بۇگىندە ىقىلىم زامانداردان بەرى حالقىمىزبەن جاساسقان ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتاردى اركىم وزىنشە جاڭارتىپ ءجۇر. ال وسىنداي وتىزدان استام كونە اسپاپتاردى ساحناعا شىعارىپ، جاڭعىرتىپ جۇرگەن «تۇران» ەتنوگرافيالىق-فولكلورلىق ءانسابلىنىڭ ءجونى باسقا. جۋىردا، رەداكتسيامىزعا اتالعان توپتىڭ دومبىراشىسى باۋىرجان بەكمۇحانبەت باس سۇقتى. رەتى كەلگەندە، جاس مۋزىكانتتى اڭگىمەگە تارتتىق.
– باۋىرجان، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن انادولى توپىراعىندا قارسى الىپسىزدار… ساپار ءساتتى بولدى ما؟
– ءبىز مەيرام كۇندەرى تۇركيا مەن گەرمانيادا بولدىق. بۇل ەلدەرگە ءبىزدى اتالعان ەكى مەملەكەتتەگى ەلشىلىكتەر شاقىردى. الدىمەن تۇركيانىڭ انكارا مەن ىستامبۇل قالاسىندا، ونان كەيىن، گەرمانيا استاناسى بەرليندە ونەر كورسەتتىك. تۇرىك ەلىندە ناۋرىزدىڭ 19 مەن 23-ءى ارالىعىندا، ال 23-25-دە بەرليندەگى «براندەنبۋرگ قاقپاسى» الاڭىندا نەمىس حالقى قازاق حالقىنىڭ ۇلت اسپاپتارىنان تاراعان ۇنگە قۇلاق ءتۇردى. البەتتە، بۇعان دەيىن دە ءبىز شەت مەملەكەتتەردە ونەر كورسەتكەنبىز. جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتەردەن وزگە «تۇران» تابان تىرەگەن ەلدەردىڭ قاتارىندا ۆەنگريا، يزرايل، اقش، كورەيا، فرانتسيا ت.ب. ۇلتتىق ونەردى باعالايتىن مەملەكەتتەر بار.
– ءان جيناقتارىڭىزدىڭ تۇساۋكەسەرىندە ونەرلەرىڭىزدى تاماشالادىق. سىزدەر ءتۇرلى اسپاپتار ءۇنىن كەرەمەت ۇيلەستىرە بىلەدى ەكەنسىزدەر. توپتا نەبارى ءتورت-اق ادام. ال وينالاتىن اسپاپتىڭ سانى قانشا؟
– راسىندا دا، ءبىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگىمىز – اسپاپتى قاجەتىنە قاراي ساحنادا وتىرىپ-اق وزگەرتۋىمىزدە. توپ يەلىگىندە وتىزدان استام اسپاپ بار. ءاربىرىمىز كەمىندە 5-6 اسپاپتا ەركىن وينايمىز. مىسالى، مەن نەگىزى دومبىراشىمىن. بىراق، كەرەك بولعان كەزدە قولىما قوبىزدى دا الامىن. ارينە، مەن مىنا اسپاپتى، سەن مىنا اسپاپتى ويناتاسىڭ دەگەن قاتىپ قالعان قاعيدا جوق. سوندىقتان، قازىر سىبىزعىنى يگەرۋگە دەن قويدىم. ال ۇلتتىق-ەتنو باعىتىن ۇستانعاندىقتان توبىمىزدا دومبىرا، قوبىز، قىلقوبىز، نارقوبىز، شاڭقوبىز، دابىل، جەتىگەن، سىبىزعى، جالپى، حالقىمىز ەجەلدەن قولداناتىن مۋزىكالىق، ۇرمەلى، ۇرمالى، سىرمالى اسپاپتاردىڭ بارلىعى دەرلىك بار. ءتىپتى، اساتاياق اتالاتىن اسپاپتى جاڭعىرتىپ، الىپ جۇرۋگە، اۋىستىرۋعا ىڭعايلى ەتىپ «كۇن تاياق» دەگەن سىلدىرماقتى ويلاپ تا تاپتىق. نەگە دەسەڭىز، بىزگە سازدى، قوڭىر اۋەنمەن بىرگە، قولعا ۇستاۋعا، ساحنادا ەركىن وتىرۋ ءۇشىن قولايلىلىق تا قاجەت.
– مۇنشاما اسپاپتى قايدان الدىڭىزدار؟ ساپالى جاسالعان قوبىزدىڭ ءوزى بىرنەشە مىڭ دوللار تۇراتىنىن بىلەمىز. الدە، دەمەۋشىلەرىڭىز بار ما؟
– ءيا، راس ايتاسىز. ساپالى اعاشتىڭ نەگىزىندە، اسپاپ دەپ اتاۋعا كەلەتىن، دۇنيەنى ارزانعا الۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، ونى اعاشتان شاۋىپ الۋعا قانشا قاجىر-قايرات جۇمسالادى. شىعىنى دا بار. مىنا مەنىڭ قارا دومبىرامنىڭ قۇنى 1 مىڭ اقش دوللارىنا باعالانادى. ارنايى شەبەرگە تاپسىرىسپەن جاساتقام. ءوز قاراجاتىما. ال باسقا اسپاپتاردى توي تومالاقتان تۇسكەن قارجىعا الامىز. بۇگىندە – نارقوبىز – 2 مىڭ، 1 مىڭ دوللار تۇرادى. ارينە، مۇنداي اقشا تابىلا بەرمەيدى. ورتاق قازانعا قۇيىپ، جيعان-تەرگەنىمىز جەتە بەرمەيدى. وسىنداي كەزدەردە، توپ ءۇشىن قاجەتتى اسپاپتارعا قول جەتپەي ءبىراز قينالىپ قالاتىنىمىزدى جوققا شىعارمايمىز. دەگەنمەن، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ رەكتورى، «تۇران» ەتنو-فولكلورلىق ءانسامبلىنىڭ قامقورشىسى ءجانيا اۋباكىروۆا، پروديۋسەرىمىز اقتوتى رايىمقۇلوۆا اپايلارىمىز ءاردايىم قول ۇشىن سوزىپ وتىرادى.
