپ جاتىرمىن.
- وسى كۇنگە دەيىن جاستار كىتاپ وقىمايدى، قازاق ءتىلدى كىتاپتار از دەگەن سوزدەردى ءجيى ەستىپ كەلدىك. قازىر ەلىمىزدە كىتاپ وقۋ مادەنيەتى قالىپتاسىپ كەلە جاتىر دەپ ويلايسىز با؟
- كىتاپ وقۋ مادەنيەتى قالىپ كەلە جاتىر. قازاقشا جازاتىن اۆتورلار دا قازىر جەتكىلىكتى. ادەبي، موتيۆاتسيالىق، پسيحولوگيالىق بولسىن، قاي باعىتتى الىپ قاراساڭىز دا كىتاپتار وتە كوپ. وزىڭىزگە كەرەك كىتاپتى تابا الاسىز. حالىقتىڭ دا كوزى اشىق. جىل وتكەن سايىن بىزدە وقىرماندار دا، اۆتورلاردا كوبەيە بەرەدى. مىسالعا قازىر امەريكادا كىتاپ جازاتىن ادامدار وتە كوپ قوي، بىزدە دە سولاي بولادى.
- ال ونىڭ زيانى بولماي ما؟
- كىتاپتىڭ زيانى بولادى دەپ ايتا المايمىن. كىتاپتىڭ بارلىعى پايدالى. ءبارىبىر ول زامان جانە وقىرمان فيلترىنان وتەدى. وقىلماي قالسا ءوزى-اق جوق بولىپ كەتەدى.
- سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
مەرەي مىرزاعاليقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
