Бүгінде ықылым замандардан бері халқымызбен жасасқан ұлттық музыкалық аспаптарды әркім өзінше жаңартып жүр. Ал осындай отыздан астам көне аспаптарды сахнаға шығарып, жаңғыртып жүрген «Тұран» этнографиялық-фольклорлық ансаблінің жөні басқа. Жуырда, редакциямызға аталған топтың домбырашысы Бауыржан Бекмұханбет бас сұқты. Реті келгенде, жас музыкантты әңгімеге тарттық.
– Бауыржан, Ұлыстың ұлы күнін Анадолы топырағында қарсы алыпсыздар… Сапар сәтті болды ма?
– Біз мейрам күндері Түркия мен Германияда болдық. Бұл елдерге бізді аталған екі мемлекеттегі елшіліктер шақырды. Алдымен Түркияның Анкара мен Ыстамбұл қаласында, онан кейін, Германия астанасы Берлинде өнер көрсеттік. Түрік елінде наурыздың 19 мен 23-і аралығында, ал 23-25-де Берлиндегі «Бранденбург қақпасы» алаңында неміс халқы қазақ халқының ұлт аспаптарынан тараған үнге құлақ түрді. Әлбетте, бұған дейін де біз шет мемлекеттерде өнер көрсеткенбіз. Жоғарыда аталған мемлекеттерден өзге «Тұран» табан тіреген елдердің қатарында Венгрия, Израиль, АҚШ, Корея, Франция т.б. ұлттық өнерді бағалайтын мемлекеттер бар.
– Ән жинақтарыңыздың тұсаукесерінде өнерлеріңізді тамашаладық. Сіздер түрлі аспаптар үнін керемет үйлестіре біледі екенсіздер. Топта небәрі төрт-ақ адам. Ал ойналатын аспаптың саны қанша?
– Расында да, біздің бір ерекшелігіміз – аспапты қажетіне қарай сахнада отырып-ақ өзгертуімізде. Топ иелігінде отыздан астам аспап бар. Әрбіріміз кемінде 5-6 аспапта еркін ойнаймыз. Мысалы, мен негізі домбырашымын. Бірақ, керек болған кезде қолыма қобызды да аламын. Әрине, мен мына аспапты, сен мына аспапты ойнатасың деген қатып қалған қағида жоқ. Сондықтан, қазір сыбызғыны игеруге ден қойдым. Ал ұлттық-этно бағытын ұстанғандықтан тобымызда домбыра, қобыз, қылқобыз, нарқобыз, шаңқобыз, дабыл, жетіген, сыбызғы, жалпы, халқымыз ежелден қолданатын музыкалық, үрмелі, ұрмалы, сырмалы аспаптардың барлығы дерлік бар. Тіпті, асатаяқ аталатын аспапты жаңғыртып, алып жүруге, ауыстыруға ыңғайлы етіп «Күн таяқ» деген сылдырмақты ойлап та таптық. Неге десеңіз, бізге сазды, қоңыр әуенмен бірге, қолға ұстауға, сахнада еркін отыру үшін қолайлылық та қажет.
– Мұншама аспапты қайдан алдыңыздар? Сапалы жасалған қобыздың өзі бірнеше мың доллар тұратынын білеміз. Әлде, демеушілеріңіз бар ма?
– Иә, рас айтасыз. Сапалы ағаштың негізінде, аспап деп атауға келетін, дүниені арзанға алу мүмкін емес. Себебі, оны ағаштан шауып алуға қанша қажыр-қайрат жұмсалады. Шығыны да бар. Мына менің қара домбырамның құны 1 мың АҚШ долларына бағаланады. Арнайы шеберге тапсырыспен жасатқам. Өз қаражатыма. Ал басқа аспаптарды той томалақтан түскен қаржыға аламыз. Бүгінде – Нарқобыз – 2 мың, 1 мың доллар тұрады. Әрине, мұндай ақша табыла бермейді. Ортақ қазанға құйып, жиған-тергеніміз жете бермейді. Осындай кездерде, топ үшін қажетті аспаптарға қол жетпей біраз қиналып қалатынымызды жоққа шығармаймыз. Дегенмен, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының ректоры, «Тұран» этно-фольклорлық ансамблінің қамқоршысы Жәния Әубәкірова, продюсеріміз Ақтоты Райымқұлова апайларымыз әрдайым қол ұшын созып отырады.
