جاھاندىق جانە وتاندىق زاماناۋي كينەماتوگرافتىڭ دامۋى بارىسىندا كينوفەستيۆالدەر ماڭىزدى رولگە يە. كينوفەستيۆال – كينوگەرلەردىڭ، كينوتانۋشىلار مەن سىنشىلاردىڭ جانە كينو سۇيەر كورەرمەندەردىڭ نازارىن اۋدارا وتىرىپ، جاڭا فيلمدەردى ناسيحاتتاۋعا جانە تاراتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كينو ونەرىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىن، كينوگەرلەردىڭ كاسىبي تۇرعىدان ىزدەنۋ باعىتىن زەردەلەپ، بۇگىنگى ەكراننىڭ باستى كەيىپكەرىن كورىپ، جاڭا شىعارماشىلىق ەسىمدەردى تانىتۋدا كينوفەستيۆالدەردى ۇيىمداستىرۋ ءارى وعان قاتىسۋ – ۋاقىت تالابى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى اۋقىمدى كينوفەستيۆالدەر قوزعالىسى ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلۋىن باسەڭدەتتى. كوپتەگەن فەستيۆالدەر جابىلىپ تا قالدى. بۇگىندە كينوفەستيۆالدەر تۇراقتىلىعى – رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى نازار اۋداراتىن ۇلكەن ماسەلە. دەسە دە، سوڭعى توعىز جىل قاتارىنان ۇزدىكسىز تۇراقتى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان «Baiqonyr» قىسقا مەترلى فيلمدەر فەستيۆالىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋىمىز شارت. رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە ءوز جۇمىسىن باستاعان ونەر دوداسى بۇگىندە حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، فەستيۆال اياسىندا كينوتانۋشىلار مەن كينوسىنشىلاردىڭ حالىقارالىق فورۋمى ۇيىمداستىرىلۋدا. فورۋم اياسىندا قازاقستان جانە تمد ەلدەرىنىڭ جەتەكشى كينوتانۋشىلارى مەن كينوسىنشىلارىنىڭ دوڭگەلەك ۇستەلدەرى، شەبەرلىك ساعاتتارى مەن اۆتورلىق دارىستەرى وتكىزىلەدى.
ءانۋار كەنجىباەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن وتكىزىلىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىز «Baiqonyr» حالىقارالىق قىسقا مەترلى فيلمدەر فەستيۆالى وتاندىق كينو ونەرىن ىلگەرىلەتۋ ءارى شەت ەل كينوگەرلەرىنىڭ ەل مادەنيەتى مەن ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جولىندا باتىل قادامدارعا بارىپ وتىر. ماسەلەن:
- كينووندىرىستى دامىتۋ، ياعني كينووندىرىستىڭ كاسىبي ماماندارى – رەجيسسەر، پروديۋسەر، وپەراتور، اكتەر جانە باسقا دا قاتىسۋشىلار ءۇشىن كەزدەسۋ الاڭىن قامتاماسىز ەتۋ;
- جاس تالانتتار مەن تاۋەلسىز فيلمدەردى قولداۋ ارقىلى تىرناقالدى تۋىندىلاردى كەڭ اۋديتورياعا ناسيحاتتاپ، كينو الەمىنە العاشقى قادام جاسايتىن تۇعىرعا اينالۋ;
- مادەني ارتۇرلىلىكتى ىلگەرىلەتۋ ماقساتىندا مادەنيەتارالىق ديالوگ پەن تۇسىنىستىككە ىقپال ەتە وتىرىپ، ءتۇرلى ەلدەر مەن مادەنيەتتەردى، قۇندىلىقتار مەن سالتتى فيلمدەر ارقىلى كورسەتۋ;
- جاڭا فيلمدەر ارقىلى تىڭ مادەني كوزقاراستار مەن تاجىريبەلەردى اشۋ;
- جاڭا بايلانىستار مەن بولاشاق جوبالارعا مۇمكىندىكتەر قۇرۋعا جاعداي جاساۋ;
- كينو ونەرىنىڭ سىني رەفلەكسياسى جانە تالقىلانۋىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كينوسىنشىلار مەن كورەرمەندەر فيلمدەردى تالداي وتىرىپ، ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرەتىن جانە ءومىر مەن مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى اسپەكتىلەرى تۋرالى قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىراتىن ورتاعا اينالدى.
