اقىن ميراس اسان حالىق كومپوزيتورى، كۇيشى اققىز (مۇگىلسىم) احمەتقىزىنىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋعا ارنالعان «كۇي-عۇمىر» اتتى رەسپۋبليكالىق اقىندار ءمۇشايراسىندا جەڭىمپاز اتاندى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
“حالىق كومپوزيتورى، كۇيشى اققىز (مۇگىلسىم) احمەتقىزىنىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋعا ارنالعان «كۇي-عۇمىر» اتتى رەسپۋبليكالىق اقىندار ءمۇشايراسىنان بايگەلى بولدىق! اققىز اپا مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، وسىنداي ۇلكەن ىسكە ۇيتقى بولعان كۇيشىنىڭ جۇراعاتى بولات تاكىشەۆ اعامىزعا، كونكۋرستا قازىلىق ەتكەن اقيىق اقىندار سەرىك اقسۇڭقارۇلى، عالىم جايلىباي، داۋلەتكەرەي كاپۇلى اعالارىما، ادەبيەتشى عالىم جانسايا جارىلعاپوۆ اعاما العىس ايتامىن! قازاق كۇي ونەرىنىڭ كوكجيەگى كەڭگە قانات جايىپ، ءتول مۇرالارىمىز ءاردايىم تورگە وزا بەرسىن!” دەپ جازدى ميراس اسان.
اقىننىڭ اققىز كۇيشىگە ارناعان ولەڭىن تولىقتاي ۇسىنامىز:
اققىز
(پوليپتيح)
قىزقوسباسار
سارنايدى قىزقوسباسار، ساۋساق بويىن ساعالاپ،
سۋجورعانى پەرنە ءۇستى تايپالتقانداي تاعالاپ،
زار قوسادى زارىڭا، زاۋلاتپايدى قۇر ساباپ،
قۇيىلادى ىشكە كۇي – توڭكەرىلگەن قۇمساعات.
تىرناپ تارتسا شاناقتى تىراۋلايدى كوكتە قۇس،
تىرنا قايدا، كوك قايدا، شاناق ەدى-اۋ تەپ-تەگىس؟
ايالاسا پەرنەنى، ايالداسا باسىپ نىق،
ەكى ىشەكتىڭ بويىمەن كەتەدى ىرشىپ جاس ىتقىپ.
مۇڭقوسباسار – مىنا كۇي، زارقوسباسار – مىنا اۋەن،
مايدانداسىپ قوس ىشەك – ءبىر الەم مەن ءبىر الەم.
قىز ساۋساعى ەندىگى ساۋساق ەمەس مۇڭدى لەپ،
جۇرەگىڭدى تارتادى ەكى ىشەكتى ىلگىلەپ.
قىزقوسباسار ۇدەيدى جۇرەگىڭدى وسقىلاپ،
بال بارماقتان كۇي ەمەس، بودا-بودا جاس قۇلاپ.
قاسىرەتكە تىك قاراپ ءوزىن-ءوزى تارتتى قىز،
اۋىر جۇگىن تاعدىردىڭ يىعىنا ارتتى قىز،
كوزىنەن – جاس، تيەكتىڭ – تامىرىنان كۇي اقتى،
دومبىراسى – تاريحتىڭ قالامسابى سياقتى.
قۋىرادى جانىڭدى، شىجعىرادى ميىڭدى،
وتىرادى الدىڭدا ءادىل تورە، بي ۇلگى!
توعىز پەرنە، ون ساۋساق، قوس ىشەككە ءتىل ءبىتىپ،
سەنى جۇتا باستايدى قىزقوسباسار قىلعىتىپ...
ۇزاي بەرىپ ءبىر زامان باسەڭدەيدى، باياۋلاپ،
كۇيشى الدىندا قالاسىڭ ماناعى اتتى، جاياۋلاپ.
دالا تارتىپ جاتادى كۇيشى ۇستىنەن قوسارلاپ،
دومبىرانىڭ قوس ىشەگى – قوس جانارى جاساۋراپ...
قىزقوسباسار – ەشقاشان توقتاماس كۇي ماڭگىلىك،
كۇيشىدەن سوڭ ىشىڭدە سەن تارتاسىڭ، جاڭعىرىپ!..
