Jahandyq jäne otandyq zamanaui kinematograftyŋ damuy barysynda kinofestivalder maŋyzdy rölge ie. Kinofestival – kinogerlerdıŋ, kinotanuşylar men synşylardyŋ jäne kino süier körermenderdıŋ nazaryn audara otyryp, jaŋa filmderdı nasihattauǧa jäne taratuǧa mümkındık beredı.
Kino önerınıŋ körkemdık deŋgeiın, kinogerlerdıŋ käsıbi tūrǧydan ızdenu baǧytyn zerdelep, bügıngı ekrannyŋ basty keiıpkerın körıp, jaŋa şyǧarmaşylyq esımderdı tanytuda kinofestivalderdı ūiymdastyru ärı oǧan qatysu – uaqyt talaby. Soŋǧy jyldary elımızdegı auqymdy kinofestivalder qozǧalysy dästürlı türde ötkızıluın bäseŋdettı. Köptegen festivalder jabylyp ta qaldy. Bügınde kinofestivalder tūraqtylyǧy – respublikalyq deŋgeidegı nazar audaratyn ülken mäsele. Dese de, soŋǧy toǧyz jyl qatarynan üzdıksız tūraqty ötkızılıp kele jatqan «Baiqonyr» qysqa metrlı filmder festivalın erekşe atap ötuımız şart. Respublika deŋgeiınde öz jūmysyn bastaǧan öner dodasy bügınde Halyqaralyq deŋgeige köterılıp, festival aiasynda kinotanuşylar men kinosynşylardyŋ Halyqaralyq forumy ūiymdastyryluda. Forum aiasynda Qazaqstan jäne TMD elderınıŋ jetekşı kinotanuşylary men kinosynşylarynyŋ döŋgelek üstelderı, şeberlık saǧattary men avtorlyq därısterı ötkızıledı.
Änuar Kenjıbaevtyŋ jetekşılıgımen ötkızılıp kele jatqan täuelsız «Baiqonyr» Halyqaralyq qysqa metrlı filmder festivalı otandyq kino önerın ılgerıletu ärı şet el kinogerlerınıŋ el mädenietı men önerıne qyzyǧuşylyǧyn arttyru jolynda batyl qadamdarǧa baryp otyr. Mäselen:
- kinoöndırıstı damytu, iaǧni kinoöndırıstıŋ käsıbi mamandary – rejisser, prodiuser, operator, akter jäne basqa da qatysuşylar üşın kezdesu alaŋyn qamtamasyz etu;
- jas talanttar men täuelsız filmderdı qoldau arqyly tyrnaqaldy tuyndylardy keŋ auditoriiaǧa nasihattap, kino älemıne alǧaşqy qadam jasaityn tūǧyrǧa ainalu;
- mädeni ärtürlılıktı ılgerıletu maqsatynda mädenietaralyq dialog pen tüsınıstıkke yqpal ete otyryp, türlı elder men mädenietterdı, qūndylyqtar men saltty filmder arqyly körsetu;
- jaŋa filmder arqyly tyŋ mädeni közqarastar men täjıribelerdı aşu;
- jaŋa bailanystar men bolaşaq jobalarǧa mümkındıkter qūruǧa jaǧdai jasau;
- kino önerınıŋ syni refleksiiasy jäne talqylanuyn jüzege asyru üşın kinosynşylar men körermender filmderdı taldai otyryp, öz pıkırlerın bıldıretın jäne ömır men mädeniettıŋ maŋyzdy aspektılerı turaly qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyratyn ortaǧa ainaldy.
Är jyl saiyn ötınım beruşıler qatary köbeiıp, säikesınşe festival körermennıŋ ruhani jetıluı jolynda talǧam tarazysy men sana deŋgeiın ösıretın, oi sala otyryp oilandyratyn, türlı taqyryptar arqyly tolǧandyratyn üzdık tuyndylardy nazarǧa ūsynyp keledı.
