Búginde yqylym zamandardan beri halqymyzben jasasqan ulttyq mýzykalyq aspaptardy árkim ózinshe jańartyp júr. Al osyndaı otyzdan astam kóne aspaptardy sahnaǵa shyǵaryp, jańǵyrtyp júrgen «Turan» etnografııalyq-folklorlyq ansabliniń jóni basqa. Jýyrda, redakııamyzǵa atalǵan toptyń dombyrashysy Baýyrjan Bekmuhanbet bas suqty. Reti kelgende, jas mýzykantty áńgimege tarttyq.
– Baýyrjan, Ulystyń uly kúnin Anadoly topyraǵynda qarsy alypsyzdar… Sapar sátti boldy ma?
– Biz meıram kúnderi Túrkııa men Germanııada boldyq. Bul elderge bizdi atalǵan eki memlekettegi elshilikter shaqyrdy. Aldymen Túrkııanyń Ankara men Ystambul qalasynda, onan keıin, Germanııa astanasy Berlınde óner kórsettik. Túrik elinde naýryzdyń 19 men 23-i aralyǵynda, al 23-25-de Berlındegi «Brandenbýrg qaqpasy» alańynda nemis halqy qazaq halqynyń ult aspaptarynan taraǵan únge qulaq túrdi. Álbette, buǵan deıin de biz shet memleketterde óner kórsetkenbiz. Joǵaryda atalǵan memleketterden ózge «Turan» taban tiregen elderdiń qatarynda Vengrııa, Izraıl, AQSh, Koreıa, Franııa t.b. ulttyq ónerdi baǵalaıtyn memleketter bar.
– Án jınaqtaryńyzdyń tusaýkeserinde ónerlerińizdi tamashaladyq. Sizder túrli aspaptar únin keremet úılestire biledi ekensizder. Topta nebári tórt-aq adam. Al oınalatyn aspaptyń sany qansha?
– Rasynda da, bizdiń bir ereksheligimiz – aspapty qajetine qaraı sahnada otyryp-aq ózgertýimizde. Top ıeliginde otyzdan astam aspap bar. Árbirimiz keminde 5-6 aspapta erkin oınaımyz. Mysaly, men negizi dombyrashymyn. Biraq, kerek bolǵan kezde qolyma qobyzdy da alamyn. Árıne, men myna aspapty, sen myna aspapty oınatasyń degen qatyp qalǵan qaǵıda joq. Sondyqtan, qazir sybyzǵyny ıgerýge den qoıdym. Al ulttyq-etno baǵytyn ustanǵandyqtan tobymyzda dombyra, qobyz, qylqobyz, narqobyz, shańqobyz, dabyl, jetigen, sybyzǵy, jalpy, halqymyz ejelden qoldanatyn mýzykalyq, úrmeli, urmaly, syrmaly aspaptardyń barlyǵy derlik bar. Tipti, asataıaq atalatyn aspapty jańǵyrtyp, alyp júrýge, aýystyrýǵa yńǵaıly etip «Kún taıaq» degen syldyrmaqty oılap ta taptyq. Nege deseńiz, bizge sazdy, qońyr áýenmen birge, qolǵa ustaýǵa, sahnada erkin otyrý úshin qolaılylyq ta qajet.
– Munshama aspapty qaıdan aldyńyzdar? Sapaly jasalǵan qobyzdyń ózi birneshe myń dollar turatynyn bilemiz. Álde, demeýshilerińiz bar ma?
– Iá, ras aıtasyz. Sapaly aǵashtyń negizinde, aspap dep ataýǵa keletin, dúnıeni arzanǵa alý múmkin emes. Sebebi, ony aǵashtan shaýyp alýǵa qansha qajyr-qaırat jumsalady. Shyǵyny da bar. Myna meniń qara dombyramnyń quny 1 myń AQSh dollaryna baǵalanady. Arnaıy sheberge tapsyryspen jasatqam. Óz qarajatyma. Al basqa aspaptardy toı tomalaqtan túsken qarjyǵa alamyz. Búginde – Narqobyz – 2 myń, 1 myń dollar turady. Árıne, mundaı aqsha tabyla bermeıdi. Ortaq qazanǵa quıyp, jıǵan-tergenimiz jete bermeıdi. Osyndaı kezderde, top úshin qajetti aspaptarǵa qol jetpeı biraz qınalyp qalatynymyzdy joqqa shyǵarmaımyz. Degenmen, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń rektory, «Turan» etno-folklorlyq ansambliniń qamqorshysy Jánııa Áýbákirova, prodıýserimiz Aqtoty Raıymqulova apaılarymyz árdaıym qol ushyn sozyp otyrady.
