توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا 2023 جىلى شامامەن، 11 مىڭ ءورت تىركەلگەن. ولاردىڭ 300-دەن استامى ادام ءومىرىن قيعان كورىنەدى. وكىنىشتىسى، وقيعا ورنىندا تۇرعىندارمەن قاتار، قۇتقارۋشىلار دا جان تاپسىرىپ جاتادى.
بىلتىر توتەنشە جاعدايلار قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن اۋىر جىل بولدى. اباي وبلىسىنداعى ورمان مەن «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ»-دىڭ كازاحستانسكايا شاحتاسىندا كونۆەيەر لەنتاسى ورتەندى. كوستەنكو شاحتاسىندا جويقىن جارىلىس بولدى. الماتىداعى حوستەلدە شىققان ورتتەن 13 ادام جانىپ كەتتى. ودان بولەك، تۇركياداعى جەر سىلكىنىسى كەزىندە زارداپ شەككەندەرگە دە ءبىزدىڭ قۇتقارۋشىلار كومەكتەستى.
وقىس وقيعانىڭ ءبىرى - تابيعاتتىڭ ءتىلسىز جاۋى بولسا، ەندى ءبىرى - جاۋاپسىزداردىڭ سالعىرتتىعىنان بولادى. قوعامدىق ورىنداعى ءباز بىرەۋلەردىڭ تارتىپسىزدىگىنەن اجال قۇشقاندار دا بار. قاۋىپ ايتىپ كەلمەيدى. دەگەنمەن، كەز كەلگەن توتەنشە جاعدايعا دايىن بولۋ كەرەك.
«جامان ايتپاي، جاقسى جوق»
الدىمەن، توتەنشە جاعداي نەدەن پايدا بولۋى مۇمكىن؟ «جامان ايتپاي، جاقسى جوق». ولاردىڭ سەبەبى مەن سالدارىنا توقتالىپ وتەيىك.
توتەنشە وقيعالاردىڭ ەڭ كوپ كەزدەسەتىن ءتۇرى - تابيعي اپاتتار. گەوگرافيالىق ورنالاسۋى مەن كليماتتىق جاعدايى كەي مەكەن ءۇشىن قاۋىپتى. جەر سىلكىنىسى، تسۋنامي، داۋىل نەمەسە سۋ تاسقىنى سياقتى تابيعي اپاتتارعا بەيىم ەلدەر بار. كليماتتىڭ وزگەرۋى قاتتى داۋىل نەمەسە قۇرعاقشىلىق سياقتى توتەنشە اۋا رايى وقيعالارىنا اكەلۋى مۇمكىن.
كەلەسى، تەحنوگەندىك اپاتتار. تەحنيكاداعى اقاۋلار، وندىرىستىك الاڭدارداعى، ەلەكتر ستانتسيالارىنداعى، يادرولىق رەاكتورلارداعى نەمەسە كولىكتەردەگى اپاتتار كۇردەلى توتەنشە جاعدايلاردى تۋدىرادى.
ادام قاتەلىكتەرى دە توتەنشە وقيعالارعا الىپ كەلەدى. ماسەلەن، ينفراقۇرىلىمدى جوبالاۋ، سالۋ نەمەسە پايدالانۋداعى كەمشىلىكتەر، قوعامدىق توتەنشە جاعدايلار، اسىرەسە، تەررورلىق شابۋىلدار مەن زورلىق-زومبىلىقتىڭ باسقا تۇرلەرى قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن اۋىر زارداپتارى بار توتەنشە جاعدايلاردى تۋدىرۋى مۇمكىن. ودان بولەك، ازاماتتىق تولقۋلار، دەمونستراتسيالار جانە الەۋمەتتىك نارازىلىقتىڭ باسقا تۇرلەرى باقىلاۋدان شىعىپ، ۇلكەن قاۋىپ توندىرەدى.