– Сахналық киімдеріңіздің жайы ше? Оны қайдан аласыздар?
– Бұған дейін консерваторияның костюмдерін киетінбіз. Кейін келе ежелгі ұлттық киімдер үлгісіне қарап отырып, өзіміз киім тіктіре бастадық. Стиль – қыпшақ дәуіріндегі киім үлгісі. Киім дизайнері Ұлан Мүптекеев. Бұл киімдер Қыпшақ батырларының киген киімдеріне еліктеу негізінде туындады. Ал бұған дейінгі киген киімдеріміздегі түрлі аң терісін әрқайсымыз ауылдарымыздан алып келдік.
– Шет елде көп боласыздар. Мыңдаған жылдық тарихы бар қазақтың ұлттық аспаптарына, музыкасына жат жұрттықтар қандай баға береді?
– Өнерде шекара жоқ. Сол секілді,
өнерді бағалайтын адам тыңдап отырған музыканың қандай ұлттың немесе қай мемлекеттің туындысы екендігіне мән бермейді. Ол үшін, ең бастысы, тыңдаған әуені «құлағынан кіріп, бойын алса» болғаны. АҚШ, Еуропа елдерін аралап жүргенде осы қағидаға тағы бір мәрте көз жеткіздім. Англияда жүргенімізде біздің жанымызға ағылшын азаматы келді. Ол біздің аспаптардың құрылысына, үніне құлақ түріп, тарихына қызығушылығын білдірді. Біздің домбыра, қобыз, дабыл секілді аспаптарға сүйсінгені соншалық, ол: «Біз ежелден келе жатқан этно аспаптардан айырылып қалдық. Оны сақтай алмадық. Егер ағылшын ұлтының төл аспаптары қазіргі күнге жеткенде, оларды насихаттауға барынша күш салар едік», – деді.
Көрдіңіз бе, жұртта жоқ аспап бізде бар. Ендеше, бізге де қолда барды қадірлеп, музыкалық аспаптарымызды ұлттық брендке айналдыруымыз қажет.
– Насихаттау демекші, сіздер көп ретте шет елдерде концерт бересіздер. «Біздерде мынадай бар, мынадай барын» басқалар көреді. Ал енді даңғаза музыканың жетегінде желігіп жүрген жастар назардан тыс қалып отырған жоқ па?
– Бұл мәселе жайы бізді алаңдататыны шындық. Қолдан келгенше, концерт ұйымдастырып та жүрміз. Бірақ тобымыз үшін аздық ететінін түсіндік. Сол себепті, осы жылдың ақпан айынан бастап, наурыздың ортасына дейін Алматы қаласында тегін концерттер ұйымдастырдық. Өнерімізге қол соғып, қошемет көрсеткендер негізінен қаладағы жоғары оқу орындары, балалар, қарттар үйі мен орта білім ошақтары. Әлбетте, біз бұл жерлерге барғанда, тек музыкалық аспапта ойнап қоймаймыз. Мүмкіндігінше, әрбір аспаптың тарихына, аспаптың шығу тегіне қатысты аңыздарға, қайсы аспаптың қандай ағаштан жасалғаны жайында ақпар береміз. Өз кезегінде, бұл жастардың ұлтын, тарихын, әдебиетін, жалпы, бітім-болмысын танып-білуіне септеседі. Әрине, насихат жұмысына қатысты істер мұнымен шектелмейді. Алдағы уақытта да осындай шараларды жүзеге асыратын боламыз.
Әңгімелескен
Өркен ЖОЯМЕРГЕНҰЛЫ,
«Дала мен қала».
