بۇگىن الماتى قالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ مۇراعاتىندا «الاشوردا ءىسى» دەپ اتالاتىن 12 تومدىق زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ العاشقى 6 تومى كوپشىلىككە تانىستىرىلدى.
بۇل ەڭبەك حح عاسىرداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماتەريالدارىن زەرتتەۋگە ارنالعان جانە بۇعان دەيىن عىلىمي اينالىمعا تۇسپەگەن قۇندى دەرەكتەردى قامتيدى. تانىستىرىلىم بارىسىندا جوبا جەتەكشىسى، تاريحشى عالىم مامبەت قويگەلدى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ءارحيۆى حح عاسىرداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماتەريالدارىن زەردەلەۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى، پروفەسسور گۇلشات نۇرىمبەتوۆا كوپتومدىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
گۇلشات نۇرىمبەتوۆا ءوز سوزىندە 12 تومدىقتىڭ قالعان بولىگىنىڭ دە جاقىن ارادا جارىق كورەتىنىن حابارلادى.
«قۇجاتتاردى ىرىكتەۋدىڭ ءوزى كۇردەلى ماسەلە. جيناققا ەنگەن قۇجاتتاردى قۇپياسىزداندىرۋ جۇمىستارىن دا جۇرگىزدىك. ەڭ الدىمەن قۇپياسىزداندىرىلدى، سودان كەيىن عانا عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ ۇسىنىلدى. ەڭبەكتە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان العاشقى جىلدارىنان باستاپ بارلىق قۇجات قامتىلدى. بۇل قۇجاتتاردى جاريالاۋدى جاڭالىق دەسە دە بولادى. بۇعان دەيىن مۇنداي تاقىرىپپەن قۇجاتتار توپتاستىرىلىپ بەرىلمەگەن. ءار توم كىرىسپەمەن باستالادى. قازىرگى تاڭدا 6 تومدىق جارىق كوردى. وسى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تولىق 12 توم شىعادى. 12 تومنىڭ ارقايسىسى 2 مىڭ تيراجبەن تارالادى. ءار توم 500 بەتتەن اسادى. 12 تومدىق كىتاپتى ءبىر جىلدا شىعارۋ كوپ جۇمىستى تالاپ ەتتى»، – دەدى گۇلشات رامازانقىزى. الاش قوزعالىسىنا قاتىستى بۇعان دەيىن دە قۇجاتتار جاريالانعان.
ەڭبەككە ەنگەن قۇجاتتاردىڭ اراسىندا بۇرىن جاريالانباعان تىڭ دەرەكتەر مەن فوتوسۋرەتتەر بار ەكەنىن ايتىپ، بۇل زەرتتەۋ قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىز ەكى جىلدىڭ ىشىندە ءىىم، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ارنايى ارحيۆىندە ساقتالعان قۇجاتتاردى ءوز قويمامىزعا ورنالاستىردىق. كەز كەلگەن ارحيۆتەردىڭ مىندەتى - قۇجاتتاردى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ.
جوبانىڭ عىلىمي جەتەكشىسى – مامبەت قويگەلدى. بۇل تاقىرىپقا بۇكىل ءومىرىن ارناعان عالىمىمىز.جۇمىس توبىنا 35 ادام ەندى. ونىڭ ىشىندە 6 عىلىم دوكتورى، 8 عىلىم كانديداتى جانە بەلگىلى ارحەوگرافتار وسى جۇمىسقا تارتىلدى. بۇل ۇلكەن جۇمىستىڭ ناتيجەسىن كۇننەن-كۇنگە كۇتۋدەمىز»، - دەدى گۇلشات رامازانقىزى.
ودان بولەك، 12 تومدىق ەڭبەكتىڭ الداعى تومدارىندا قانداي ماسەلەلەر كورسەتىلەتىنى دە باياندالدى.
