Aqyn Miras Asan Halyq kompozitory, küişı Aqqyz (Mügılsım) Ahmetqyzynyŋ esımın ūlyqtauǧa arnalǧan «KÜI-ǦŪMYR» atty respublikalyq aqyndar müşäirasynda jeŋımpaz atandy, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
“Halyq kompozitory, küişı Aqqyz (Mügılsım) Ahmetqyzynyŋ esımın ūlyqtauǧa arnalǧan «KÜI-ǦŪMYR» atty respublikalyq aqyndar müşäirasynan bäigelı boldyq! Aqqyz apa mūrasyn keŋınen nasihattap, osyndai ülken ıske ūitqy bolǧan küişınıŋ jūraǧaty Bolat Täkışev aǧamyzǧa, konkursta qazylyq etken aqiyq aqyndar Serık Aqsūŋqarūly, Ǧalym Jailybai, Däuletkerei Käpūly aǧalaryma, ädebietşı ǧalym Jansaia Jarylǧapov aǧama alǧys aitamyn! Qazaq küi önerınıŋ kökjiegı keŋge qanat jaiyp, töl mūralarymyz ärdaiym törge oza bersın!” dep jazdy Miras Asan.
Aqynnyŋ Aqqyz küişıge arnaǧan öleŋın tolyqtai ūsynamyz:
AQQYZ
(poliptih)
QYZQOSBASAR
Sarnaidy Qyzqosbasar, sausaq boiyn saǧalap,
Sujorǧany perne üstı taipaltqandai taǧalap,
Zar qosady zaryŋa, zaulatpaidy qūr sabap,
Qūiylady ışke küi – töŋkerılgen qūmsaǧat.
Tyrnap tartsa şanaqty tyraulaidy kökte qūs,
Tyrna qaida, kök qaida, şanaq edı-au tep-tegıs?
Aialasa pernenı, aialdasa basyp nyq,
Ekı ışektıŋ boiymen ketedı yrşyp jas ytqyp.
Mūŋqosbasar – myna küi, Zarqosbasar – myna äuen,
Maidandasyp qos ışek – bır älem men bır älem.
Qyz sausaǧy endıgı sausaq emes mūŋdy lep,
Jüregıŋdı tartady ekı ışektı ılgılep.
Qyzqosbasar üdeidı jüregıŋdı osqylap,
Bal barmaqtan küi emes, boda-boda jas qūlap.
Qasıretke tık qarap özın-özı tartty qyz,
Auyr jügın taǧdyrdyŋ iyǧyna artty qyz,
Közınen – jas, tiektıŋ – tamyrynan küi aqty,
Dombyrasy – tarihtyŋ qalamsaby siiaqty.
Quyrady janyŋdy, şyjǧyrady miyŋdy,
Otyrady aldyŋda ädıl töre, bi ülgı!
Toǧyz perne, on sausaq, qos ışekke tıl bıtıp,
Senı jūta bastaidy Qyzqosbasar qylǧytyp...
Ūzai berıp bır zaman bäseŋdeidı, baiaulap,
Küişı aldynda qalasyŋ manaǧy atty, jaiaulap.
Dala tartyp jatady küişı üstınen qosarlap,
Dombyranyŋ qos ışegı – qos janary jasaurap...
Qyzqosbasar – eşqaşan toqtamas küi mäŋgılık,
Küişıden soŋ ışıŋde sen tartasyŋ, jaŋǧyryp!..
BOLMYS
Onyŋ sausaqtary,
Perne üstınen saumaldy tamsap därı,
Küidıŋ qoiyp ketedı qoinauyna,
Közdıŋ jasy zaŋdylyq – monşaqtauy.
Onyŋ otyrysy –
Han Kenenıŋ qamaly, bekınısı...
Sary özendı joqtaǧan Saimaq qūsap,
Özegıŋdı örteidı ökınışı...
Onyŋ dombyrasy,
Qos ışegıne qonǧan qaz – jan dūǧasy.
Zaty aǧaş demeseŋ, aty – Alaş,
Közden aqqan babanyŋ qandy jasy.
Onyŋ aruaǧy –
Jymda jatqan ruhynyŋ qabylany.
Jerge ūrady qūiryǧyn, al onysy –
Köz ben sözden kiesın qoryǧany!
Onyŋ maŋdai terı –
Şyp-şyp etken yza su, sordai tegı.
Tyrs-tyrs tamyp jatady tüisıgıŋe,
Susap qalǧan janyŋnyŋ qanbai şölı...
Onyŋ mort mınezı –
Del-sal qylǧan janynyŋ derttı kezı...