– ساحنالىق كيىمدەرىڭىزدىڭ جايى شە؟ ونى قايدان الاسىزدار؟
– بۇعان دەيىن كونسەرۆاتوريانىڭ كوستيۋمدەرىن كيەتىنبىز. كەيىن كەلە ەجەلگى ۇلتتىق كيىمدەر ۇلگىسىنە قاراپ وتىرىپ، ءوزىمىز كيىم تىكتىرە باستادىق. ستيل – قىپشاق داۋىرىندەگى كيىم ۇلگىسى. كيىم ديزاينەرى ۇلان مۇپتەكەەۆ. بۇل كيىمدەر قىپشاق باتىرلارىنىڭ كيگەن كيىمدەرىنە ەلىكتەۋ نەگىزىندە تۋىندادى. ال بۇعان دەيىنگى كيگەن كيىمدەرىمىزدەگى ءتۇرلى اڭ تەرىسىن ارقايسىمىز اۋىلدارىمىزدان الىپ كەلدىك.
– شەت ەلدە كوپ بولاسىزدار. مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىنا، مۋزىكاسىنا جات جۇرتتىقتار قانداي باعا بەرەدى؟
– ونەردە شەكارا جوق. سول سەكىلدى،
ونەردى باعالايتىن ادام تىڭداپ وتىرعان مۋزىكانىڭ قانداي ۇلتتىڭ نەمەسە قاي مەملەكەتتىڭ تۋىندىسى ەكەندىگىنە ءمان بەرمەيدى. ول ءۇشىن، ەڭ باستىسى، تىڭداعان اۋەنى «قۇلاعىنان كىرىپ، بويىن السا» بولعانى. اقش، ەۋروپا ەلدەرىن ارالاپ جۇرگەندە وسى قاعيداعا تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزدىم. انگليادا جۇرگەنىمىزدە ءبىزدىڭ جانىمىزعا اعىلشىن ازاماتى كەلدى. ول ءبىزدىڭ اسپاپتاردىڭ قۇرىلىسىنا، ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ، تاريحىنا قىزىعۋشىلىعىن ءبىلدىردى. ءبىزدىڭ دومبىرا، قوبىز، دابىل سەكىلدى اسپاپتارعا سۇيسىنگەنى سونشالىق، ول: «ءبىز ەجەلدەن كەلە جاتقان ەتنو اسپاپتاردان ايىرىلىپ قالدىق. ونى ساقتاي المادىق. ەگەر اعىلشىن ۇلتىنىڭ ءتول اسپاپتارى قازىرگى كۇنگە جەتكەندە، ولاردى ناسيحاتتاۋعا بارىنشا كۇش سالار ەدىك»، – دەدى.
كوردىڭىز بە، جۇرتتا جوق اسپاپ بىزدە بار. ەندەشە، بىزگە دە قولدا باردى قادىرلەپ، مۋزىكالىق اسپاپتارىمىزدى ۇلتتىق برەندكە اينالدىرۋىمىز قاجەت.
– ناسيحاتتاۋ دەمەكشى، سىزدەر كوپ رەتتە شەت ەلدەردە كونتسەرت بەرەسىزدەر. «بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي بارىن» باسقالار كورەدى. ال ەندى داڭعازا مۋزىكانىڭ جەتەگىندە جەلىگىپ جۇرگەن جاستار نازاردان تىس قالىپ وتىرعان جوق پا؟
– بۇل ماسەلە جايى ءبىزدى الاڭداتاتىنى شىندىق. قولدان كەلگەنشە، كونتسەرت ۇيىمداستىرىپ تا ءجۇرمىز. بىراق توبىمىز ءۇشىن ازدىق ەتەتىنىن تۇسىندىك. سول سەبەپتى، وسى جىلدىڭ اقپان ايىنان باستاپ، ناۋرىزدىڭ ورتاسىنا دەيىن الماتى قالاسىندا تەگىن كونتسەرتتەر ۇيىمداستىردىق. ونەرىمىزگە قول سوعىپ، قوشەمەت كورسەتكەندەر نەگىزىنەن قالاداعى جوعارى وقۋ ورىندارى، بالالار، قارتتار ءۇيى مەن ورتا ءبىلىم وشاقتارى. البەتتە، ءبىز بۇل جەرلەرگە بارعاندا، تەك مۋزىكالىق اسپاپتا ويناپ قويمايمىز. مۇمكىندىگىنشە، ءاربىر اسپاپتىڭ تاريحىنا، اسپاپتىڭ شىعۋ تەگىنە قاتىستى اڭىزدارعا، قايسى اسپاپتىڭ قانداي اعاشتان جاسالعانى جايىندا اقپار بەرەمىز. ءوز كەزەگىندە، بۇل جاستاردىڭ ۇلتىن، تاريحىن، ادەبيەتىن، جالپى، ءبىتىم-بولمىسىن تانىپ-بىلۋىنە سەپتەسەدى. ارينە، ناسيحات جۇمىسىنا قاتىستى ىستەر مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. الداعى ۋاقىتتا دا وسىنداي شارالاردى جۇزەگە اسىراتىن بولامىز.
اڭگىمەلەسكەن
وركەن جويامەرگەنۇلى،
«دالا مەن قالا».
