بۇگىن قازاقتىڭ ماقتانىشى، الەمدىك دەڭگەيدەگى تاەكۆاندو شەبەرى مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تۋعانىنا 70 جىل تولىپ وتىر. سپورت تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان تۇلعا تۋرالى كەيبىر ەستەلىكتەرگە شولۋ جاسادىق.
1980 جىلدارى كورەياداعى چونجۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ، تاەكۆاندودان قارا بەلبەۋدىڭ 6-دارەجەسىنە قول جەتكىزگەن مۇستافا وزتۇرىك سپورتتىق مانسابىن تۇركيادا باستادى. ول بىرنەشە رەت الەمدىك جارىستاردا جەڭىسكە جەتىپ، ەۋروپا مەن ازيانىڭ ۇزدىك سپورتشىلارى قاتارىنان تابىلدى.
نەگە «وزتۇرىك»؟
1990 جىلى مۇستافا وزتۇرىك العاش رەت تاريحي وتانى قازاقستانعا كەلدى. بۇل تەك سپورتتىق وقيعا عانا ەمەس، قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنا جاڭا سەرپىلىس اكەلگەن ايتۋلى ءسات بولدى. وزتۇرىك ەلگە تەك سپورتشى ەمەس، ۇلتتىق رۋحتىڭ سيمۆولى رەتىندە ورالدى. ول قازاقستاندا تاەكۆاندو فەدەراتسياسىن قۇرىپ، مىڭداعان جاس سپورتشىعا جول كورسەتكەن. نەسىپ جۇنىسباەۆتىڭ سپورتشىنىڭ كوزى تىرىسىندە ول تۋرالى «مۇستافا وزتۇرىك» كىتابىن جازدى. 1992 جىلى شىققانان كىتابىندا ول بىلاي دەيدى:
«مەن مۇستافا جايلى العاش باتىس گەرمانيانىڭ كەلن قالاسىنان كەلگەن قازاق جىگىتى عانيدان ەستىدىم. الىستاعى اعايىندارىنىتس اراسىنا كەلگەندە اق كوڭىلدەنىپ، اۋزىن اشسا كومەيى كەرىنەتىن جانداي، عاني دا بار بىلگەنىن، بار كورگەنىن لاپىلداپ ايتىپ جاتىر. «و، ءبىز دە قارا بەلبەۋ بۋىنعان كاراتەشىمىز، — دەدى ول مەنىڭ سپورتقا ءبىر تابان جاقىندىعىم بارىن بىلگەن كەزدە، كاراتەگە قىزىعاتىن جىگىتتەر بولسا جيناپ بەرىڭىزشى، جەكپە- جەككە تۇسەيىن، تاجىريبە الماسايىق. راس، مۇنداي ونەردىڭ پايعامبارى ميۋنحەندىك مۇستافا عوي. ونىڭ گەرمانيا مەن تۇركيادا ءوز مەكتەبى بار. ايتپاقشى، تاياۋدا مۇستافا ەلگە كەلەدى دەپ جاتقان...» - دەپ جازادى نەسىپ جۇنىسباەۆ.
ول سپورتشىمەن العاش تانىسقان كەزدەگى ءساتتى دە سيپاتتاپ وتكەن.
«مەنىڭ اتىم – مۇستافا، اكە جاعىنان – وزتۇرىكپىن. تۇركيا قازاقتارى ءبىر-بىرىنە لاقاپ ات قويادى. وزتۇرىك دەگەن – سولار بەرگەن ەسىم. تۇركيادان قىتايعا، جاپونياعا، كورەياعا، تايۆانعا وقۋ ىزدەپ قاڭعىردىق... تاەكۆوندونى سول تايۆاندا جۇرگەندە ۇيرەندىم. قازىر ميۋنحەندە تۇرامىن. كەلىندەرىڭىز – قازاقتىڭ قارا كوز قىزى، ءۇش بالامىز بار. مۇستافا وسىلاي قىسقا قايىردى،» - دەلىنگەن كىتاپتا.