Düniemen ısı joq däruıştei,
Jal-qūiryǧyn jalǧannan şortqa üzedı.
Onyŋ ainalasy –
Alqaqotan tasyǧan meimanasy.
Baǧzydaǧy balbalǧa ketedı ūqsap,
Baǧanadan süiegen oiǧa basy.
Osy qalyp,
Oi-sanaŋa mäŋgılık köşıp anyq,
Senı tartyp osylai otyrady,
Köz jasyŋdy jürekten kösıp alyp...
«QAIRAN ELIM!»
«Tezek terıp kelem!» dep, üiden şyqty Mügılsım,
Jūmysyndai kündegı üirenşıktı, Mügılsım,
Ala qapty arqaǧa törkındedı kelınşek,
Aǧaiynnyŋ janary möltıldedı, köŋılşek...
Baidyŋ qyzy keşegı, tezegı ne, qaby ne,
Qyzyl qyrǧyn, sūm jüie, körsetpegıŋ taǧy ne?
Bastan auyp baq-yrys, künı tuyp jalşynyŋ,
Bai-manapty qūl-qūtan astyna aldy qamşynyŋ...
Qyzyl jalau qyp-qyzyl qanǧa ainaldy qanyǧyp,
Atqa qondy qu men sūm, jandaişaptar janyǧyp!
Küi tartqanşa on sausaq, qi da terıp körsın dep,
Būdan bylai bai-kedei «jarqyn» ömır teŋ sürmek.
At üstınen qaraidy Mügılsımge qūl men küŋ,
Mügılsımnıŋ keudesı – keude emes zar men mūŋ,
Kenep qapty qoradan ala şyqty asyǧyp,
Qap ışıne dombyra sala şyqty jasyryp...
Alty qanat boz üide şalqyp kelgen dombyra,
Kögıldırdei aidynda qalqyp kelgen dombyra,
Törge ǧana ılınıp, törde ǧana tartylǧan,
Bäsı biık, qūny artyq at basyndai altynnan,
Qairan qara dombyra qap ışıne süŋgıdı,
Toǧyz perne on sausaq uysynan syrǧydy...
Kökeidegı şer-mūŋdy saulatqaly Mügılsım,
Jyldam basyp auyldan aulaqtady Mügılsım...
⁎⁎⁎
«Qairan elım!» deidı bel, ūqsap beine kısıge,
Qaraiady Qaratal, qanyn jūtyp ışıne,
Qap ışınen dombyra zarlai şyqty ne kerek,
Ekı közden aqqan jas parlai şyqty ne kerek,
«Kökeikestı», «Saryjailau» ere şyqty ne kerek,
Qyryq buyn Qosbasar öre şyqty ne kerek,
Qoŋyr taular müjılıp, şöge berdı ne kerek,
Şeşen şanaq zapyran töge berdı ne kerek,
Jandy jegen jegı mūŋ perne boiyn qualap,
Baǧynǧan joq Aqqyzǧa, derttı jandy dualap...
«Qairan elım!» dep sausaq qos ışektı qarpydy,
Iştegınıŋ tügelın ırıkken joq, sarqydy,
Ülpıldegen ükısın jel äkettı suyryp,
Bülkıldegen jüregın mūŋ äkettı quyryp,
Küi terbegen tiekke kie qona alar ma?
Kemseŋdegen iekke ie bola alar ma?
Selkıldeidı qos iyq, sartyldaidy qu şanaq,
Qu şanaqty köz jasy juyp jatyr – u şarap...
Qaryp öttı ön-boiyn qara suyq, yzǧar kep,
Bır qaǧysta oqqa ūşty Äbdi, Sembek, Qyzdarbek...
Bır qaǧysta Begımsal dombyrasyn örtedı,
Bır qaǧysta Äbıken «Bes törenı» şertedı...
Bır qaǧysta Tättımbet udan ölıp qapyda,
Bır qaǧysta Küläştı joqtap jatty sahna...
Myŋǧyrǧan mal, tört tülık sänı bolǧan dalanyŋ,
Bır-aq sätte aidalyp, qolyna öttı qaranyŋ...
Bır qaǧysta bai äke tärkılendı mülıgı,
Bır kedeige qor boldy tymaǧy men tūlyby.
Darhan dala typ-tipyl qaŋyraidy sūryqsyz,
Qaltyldaidy esıl ruh, tymaqsyz häm tūlypsyz...