ءار جىل سايىن ءوتىنىم بەرۋشىلەر قاتارى كوبەيىپ، سايكەسىنشە فەستيۆال كورەرمەننىڭ رۋحاني جەتىلۋى جولىندا تالعام تارازىسى مەن سانا دەڭگەيىن وسىرەتىن، وي سالا وتىرىپ ويلاندىراتىن، ءتۇرلى تاقىرىپتار ارقىلى تولعاندىراتىن ۇزدىك تۋىندىلاردى نازارعا ۇسىنىپ كەلەدى.
الاتاۋدىڭ باۋرايى الماتى شاھارىندا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ 3-8 كۇندەرى ارالىعىندا كەزەكتى IX «Baiqonyr» حالىقارالىق فيلمدەر فەستيۆالى وتەدى. بۇل كينو سۇيەر قاۋىم ءۇشىن قۋانىشتى شارا، كينوگەرلەر ءۇشىن اسىعا كۇتەتىن مەرەكە، ۇيىمداستىرۋشىلار ءۇشىن رەسپۋبليكانىڭ مادەني ءيمميدجىن قالىپتاستىرۋداعى جاۋاپتى جوبا ەكەنى انىق. بيىلعى فەستيۆال فورماتى وزگەشە. حالىقارالىق جانە ۇلتتىق كونكۋرسقا قاتىساتىن قىسقا مەترلى فيلمدەردەن تىس تولىق مەترلى كوركەمسۋرەتتى دەبيۋتتىك فيلمدەر كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلادى: «قاتە 404» (ت.ابىلكاسىموۆ، قىرعىزستان), «قارلىعاش» (م.مۇحامەدجان، رەسەي-قازاقستان), «سۋ بالاسى» (ف.فايز، تاجىكستان), «جارىق» (ا.كولومەەتس، رەسەي).
فەستيۆالدىڭ شىمىلدىعى رەجيسسەر كەنجەبەك شايقاقوۆتىڭ «ايقاي» تۋىندىسىمەن تۇرىلەدى.
بيىلعى جىلى فەستيۆالگە ۇسىنىلعان 570 ءفيلمنىڭ 34-ءى بايقاۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا ىرىكتەلدى. ونىڭ ىشىندە: ۇلتتىق – 14, حالىقارالىق – 16 تۋىندى. ىرىكتەلگەن ۇزدىكتەردىڭ كينو ءتىلى ارقىلى كوتەرگەن تاقىرىبى، رەجيسسەرلىك وي، يدەياسى مەن مازمۇنى تۇرعىسىنىنان شولۋ جاساپ وتەلىك.
ماحابباتسىز دۇنيە بوس...