2007 جىلى 18 قاڭتار كۇنى «الماتى اقشامى» گازەتىندە جۋرناليست دۋمان اناش مۇستافا وزتۇرىكتىڭ وتباسى مەن ءومىرى تۋرالى جازدى.
«...ەل باسىنا كۇن تۋعان الماعايىپ زاماندا اۋا كوشكەن بۇل ەلدىڭ ءبىراز بولىگى قىتاي ەلىنىڭ شىڭجان ولكەسىندەگى شاعانتوعاي اۋدانىندا تۇرادى. ال مۇستافانىڭ اكەسى كابەن قاريا ەلدەن ايرىلعان ءبىر رۋ قازاقتىڭ جولباسشىسى بولىپ، تۇركيا اسقان ەكەن. جاس شاعىندا تۇرىك پالۋاندارىن بەت قاراتپاي جەڭە بەرگەسىن، تۇرىك باۋىرلار ءوز ىشتەرىنە تارتىپ، «وزتۇرىك» اتاپ كەتىپتى دەسەدى. مەككەگە بارىپ قاجى كابەن اتانعان مۇستافانىڭ اكەسىمەن بەلگىلى عالىم حاليفا التايدىڭ ءوزى ۇزەڭگى دوس بولعان ەكەن. ياعني، مۇستافانىڭ ءبىزدىڭ اۋداننىڭ كىشىگىرىم اۋىلدارىنىڭ ءوزىن قالدىرماي ءدام تاتىپ، ۇلكەندەرگە سالەم بەرىپ كەلە جاتقانى اتا باسقان توپىراقتى كيە تۇتقانى ەكەن. بىراق ءدال سول ۋاقىتتا بىزگە مۇنداي وي ءتىپتى كەلمەگەن...» - دەلىنگەن ماقالادا.
«قازاقتىڭ قاراپايىم بالاسىمىن»
2014 جىلى 27 قاراشا، بەيسەنبى كۇنى «تۇركىستان» گازەتىندە مۇستافا وزتۇرىك تۋرالى كولەمدى دۇنيە جارىق كورگەن.
«التى دۇركىن الەم چەمپيونى اتانعان مۇستافا: «مەن ۇلى قازاقتىڭ قاراپايىم عانا قارا بالاسىمىن»، - دەگەن سوزىنەن جارىس تورىندە دە، قارپايىم ومىردە دە تانعان ەمەس. مىنە، مۇستافادان قالعان وسى عيبراتتى ءسوزىن كوزىن كورگەن، ءتالىمىن العان جانداردىڭ ءبارى دە اڭىز قىلىپ ايتىپ ءجۇر. ايتىلا بەرمەك»، - دەپ جازدى جۋرناليست جانىبەك عالىم.
جۋرناليست قاينار ولجايدىڭ «مۇستافا وزتۇرىك تۋرالى تۇڭعىش ماقالاسى» دا كولەمدى بولىپ، «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ №72 سانىندا باسىلىپ شىققان.