بولمىس
ونىڭ ساۋساقتارى،
پەرنە ۇستىنەن ساۋمالدى تامساپ ءدارى،
كۇيدىڭ قويىپ كەتەدى قويناۋىنا،
كوزدىڭ جاسى زاڭدىلىق – مونشاقتاۋى.
ونىڭ وتىرىسى –
حان كەنەنىڭ قامالى، بەكىنىسى...
سارى وزەندى جوقتاعان سايماق قۇساپ،
وزەگىڭدى ورتەيدى وكىنىشى...
ونىڭ دومبىراسى،
قوس ىشەگىنە قونعان قاز – جان دۇعاسى.
زاتى اعاش دەمەسەڭ، اتى – الاش،
كوزدەن اققان بابانىڭ قاندى جاسى.
ونىڭ ارۋاعى –
جىمدا جاتقان رۋحىنىڭ قابىلانى.
جەرگە ۇرادى قۇيرىعىن، ال ونىسى –
كوز بەن سوزدەن كيەسىن قورىعانى!
ونىڭ ماڭداي تەرى –
شىپ-شىپ ەتكەن ىزا سۋ، سورداي تەگى.
تىرس-تىرس تامىپ جاتادى تۇيسىگىڭە،
سۋساپ قالعان جانىڭنىڭ قانباي ءشولى...
ونىڭ مورت مىنەزى –
دەل-سال قىلعان جانىنىڭ دەرتتى كەزى...
دۇنيەمەن ءىسى جوق دارۋىشتەي،
جال-قۇيرىعىن جالعاننان شورتقا ۇزەدى.
ونىڭ اينالاسى –
القاقوتان تاسىعان مەيماناسى.
باعزىداعى بالبالعا كەتەدى ۇقساپ،
باعانادان سۇيەگەن ويعا باسى.
وسى قالىپ،
وي-ساناڭا ماڭگىلىك كوشىپ انىق،
سەنى تارتىپ وسىلاي وتىرادى،
كوز جاسىڭدى جۇرەكتەن كوسىپ الىپ...
«قايران ەلىم!»
«تەزەك تەرىپ كەلەم!» دەپ، ۇيدەن شىقتى مۇگىلسىم،
جۇمىسىنداي كۇندەگى ۇيرەنشىكتى، مۇگىلسىم،
الا قاپتى ارقاعا توركىندەدى كەلىنشەك،
اعايىننىڭ جانارى مولتىلدەدى، كوڭىلشەك...
بايدىڭ قىزى كەشەگى، تەزەگى نە، قابى نە،
قىزىل قىرعىن، سۇم جۇيە، كورسەتپەگىڭ تاعى نە؟
باستان اۋىپ باق-ىرىس، كۇنى تۋىپ جالشىنىڭ،
باي-ماناپتى قۇل-قۇتان استىنا الدى قامشىنىڭ...
قىزىل جالاۋ قىپ-قىزىل قانعا اينالدى قانىعىپ،
اتقا قوندى قۋ مەن سۇم، جاندايشاپتار جانىعىپ!
كۇي تارتقانشا ون ساۋساق، قي دا تەرىپ كورسىن دەپ،
بۇدان بىلاي باي-كەدەي «جارقىن» ءومىر تەڭ سۇرمەك.
ات ۇستىنەن قارايدى مۇگىلسىمگە قۇل مەن كۇڭ،
مۇگىلسىمنىڭ كەۋدەسى – كەۋدە ەمەس زار مەن مۇڭ،
كەنەپ قاپتى قورادان الا شىقتى اسىعىپ،
قاپ ىشىنە دومبىرا سالا شىقتى جاسىرىپ...
التى قانات بوز ۇيدە شالقىپ كەلگەن دومبىرا،
كوگىلدىردەي ايدىندا قالقىپ كەلگەن دومبىرا،
تورگە عانا ءىلىنىپ، توردە عانا تارتىلعان،
ءباسى بيىك، قۇنى ارتىق ات باسىنداي التىننان،
قايران قارا دومبىرا قاپ ىشىنە سۇڭگىدى،
توعىز پەرنە ون ساۋساق ۋىسىنان سىرعىدى...
كوكەيدەگى شەر-مۇڭدى ساۋلاتقالى مۇگىلسىم،
جىلدام باسىپ اۋىلدان اۋلاقتادى مۇگىلسىم...