ەكولوگيالىق فاكتورلار دا توتەنشە جاعدايلاردىڭ بولۋىنىڭ ءبىر سەبەبى. وندىرىستىك اپاتتار نەمەسە رۇقساتسىز ورمان كەسۋ ەكولوگيالىق داعدارىستارعا اكەلسە، تابيعي رەسۋرستاردىڭ توزۋى، بيوارتۇرلىلىكتىڭ وزگەرۋى جانە باسقا فاكتورلار تابيعي اپاتتار نەمەسە ورتتەر سياقتى توتەنشە جاعدايلارعا ىقپال ەتپەي قويمايدى.
بۇل سەبەپتەردىڭ بىرنەشەۋى عانا. وسىنىڭ ءوزى ادام ومىرىنە اسا قاۋىپتى. ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەيدى. وقىستا، باسىنا ءىس تۇسكەندە ابدىراپ قالاتىندار دا بار. سوندىقتان توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟
الدىن الۋ شارالارى قانداي؟
«ساقتىقتا قورلىق جوق» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. وقىس وقيعادان ساق بولۋ ءۇشىن الدىمەن، قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىمەن تانىس بولىپ، ونى ساقتاۋ شارت. ارنايى مەكەمە، قىزمەتتىك ورىندار، ءتىپتى ۇيىڭىزگە دە قاۋىپىزدىك ەرەجەسىن ازىرلەپ، ەڭگىزىپ قويعان دۇرىس.
ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالالارىنداعى ىقتيمال قاۋىپتەر مەن وسالدىقتاردى باعالاۋ، سونىڭ ىشىندە ينفراقۇرىلىم، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، ەكولوگيالىق جۇيەلەر جانە ت.ب. ياعني، وتكەننەن ساباق الىپ، بولاشاقتا قايتالاماۋ كەرەك.
حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ جانە وقىتۋ اسا ماڭىزدى. اعارتۋشىلىق ناۋقاندار مەن قاۋىپسىزدىك جاتتىعۋلارىن وتكىزۋ، ازاماتتاردى توتەنشە جاعدايلاردا امان قالۋ جانە ارەكەت ەتۋ نەگىزدەرىنە ۇيرەتۋ ارقىلى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋعا بولادى.
حاباردارلىق پەن كوممۋنيكاتسيانى ارتتىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى جانە تەحنولوگيانى دامىتۋ باستى نازارعا الىنۋ كەرەك. داعدارىس جاعدايىندا مونيتورينگ، بايلانىس جانە ەسكەرتۋ جۇيەلەرىن جاقسارتۋ ءۇشىن زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن ينفراقۇرىلىمدى قاداعالاۋ ماڭىزدى.
توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ دا ءرولى وراسان زور. قاۋىپتى وقيعانىڭ الدىن الۋ سالاسىندا تاجىريبە، اقپارات جانە رەسۋرستار الماسۋ ءۇشىن باسقا ەلدەرمەن جانە حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ قاجەت. وزگە ەلدەردە بولعان وقىس وقيعالار مەن ماسەلەنى شەشۋدەگى ارەكەتىنە نازار اۋدارۋ ارقىلى قاتەلىكتى قايتالاماۋدىڭ الدىن الۋعا بولادى.
تۇراقتى اۋديت جانە باقىلاۋ جۇيەسى. ءالسىز جاقتاردى جانە پروبلەمالاردى انىقتاۋ جانە ولاردى ۋاقىتىلى تۇزەتۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك جانە توتەنشە جاعدايلارعا دايىندىق جۇيەلەرىنە ۇنەمى شولۋلار مەن اۋديتتەر جۇرگىزۋ كەرەك.
ەڭ ماڭىزدىسى – مەملەكەتتىك كومەك. توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن باستامالاردى قولداۋ، پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بيۋدجەت قاراجاتىن ءبولۋ جانە توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ قىزمەتتەرىن رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. بۇل ەلىمىزدە ىسكە اسىرىلىپ جاتقان شارالاردىڭ ءبىرى.
توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جۇيەلى جانە كەشەندى كوزقاراستى، سونداي-اق قوعامنىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىنىڭ: مەملەكەتتىك ورگانداردان باستاپ قاراپايىم ازاماتتاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. سوندا عانا كەلەر قاۋىپتەن ارىلا الامىز.
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