Alataudyŋ bauraiy Almaty şaharynda üstımızdegı jyldyŋ qyrküiek aiynyŋ 3-8 künderı aralyǧynda kezektı IX «Baiqonyr» Halyqaralyq filmder festivalı ötedı. Būl kino süier qauym üşın quanyşty şara, kinogerler üşın asyǧa kütetın mereke, ūiymdastyruşylar üşın respublikanyŋ mädeni immidjın qalyptastyrudaǧy jauapty joba ekenı anyq. Biylǧy festival formaty özgeşe. Halyqaralyq jäne ūlttyq konkursqa qatysatyn qysqa metrlı filmderden tys tolyq metrlı körkemsurettı debiuttık filmder körermen nazaryna ūsynylady: «Qate 404» (T.Abylkasymov, Qyrǧyzstan), «Qarlyǧaş» (M.Mūhamedjan, Resei-Qazaqstan), «Su balasy» (F.Faiz, Täjıkstan), «Jaryq» (A.Kolomees, Resei).
Festivaldıŋ şymyldyǧy rejisser Kenjebek Şaiqaqovtyŋ «Aiqai» tuyndysymen türıledı.
Biylǧy jyly festivalge ūsynylǧan 570 filmnıŋ 34-ı baiqau baǧdarlamasyna qatysuǧa ırıkteldı. Onyŋ ışınde: ūlttyq – 14, halyqaralyq – 16 tuyndy. Irıktelgen üzdıkterdıŋ kino tılı arqyly kötergen taqyryby, rejisserlık oi, ideiasy men mazmūny tūrǧysynynan şolu jasap ötelık.
Mahabbatsyz dünie bos...
Mahabbat – būl adam bolmysynyŋ ekzistensialy, maŋyzdy qūramdas bölıgı. Adamnyŋ adamǧa degen ıŋkärlıgın, näzık sezım iırımderın jetkızu jolyndaǧy tazalyqty, sūlulyqty, qarapaiymdylyqty şynaiy körsete bılu kez kelgen rejisserdıŋ qolynan kele bermeidı. Körermennıŋ keiıpker bolmysymen bıte qainap, filmnıŋ soŋǧy sekundyna deiın onyŋ jürek dürsılın sezdırtu – ülken şeberlık. Mahabbat uaqytty, jasty, oryndy, adamdy, jaǧdaidy talǧamaidy häm taŋdamaidy. Türlı jaǧdaiǧa bailanysty mahabbat taqyrybyn är türlı qyrlarynan körsete bılgen «Romeo» (Tynystan Temyrjan, Qyrǧyzstan), «Galka» (Larisa Ligai, Özbekstan), «Öşıru» (Gagik Madoian, Armeniia), «Otyz minut» (İvan Sosnin, Resei), «Ymyrttaǧy qoŋyrau» (Saadat Kazakbaev, Qyrǧyzstan), «Menı jaqsy kör» (Eldor Kudratilaev, Özbekstan), «Körımdık» (Älımjan Almūhan, Qazaqstan), «Äke, ūl jäne jylqy» (Şarifbek Zakir, Qazaqstan) syndy filmder körermendı bei-jai qaldyrmaidy. Būl tuyndylarda mektep qabyrǧasyndaǧy mahabbat, egde jastaǧy mahabbat, ananyŋ balaǧa, balanyŋ anaǧa degen qamqorlyq mahabbaty, köŋılı, qiialdaǧy mahabbat, mahabbatyna qol jetkızu üşın jasalǧan türlı kedergıler men tosyn jaǧdailarǧa tötep berudegı küşı men jıgerı, ışkı ruhy baiandalady.
Tastama menı...