⁎⁎⁎
«قايران ەلىم!» دەيدى بەل، ۇقساپ بەينە كىسىگە،
قارايادى قاراتال، قانىن جۇتىپ ىشىنە،
قاپ ىشىنەن دومبىرا زارلاي شىقتى نە كەرەك،
ەكى كوزدەن اققان جاس پارلاي شىقتى نە كەرەك،
«كوكەيكەستى»، «سارىجايلاۋ» ەرە شىقتى نە كەرەك،
قىرىق بۋىن قوسباسار ورە شىقتى نە كەرەك،
قوڭىر تاۋلار ءمۇجىلىپ، شوگە بەردى نە كەرەك،
شەشەن شاناق زاپىران توگە بەردى نە كەرەك،
جاندى جەگەن جەگى مۇڭ پەرنە بويىن قۋالاپ،
باعىنعان جوق اققىزعا، دەرتتى جاندى دۋالاپ...
«قايران ەلىم!» دەپ ساۋساق قوس ىشەكتى قارپىدى،
ىشتەگىنىڭ تۇگەلىن ىرىككەن جوق، سارقىدى،
ۇلپىلدەگەن ۇكىسىن جەل اكەتتى سۋىرىپ،
بۇلكىلدەگەن جۇرەگىن مۇڭ اكەتتى قۋىرىپ،
كۇي تەربەگەن تيەككە كيە قونا الار ما؟
كەمسەڭدەگەن يەككە يە بولا الار ما؟
سەلكىلدەيدى قوس يىق، سارتىلدايدى قۋ شاناق،
قۋ شاناقتى كوز جاسى جۋىپ جاتىر – ۋ شاراپ...
قارىپ ءوتتى ءون-بويىن قارا سۋىق، ىزعار كەپ،
ءبىر قاعىستا وققا ۇشتى ءابدي، سەمبەك، قىزداربەك...
ءبىر قاعىستا بەگىمسال دومبىراسىن ورتەدى،
ءبىر قاعىستا ابىكەن «بەس تورەنى» شەرتەدى...
ءبىر قاعىستا تاتتىمبەت ۋدان ءولىپ قاپىدا،
ءبىر قاعىستا كۇلاشتى جوقتاپ جاتتى ساحنا...
مىڭعىرعان مال، ءتورت تۇلىك ءسانى بولعان دالانىڭ،
ءبىر-اق ساتتە ايدالىپ، قولىنا ءوتتى قارانىڭ...
ءبىر قاعىستا باي اكە تاركىلەندى مۇلىگى،
ءبىر كەدەيگە قور بولدى تىماعى مەن تۇلىبى.
دارحان دالا تىپ-تيپىل قاڭىرايدى سۇرىقسىز،
قالتىلدايدى ەسىل رۋح، تىماقسىز ءھام تۇلىپسىز...
⁎⁎⁎
قايتىپتى ۇيگە كەشكىلىك، قاڭىراعان مۇگىلسىم،
دومبىراسى اۋلاقتا اڭىراعان مۇگىلسىم،
كۇي مەن قيدى ءبىر قاپقا نىعارلاعان مۇگىلسىم،
قىزىل جالاۋ جان-جاعى ۇرانداعان مۇگىلسىم،
قاپ ىشىندە دومبىرا سول قالعاننان مول قالىپ،
تارتا الماپتى باتىپ جۇرت، قاستەرلىسىن قولعا الىپ...
ورتاعا الىپ كۇيشىنى كەمپىر-شالدار كەڭكىلدەپ،
اينالشىقتاپ سەرىنى قىز-بوزبالا جەلكىلدەك،
تارتىلماپتى شالقىپ كۇي شاڭىراققا قۇت كىرىپ،
سەرى تۇسكەن بوز وردا تۋ بيەنى جىقتىرىپ،
تىڭدالماپتى قوسباسار – تىنىپ اققان كەڭ وزەن،
قان بولماسا قولقاڭدا، كەپپەي كورسىن كەنەزەڭ؟
دومبىرانىڭ ورىنىن باسىپ وزىپ بارابان،
قايىڭ سۇرەك ساندىقتى ىسىرىپتى شابادان...
وقشىرايىپ مالاقاي حاندار كيگەن مۇراققا،
بەس جۇلدىزدى كۇنقاعار جول بەرمەپتى تىماققا،
تەپەڭدەگەن قويتورى الدىن وراپ تۇلپاردىڭ،
تالاسىپتى توپ قارعا تۇعىرىنا سۇڭقاردىڭ...