ماحاببات – بۇل ادام بولمىسىنىڭ ەكزيستەنتسيالى، ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. ادامنىڭ ادامعا دەگەن ىڭكارلىگىن، نازىك سەزىم يىرىمدەرىن جەتكىزۋ جولىنداعى تازالىقتى، سۇلۋلىقتى، قاراپايىمدىلىقتى شىنايى كورسەتە ءبىلۋ كەز كەلگەن رەجيسسەردىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. كورەرمەننىڭ كەيىپكەر بولمىسىمەن بىتە قايناپ، ءفيلمنىڭ سوڭعى سەكۋندىنا دەيىن ونىڭ جۇرەك ءدۇرسىلىن سەزدىرتۋ – ۇلكەن شەبەرلىك. ماحاببات ۋاقىتتى، جاستى، ورىندى، ادامدى، جاعدايدى تالعامايدى ءھام تاڭدامايدى. ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى ماحاببات تاقىرىبىن ءار ءتۇرلى قىرلارىنان كورسەتە بىلگەن «رومەو» (تىنىستان تەمىرجان، قىرعىزستان), «گالكا» (لاريسا ليگاي، وزبەكستان), «ءوشىرۋ» (گاگيك مادويان، ارمەنيا), «وتىز مينۋت» (يۆان سوسنين، رەسەي), «ىمىرتتاعى قوڭىراۋ» (ساادات كازاكباەۆ، قىرعىزستان), «مەنى جاقسى كور» (ەلدور كۋدراتيلاەۆ، وزبەكستان), «كورىمدىك» ء(الىمجان المۇحان، قازاقستان), «اكە، ۇل جانە جىلقى» (شاريفبەك زاكير، قازاقستان) سىندى فيلمدەر كورەرمەندى بەي-جاي قالدىرمايدى. بۇل تۋىندىلاردا مەكتەپ قابىرعاسىنداعى ماحاببات، ەگدە جاستاعى ماحاببات، انانىڭ بالاعا، بالانىڭ اناعا دەگەن قامقورلىق ماحابباتى، كوڭىلى، قيالداعى ماحاببات، ماحابباتىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن جاسالعان ءتۇرلى كەدەرگىلەر مەن توسىن جاعدايلارعا توتەپ بەرۋدەگى كۇشى مەن جىگەرى، ىشكى رۋحى باياندالادى.
تاستاما مەنى...
بۇگىنگى قوعامداعى باستى ماسەلە، ورىن الىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەردىڭ ءبىرى – بەيكۇنا بالدىرعانداردىڭ بايانسىز عۇمىرى. دۇنيە ەسىگىن اشقان ءاربىر ءسابي اتا-انا ماحابباتىن كورىپ، وتباسى جىلۋىن سەزىنۋگە تولىق قۇقىلى. الايدا، زاماننىڭ اعىمىنا قاراي ما، جوق ادامنىڭ ازعىندالۋىنا وراي ما، قانشاما شارانانى جارىق دۇنيە ەسىگىن اشپاي تۇرىپ زور باقىتسىزدىق كۇتىپ تۇرادى. ول باقىتسىزدىق – اتا-اناسىن اڭساپ، ءوزىن ومىرگە اكەلگەن ادامداردى كورۋگە زار بولۋ. تاستاندى تاعدىرلاردىڭ جۇرەگى تاسقا اينالماسىنا كىم كەپىل؟ بۇل تاقىرىپ ەكران تورىندە ءار ءتۇرلى فورمادا، رەجيسسەرلىك كونتسەپتسيادا، الۋان ءتۇرلى جانردا كوتەرىلىپ-اق ءجۇر. قاشان دا وزەكتى. كۇننىڭ شۋاعى، ءومىردىڭ بۇلاعى سانالاتىن انانىڭ قۇرساعىندا بىتكەن سابيلەردىڭ جان-ايقايىن، ىشكى مۇڭىن، ءالسىز ارەكەتتەرى مەن اگرەسسياسىن ءار سۋرەتكەر ءوز ءار ءتۇرلى كوركەمدىك شەشىمدەرمەن باياندايدى. «ۇمىتىلعاندار» (چولپون جانادىل، قىرعىزستان), «عارىش» (تۇرار تاحير، قازاقستان), «كەشىگىپ سوققان جەل» (شۇعىلا سەرجان، قازاقستان), «مەن ساعان بىردەڭە ايتۋىم كەرەك» (ەۆگەني ماريان، رەسەي) سىندى فيلمدەردى كورگەن كورەرمەن ويىنا وي قوسىپ، قوعامداعى الەۋمەتتىك ماسەلەنىڭ سالماعىن ءبىر ادامداي سەزىنەرى انىق. فيلم كەيىپكەرلەرى ىشتەي اشۋلى، اتا-انا تاراپىنان جاسالعان وسالدىقتى، نەمقۇرايلىقتى سەزەدى. سۇيىكتى جانداردىڭ ماحابباتى مەن قامقورلىعىنا وتە مۇقتاج. ولاردىڭ قايعىسىن ارقايسىمىز سەزىنۋىمىز ءتيىس. بۇل بارلىق ۇلتقا ءتان تراگەديا.