Bügıngı qoǧamdaǧy basty mäsele, oryn alyp jatqan keleŋsızdıkterdıŋ bırı – beikünä baldyrǧandardyŋ baiansyz ǧūmyry. Dünie esıgın aşqan ärbır säbi ata-ana mahabbatyn körıp, otbasy jyluyn sezınuge tolyq qūqyly. Alaida, zamannyŋ aǧymyna qarai ma, joq adamnyŋ azǧyndaluyna orai ma, qanşama şaranany jaryq dünie esıgın aşpai tūryp zor baqytsyzdyq kütıp tūrady. Ol baqytsyzdyq – ata-anasyn aŋsap, özın ömırge äkelgen adamdardy köruge zar bolu. Tastandy taǧdyrlardyŋ jüregı tasqa ainalmasyna kım kepıl? Būl taqyryp ekran törınde är türlı formada, rejisserlık konsepsiiada, aluan türlı janrda köterılıp-aq jür. Qaşan da özektı. Künnıŋ şuaǧy, ömırdıŋ būlaǧy sanalatyn ananyŋ qūrsaǧynda bıtken säbilerdıŋ jan-aiqaiyn, ışkı mūŋyn, älsız äreketterı men agressiiasyn är suretker öz är türlı körkemdık şeşımdermen baiandaidy. «Ūmytylǧandar» (Cholpon Janadyl, Qyrǧyzstan), «Ǧaryş» (Tūrar Tahir, Qazaqstan), «Keşıgıp soqqan jel» (Şūǧyla Serjan, Qazaqstan), «Men saǧan bırdeŋe aituym kerek» (Evgenii Marian, Resei) syndy filmderdı körgen körermen oiyna oi qosyp, qoǧamdaǧy äleumettık mäselenıŋ salmaǧyn bır adamdai sezınerı anyq. Film keiıpkerlerı ıştei aşuly, ata-ana tarapynan jasalǧan osaldyqty, nemqūrailyqty sezedı. Süiıktı jandardyŋ mahabbaty men qamqorlyǧyna öte mūqtaj. Olardyŋ qaiǧysyn ärqaisymyz sezınuımız tiıs. Būl barlyq ūltqa tän tragediia.
Ümıt üzgım kelmeidı...
Ümıt – bolaşaq turaly oi. Adamnyŋ düniege keluı özıne qatysty emes, al es jiyp, sanasy tolǧan saiyn ony alǧa jeteleitın – ümıt. Ekrandaǧy ümıt taqyryby, keiıpkerlerdıŋ jaqsylyqtan ümıttenuı – şabyttandyratyn jäne emosionaldy türde bai boluy mümkın, būl körermenderge keiıpkerlermen özara közge körınbes bailanys ornatuǧa häm ömırdegı qiyn jaǧdailarda «män» tabuǧa mümkındık beredı. Ümıt taqyryby – kinodaǧy negızgı taqyryptardyŋ bırı, ony rejisserler öz tuyndylarynda ärtürlı oqiǧalardy taqyrypqa arqau ete otyryp, türlı aspektıler arqyly körsetedı: qiyndyqtardy jeŋu; idealizm jäne jarqyn bolaşaqqa senu; ümıttı joǧaltu jäne qalpyna keltıru; ümıt motivasiialyq faktor retınde. Biylǧy «Baiqonyr» festivalınıŋ konkursynda atalmyş taqyrypqa sai «Osy jerde jäne qazır» (Vlada Lavrenova, Resei), «Ekı kün» (Teimur Gambarov, Äzırbaijan), «Hat» (Ernat Sabitov, Qazaqstan), «Jalǧyz jandar» (Tıleuberdı Tūrarbek, Qazaqstan), «Taŋdau» (Gülnūr Qalmuhambetova, Qazaqstan), «Tört mūnara» (Erdana Äbi, Qazaqstan), «Qorǧaljynda» (Arai Kärımova, Qazaqstan) filmderı är jan özın kez kelgen küide qabyldau qajet ekenın aŋǧartady.
Festival baǧdarlamasy joǧaryda atalǧan filmderden özge de mazmūndy, derektı, türlı janrdaǧy filmderdı synǧa tüsıredı. «Üzdık film», «Üzdık rejisser», «Üzdık operatorlyq jūmys, «Üzdık ssenarii», «Üzdık äiel rölı», «Üzdık er rölı», «Arnaiy syilyq» jäne Synşylar alqasynyŋ diplomy biyl qai mūzbalaqtarǧa būiyratynyn bırge tamaşalaiyq. Kino – ideologiialyq qūral. Bügıngı qoǧamnyŋ bet alysy, tehnikalyq progresstıŋ ürdısı, äleumettık sūraqtardyŋ şeşımıne şyǧarmaşylyq tūrǧydan jauap alǧymyz kelse, nazarymyzdy bır sätke ekranǧa būrǧanymyz abzal.
Gülım KÖPBAIQYZY,
kinotanuşy