قايتىپتى ۇيگە كەۋدەسىن كۇي كەمىرگەن مۇگىلسىم،
ون ساۋساعىن قىنالى قي كەمىرگەن مۇگىلسىم...
قايتىپتى ۇيگە ساۋساعى قانتالاعان مۇگىلسىم،
قاپ ىشىندە ءوز-ءوزىن ارقالاعان مۇگىلسىم...
قۇبىلىس
قولى سىنعان قارت اققىز، كارىلىككە شىن نالىپ،
وتىرعان ءبىر شاق ەكەن، ءۇي الدىندا شىرمالىپ.
اپاسىنا ەركەلەپ، كامەل – جىگىت اعاسى،
سۇحباتتاسا كەتپەككە، كەلگەن كەزى، جوباسى...
قارت كۇيشىنىڭ كوڭىلىن، قالىن سۇراي كەلىپتى،
جۇزىنە اققىز اجەنىڭ قالىڭ شىراي ەنىپتى.
تۋا بەرمەس و كۇندە، ورايلى ءسات مۇنداي ءدال،
سويلەتە الساڭ كوندىرىپ، اققىز، اققىز – شىن قاينار.
سۇراپتى وتكەن-كەتكەندى، زۇلمات جىلدار زاردابىن،
لايلانعانىن تۇنىقتىڭ، شايقالعانىن وردانىڭ...
وتى شۇيگىن دالانىڭ اينالعانىن تاقىرعا،
ۇلى ونەردىڭ باعاسى قور بولعانىن باقىرعا،
سۇراي ءتۇسىپ جاس كامەل دومبىرانى نۇسقاپتى،
شەرتىڭىز دەپ ءوتىنىپ شەشەن قولدى قىستاپتى،
«كەشتەۋ كەلدىڭ...» دەپتى اجە، كۇيىم جوق دەپ باياعى،
دومبىرانىڭ ورىنىندا سۇيەۋلى ەكەن تاياعى.
دومبىراعا قول جالعاپ، توعىز پەرنە تولعاما،
«شەرتىڭىزشى اقىرىن!» دەپتى كامەل سوندا دا...
قانداي كۇي بار دەيسىڭ دەپ، سىنعان قولدىڭ ەبىندە،
الدىرتىپتى تورگى ۇيدەن دومبىرانى كەلىنگە...
ءجۇزىن ءاجىم تورلاعان اققىز اجە سەرپىلىپ،
ساعاق، پەرنە ۇستىندە سىرلى ساۋساق جوڭكىلىپ،
شەرتكەن سايىن و، عاجاپ، ءوڭ جاسارا بەرىپتى،
ماناعى اققىز اجە ەمەس، جاس كەلىنشەك كورىكتى،
وتىر كامەل الدىندا شەرتىپ «كوكەيكەستىنى»،
ماناعى اققىز اجە ەمەس، جاس كەلىنشەك – كەسكىنى.
بالعىن شاعى ەسىنە تۇسكەن كەزى سول ما ەكەن،
بالعىن قىمىز ساپىرتىپ ىشكەن كەزى سول ما ەكەن؟
سالتاناتتى كەڭ تورگە وزعان كەزى سول ما ەكەن،
اق ارمانعا قولدارىن سوزعان كەزى سول ما ەكەن؟
ەل جايلاۋعا جازىلىپ شىققان كەزى جوق الدە،
سول ۋاقىتقا كەتتى ەنىپ، ءبىر شاقتاردا كامەل دە...
كوز الدىنان جوڭكىلىپ قاراكوكتىڭ ءۇيىرى،
قۇل-قۇتانعا جەم بولدى حان بالاسى، بي ۇلى،
اتىپ، اسىپ، ايداتىپ، يتجەككەنگە شەتىنەن،
ءبارىن وقىپ وتىردى اق اجەنىڭ بەتىنەن...
ونەرلىنى تۇقىرتىپ، توبەسىنەن وق اتىپ،
قاقپانداعى قاسقىردى قاندەن يتكە تالاتىپ.
تورلاپ اجە ءاجىمىن، كەلمەس كۇننىڭ ەلەسى،
«كوكەيكەستى» توقتاپتى، شەرتپە كۇي تورەسى...
تولعامالى كۇي ۇزاق، عاسىر كوشىپ پەرنەدە،
ءۇنسىز جىلاپ وتىردى ەكى مۇڭلىق بولمەدە...