«العاشقى ءتورت تومدىق الاش قايراتكەرلەرىنىڭ قۋعىن-سۇرگىنگە العاش ۇشىراعان كەزەڭدەرىندەگى قۇجاتتار ەنگىزىلدى. ال بەسىنشى جانە التىنشى تومعا 1937-1938 جىلعى قۇۇجاتتار بەكىتىلدى. وسى الاشوردا ۇكىمەتى جاقتاستارىنىڭ قۇجاتتارى بەسىنشى مەن التىنشى تومعا ەندى. ال ەندى جەتىنشى تومدا جەر ماسەلەسىنە قاتىستى تۋىنداعان پىكىرتالاستار، سەگىزىنشى توم اۋلەتتەرگە جاسالعان قياناتتار، ماسەلەلەردىڭ شەشىمى، العاشقى گەولوگتاردىڭ قۋدالانۋى جيناقتالعان. توعىزىنشى توم الاشورداداعى داۋلەتتىلەرگە قاتىستى، ونىنشى توم ءدىن باسىلارى تۋرالى، سوت وپەراتسيا، يشاندار ينستيتۋتىنىڭ جويىلۋى بولعان. ون ءبىرىنشى توم «حالىق كوتەرىلىستەرىنە» ارنالعان»، - دەدى گۇلزات رامازانقىزى.
مامبەت قويگەلدى الاش قوزعالىسىن قازاق جەرىندەگى العاشقى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس دەپ سيپاتتاپ، الاشوردا جەتەكشىلەرىنىڭ كەڭەس ۇكىمەتى تاراپىنان قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانىن ايتتى. تاريحشى بۇل ەڭبەكتىڭ ماڭىزىن، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ اسىل مۇراتتارى بۇگىنگى ۇرپاققا رۋحاني كۇش بەرەتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
«كىتاپتا جاريالانعان قۇجاتتاردىڭ بارلىعى ۇلت ازاتتىق قوزعالىستىڭ بولعانىنا دالەل. مۇندا وتە ماڭىزدى ماتەريالدار بار. ولاردىڭ بارلىعى وسى ۋاقىتقا دەيىن جاسىرىن ارحيۆتە جاتىپ، ەندى جارىققا شىعىپ جاتىر. ول ۇلتتىق مۇددەگە، ۇلتقا جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. ءارحيۆتى سارعايعان، ءيىسى شىققان قاعاز دەپ ويلاماۋ كەرەك. الاش زيالىلارىنا قاتىستى قۇجاتتاردىڭ ارحيۆتە جاتقانى ءجون ەمەس. ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنە قاتىستى باسىلىم بۇعان دەيىن جارىق كورمەگەن. بۇعان مەملەكەت قولداۋ كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان مەملەكەتكە، پرەزيدەنتكە جانە وسى جۇمىسقا تىكەلەي باسشىلىق جاساعان مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارينگە راحمەت ايتامىز»، – دەدى مامبەت قويگەلديەۆ.
جالپى العاندا، كوپتومدىققا 3 مىڭعا جۋىق جاڭا قۇجاتتار ەنگىزىلگەن. بۇل قۇجاتتار الاش قوزعالىسىنىڭ ساياسي ماڭىزىن دالەلدەي وتىرىپ، توتاليتارلىق كەزەڭنىڭ تاريحي ادىلەتسىزدىكتەرىن قالپىنا كەلتىرۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. جيناقتالعان قۇجاتتار اراسىندا ءامىرشىل-اكىمشىل جۇيە قۇرباندارىنا اينالعان ءدىني جانە داۋلەتتى ادامدار تۋرالى تىڭ دەرەكتەر دە بار.
بۇل زەرتتەۋ جۇمىستارى ءۇش جىلدان استام ۋاقىت بويى جۇرگىزىلىپ، قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنان قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان تۇلعالاردىڭ تىزىمدەرى جاسالعان. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولعا الىنعان بۇل جوباعا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قولداۋىمەن جانە مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ جەتەكشىلىگىمەن ۇلكەن ءمان بەرىلىپ، توتاليتارلىق كەزەڭنىڭ زارداپتارىن جويۋعا ارنالعان زەرتتەۋلەر جالعاسۋدا.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