⁎⁎⁎
Qaitypty üige keşkılık, qaŋyraǧan Mügılsım,
Dombyrasy aulaqta aŋyraǧan Mügılsım,
Küi men qidy bır qapqa nyǧarlaǧan Mügılsım,
Qyzyl jalau jan-jaǧy ūrandaǧan Mügılsım,
Qap ışınde dombyra sol qalǧannan mol qalyp,
Tarta almapty batyp jūrt, qasterlısın qolǧa alyp...
Ortaǧa alyp küişını kempır-şaldar keŋkıldep,
Ainalşyqtap serını qyz-bozbala jelkıldek,
Tartylmapty şalqyp küi şaŋyraqqa qūt kırıp,
Serı tüsken boz orda tu bienı jyqtyryp,
Tyŋdalmapty Qosbasar – tynyp aqqan keŋ özen,
Qan bolmasa qolqaŋda, keppei körsın kenezeŋ?
Dombyranyŋ orynyn basyp ozyp baraban,
Qaiyŋ sürek sandyqty ysyrypty şabadan...
Oqşyraiyp malaqai handar kigen mūraqqa,
Bes jūldyzdy künqaǧar jol bermeptı tymaqqa,
Tepeŋdegen qoitory aldyn orap tūlpardyŋ,
Talasypty top qarǧa tūǧyryna sūŋqardyŋ...
Qaitypty üige keudesın küi kemırgen Mügılsım,
On sausaǧyn qynaly qi kemırgen Mügılsım...
Qaitypty üige sausaǧy qantalaǧan Mügılsım,
Qap ışınde öz-özın arqalaǧan Mügılsım...
QŪBYLYS
Qoly synǧan qart Aqqyz, kärılıkke şyn nalyp,
Otyrǧan bır şaq eken, üi aldynda şyrmalyp.
Apasyna erkelep, Kämel – jıgıt aǧasy,
Sūhbattasa ketpekke, kelgen kezı, jobasy...
Qart küişınıŋ köŋılın, qalyn sūrai kelıptı,
Jüzıne Aqqyz äjenıŋ qalyŋ şyrai enıptı.
Tua bermes o künde, oraily sät mūndai däl,
Söilete alsaŋ köndırıp, Aqqyz, Aqqyz – şyn qainar.
Sūrapty ötken-ketkendı, zūlmat jyldar zardabyn,
Lailanǧanyn tūnyqtyŋ, şaiqalǧanyn Ordanyŋ...
Oty şüigın dalanyŋ ainalǧanyn taqyrǧa,
Ūly önerdıŋ baǧasy qor bolǧanyn baqyrǧa,
Sūrai tüsıp jas Kämel dombyrany nūsqapty,
Şertıŋız dep ötınıp şeşen qoldy qystapty,
«Keşteu keldıŋ...» deptı äje, küiım joq dep baiaǧy,
Dombyranyŋ orynynda süieulı eken taiaǧy.
Dombyraǧa qol jalǧap, toǧyz perne tolǧama,
«Şertıŋızşı aqyryn!» deptı Kämel sonda da...
Qandai küi bar deisıŋ dep, synǧan qoldyŋ ebınde,
Aldyrtypty törgı üiden dombyrany kelınge...
Jüzın äjım torlaǧan Aqqyz äje serpılıp,
Saǧaq, perne üstınde syrly sausaq jöŋkılıp,
Şertken saiyn o, ǧajap, öŋ jasara berıptı,
Manaǧy Aqqyz äje emes, jas kelınşek körıktı,
Otyr Kämel aldynda şertıp «Kökeikestını»,
Manaǧy Aqqyz äje emes, jas kelınşek – keskını.
Balǧyn şaǧy esıne tüsken kezı sol ma eken,
Balǧyn qymyz sapyrtyp ışken kezı sol ma eken?
Saltanatty keŋ törge ozǧan kezı sol ma eken,
Aq armanǧa qoldaryn sozǧan kezı sol ma eken?
El jailauǧa jazylyp şyqqan kezı joq älde,
Sol uaqytqa kettı enıp, bır şaqtarda Kämel de...
Köz aldynan jöŋkılıp qaraköktıŋ üiırı,
Qūl-qūtanǧa jem boldy han balasy, bi ūly,
Atyp, asyp, aidatyp, itjekkenge şetınen,
Bärın oqyp otyrdy Aq äjenıŋ betınen...
Önerlını tūqyrtyp, töbesınen oq atyp,
Qaqpandaǧy qasqyrdy qanden itke talatyp.
Torlap äje äjımın, kelmes künnıŋ elesı,
«Kökeikestı» toqtapty, şertpe küi töresı...
Tolǧamaly küi ūzaq, ǧasyr köşıp pernede,
Ünsız jylap otyrdy ekı mūŋlyq bölmede...
Ūqsas jaŋalyqtar