گازەتتىڭ 2016 جىلدىڭ 28 ماۋسىم كۇنگى شىعارىلىمدا:
«بۇل كۇن ءدال سەنبىگە ءتۇسىپ كالدى. سەنبىدە تىلشىلەردىن ءبارى دەمالىستا. سوندىقتان ءباسپاسوز وتىرىسىنا ءوزىم باردىم. كەزدەسۋ ورتالىك كوميتەتتىڭ ءماجىلىس زالىندا ءوتتى. يمانعالي تاسماعانبەتوۆتى تانيمىز، ال ونىمەن بىرگە كىرگەن قارا تورى جىگىت - بەيتانىس بىزگە. سويتسەك، ول مۇستافا وزتۇرىك ەكەن. تاەكۆوندو دەگەن سپورت ءتۇرىنىڭ بار ەكەنىن ءبىز سول كەزدە العاش رەت ەستىدىك. سودان مىنانداي قىزىق جاعداي ورىن الدى. مۇستافا ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىن، قايدا وقىعانىن، قانداي دەڭگەيگە كوتەرىلگەندىگىن ايتىپ وتىرىپ، تايۆاندا، تۇركيادا، گەرمانيادا تاەكۆوندو كيىمىمەن تۇسكەن، جۇلدە الىپ تۇرعان بىرنەشە سۋرەتتەرىن جۋرناليستەرگە كورسەتتى. قولدان-قولعا وتكەن سۋرەتتەر مەنىڭ الدىما دا كەلدى. كورىپ بولعان سوڭ ءتۇرلى ءتۇستى ءبىر سۋرەتىن الىپ قالدىم دا، قالعانىن وزگەگە جىلجىتىپ جىبەردىم. ويتكەنى ماقالانى گازەتكە سۋرەتپەن بەرسەم دەگەن ويمەن وتىردىم. ءباسپاسوز ءماسليحاتى سونىندا قاجەتتى ساۋالدارىمىزدى قويدىك. مۇستافا تەك كازاكشا جاۋاپ بەردى، ءتىلدى وتە جاتىق بىلەدى ەكەن. شەتەلدە ونداي قازاق جىگىتىنىڭ بارىنا، جەتكەن جەتىستىگىنە تاڭعالدىق...» - دەپ جازعان قاينار ولجاي.
كىسىلىك كەلبەتى
«ادەبيەت ايدىنى» گازەتىندە 2006 جىلى 14 جەلتوقسانىندا مۇستافا وزتۇرىكتىڭ ادامگەرشىلىگى تۋرالى ماقالا بەرىلگەن. ناقتىراق، 6-7 بەتتەردە سپورتشىعا قاتىستى:
«مۇستافانىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى دە جان- جاقتى اشىلادى. اڭگىمە بارىسىندا 13 جاسار قىز بالا اۋىر ناۋقاسقا شالدىققان اتا-انا مۇستافادان كومەك سۇراي كەلەدى. قىزدارىن ەۋروپاعا ەمدەتكىلەرى كەلەتىنىن ايتادى. "بالانىڭ اتا-اناسى مۇستافامەن قەزدەسۋدەن جىلاپ شىقتى. بىراق بۇل قۋانىش جاسى، ريزالىق جاسى ەدى". مۇستافانىڭ بويىنداعى كىسىلىگى اللاعا عانا باس يگەن، پەندەنىڭ ءبارىن تەڭ كورگەن ناعىز مۇسىلماننىڭ كورسەتەر مىنەزى. كەۋدەسىن كوككە كوتەرمەي، ورنىن بىلەتىن ەردىڭ ءىسى»، - دەلىنگەن.
ايتا كەتەتىن ءجايت، سپورتشى تۋرالى جاقسى ءسوزدىڭ ءبارى ونىڭ كوزى تىرىسىندە عانا ەمەس، ومىردەن وتكەن سوڭ دا جالعاسىن تاپقان. سپورتشى ءتىرى بولسا، بۇگىن دە 70-كە تولار ەدى.
ونىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرى جايلى ايتىلعان دەرەكتەرگە قاراعاندا مۇستافا وزتۇرىك 1995 جىلدىڭ 11 ناۋرىز كۇنى الماتىداعى بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت سارايىندا ءوتىپ جاتقان كيكبوكسينگتەن جارىستى تاماشالاۋعا بارادى. جارىس اياقتالعاننان كەيىن مۇستافا ءوزىن جايسىز سەزىنەدى دە، دارىگەر شاقىرادى. دارىگەرلەر مۇستافانى الماتى قالاسىنداعى قر پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسى مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ ورتالىق كلينيكالىق اۋرۋحاناسىنا جاتقىزادى. مۇستافا وزتۇرىك 1995 جىلدىڭ 15 ناۋرىز كۇنى وسى اۋرۋحانادا قايتىس بولادى.
تۋىستارىنىڭ شەشىمىمەن مۇستافا وزتۇرىك ستامبۋلداعى گۇنەشلى اۋدانىنداعى زيراتقا ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ جانىنا جەرلەنگەن.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