– Sahnalyq kıimderińizdiń jaıy she? Ony qaıdan alasyzdar?
– Buǵan deıin konservatorııanyń kostıýmderin kıetinbiz. Keıin kele ejelgi ulttyq kıimder úlgisine qarap otyryp, ózimiz kıim tiktire bastadyq. Stıl – qypshaq dáýirindegi kıim úlgisi. Kıim dızaıneri Ulan Múptekeev. Bul kıimder Qypshaq batyrlarynyń kıgen kıimderine elikteý negizinde týyndady. Al buǵan deıingi kıgen kıimderimizdegi túrli ań terisin árqaısymyz aýyldarymyzdan alyp keldik.
– Shet elde kóp bolasyzdar. Myńdaǵan jyldyq tarıhy bar qazaqtyń ulttyq aspaptaryna, mýzykasyna jat jurttyqtar qandaı baǵa beredi?
– Ónerde shekara joq. Sol sekildi,
ónerdi baǵalaıtyn adam tyńdap otyrǵan mýzykanyń qandaı ulttyń nemese qaı memlekettiń týyndysy ekendigine mán bermeıdi. Ol úshin, eń bastysy, tyńdaǵan áýeni «qulaǵynan kirip, boıyn alsa» bolǵany. AQSh, Eýropa elderin aralap júrgende osy qaǵıdaǵa taǵy bir márte kóz jetkizdim. Anglııada júrgenimizde bizdiń janymyzǵa aǵylshyn azamaty keldi. Ol bizdiń aspaptardyń qurylysyna, únine qulaq túrip, tarıhyna qyzyǵýshylyǵyn bildirdi. Bizdiń dombyra, qobyz, dabyl sekildi aspaptarǵa súısingeni sonshalyq, ol: «Biz ejelden kele jatqan etno aspaptardan aıyrylyp qaldyq. Ony saqtaı almadyq. Eger aǵylshyn ultynyń tól aspaptary qazirgi kúnge jetkende, olardy nasıhattaýǵa barynsha kúsh salar edik», – dedi.
Kórdińiz be, jurtta joq aspap bizde bar. Endeshe, bizge de qolda bardy qadirlep, mýzykalyq aspaptarymyzdy ulttyq brendke aınaldyrýymyz qajet.
– Nasıhattaý demekshi, sizder kóp rette shet elderde konert beresizder. «Bizderde mynadaı bar, mynadaı baryn» basqalar kóredi. Al endi dańǵaza mýzykanyń jeteginde jeligip júrgen jastar nazardan tys qalyp otyrǵan joq pa?
– Bul másele jaıy bizdi alańdatatyny shyndyq. Qoldan kelgenshe, konert uıymdastyryp ta júrmiz. Biraq tobymyz úshin azdyq etetinin túsindik. Sol sebepti, osy jyldyń aqpan aıynan bastap, naýryzdyń ortasyna deıin Almaty qalasynda tegin konertter uıymdastyrdyq. Ónerimizge qol soǵyp, qoshemet kórsetkender negizinen qaladaǵy joǵary oqý oryndary, balalar, qarttar úıi men orta bilim oshaqtary. Álbette, biz bul jerlerge barǵanda, tek mýzykalyq aspapta oınap qoımaımyz. Múmkindiginshe, árbir aspaptyń tarıhyna, aspaptyń shyǵý tegine qatysty ańyzdarǵa, qaısy aspaptyń qandaı aǵashtan jasalǵany jaıynda aqpar beremiz. Óz kezeginde, bul jastardyń ultyn, tarıhyn, ádebıetin, jalpy, bitim-bolmysyn tanyp-bilýine septesedi. Árıne, nasıhat jumysyna qatysty ister munymen shektelmeıdi. Aldaǵy ýaqytta da osyndaı sharalardy júzege asyratyn bolamyz.
Áńgimelesken
Órken JOIaMERGENULY,
«Dala men qala».