ءۇمىت ۇزگىم كەلمەيدى...
ءۇمىت – بولاشاق تۋرالى وي. ادامنىڭ دۇنيەگە كەلۋى وزىنە قاتىستى ەمەس، ال ەس جيىپ، ساناسى تولعان سايىن ونى العا جەتەلەيتىن – ءۇمىت. ەكرانداعى ءۇمىت تاقىرىبى، كەيىپكەرلەردىڭ جاقسىلىقتان ۇمىتتەنۋى – شابىتتاندىراتىن جانە ەموتسيونالدى تۇردە باي بولۋى مۇمكىن، بۇل كورەرمەندەرگە كەيىپكەرلەرمەن ءوزارا كوزگە كورىنبەس بايلانىس ورناتۋعا ءھام ومىردەگى قيىن جاعدايلاردا «ءمان» تابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءۇمىت تاقىرىبى – كينوداعى نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى، ونى رەجيسسەرلەر ءوز تۋىندىلارىندا ءارتۇرلى وقيعالاردى تاقىرىپقا ارقاۋ ەتە وتىرىپ، ءتۇرلى اسپەكتىلەر ارقىلى كورسەتەدى: قيىندىقتاردى جەڭۋ; يدەاليزم جانە جارقىن بولاشاققا سەنۋ; ءۇمىتتى جوعالتۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ; ءۇمىت موتيۆاتسيالىق فاكتور رەتىندە. بيىلعى «Baiqonyr» فەستيۆالىنىڭ كونكۋرسىندا اتالمىش تاقىرىپقا ساي «وسى جەردە جانە قازىر» (ۆلادا لاۆرەنوۆا، رەسەي), «ەكى كۇن» (تەيمۋر گامباروۆ، ءازىربايجان), «حات» (ەرنات سابيتوۆ، قازاقستان), «جالعىز جاندار» (تىلەۋبەردى تۇراربەك، قازاقستان), «تاڭداۋ» (گۇلنۇر قالمۋحامبەتوۆا، قازاقستان), «ءتورت مۇنارا» (ەردانا ءابي، قازاقستان), «قورعالجىندا» (اراي كارىموۆا، قازاقستان) فيلمدەرى ءار جان ءوزىن كەز كەلگەن كۇيدە قابىلداۋ قاجەت ەكەنىن اڭعارتادى.
فەستيۆال باعدارلاماسى جوعارىدا اتالعان فيلمدەردەن وزگە دە مازمۇندى، دەرەكتى، ءتۇرلى جانرداعى فيلمدەردى سىنعا تۇسىرەدى. «ۇزدىك فيلم»، «ۇزدىك رەجيسسەر»، «ۇزدىك وپەراتورلىق جۇمىس، «ۇزدىك ستسەناري»، «ۇزدىك ايەل ءرولى»، «ۇزدىك ەر ءرولى»، «ارنايى سىيلىق» جانە سىنشىلار القاسىنىڭ ديپلومى بيىل قاي مۇزبالاقتارعا بۇيىراتىنىن بىرگە تاماشالايىق. كينو – يدەولوگيالىق قۇرال. بۇگىنگى قوعامنىڭ بەت الىسى، تەحنيكالىق پروگرەسستىڭ ءۇردىسى، الەۋمەتتىك سۇراقتاردىڭ شەشىمىنە شىعارماشىلىق تۇرعىدان جاۋاپ العىمىز كەلسە، نازارىمىزدى ءبىر ساتكە ەكرانعا بۇرعانىمىز ابزال.
گۇلىم كوپبايقىزى،
كينوتانۋشى
