Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń málimetinshe, Qazaqstanda 2023 jyly shamamen, 11 myń órt tirkelgen. Olardyń 300-den astamy adam ómirin qıǵan kórinedi. Ókinishtisi, oqıǵa ornynda turǵyndarmen qatar, qutqarýshylar da jan tapsyryp jatady.
Byltyr tótenshe jaǵdaılar qyzmetkerleri úshin aýyr jyl boldy. Abaı oblysyndaǵy orman men «ArselorMıttal Temirtaý»-dyń Kazahstanskaıa shahtasynda konveıer lentasy órtendi. Kostenko shahtasynda joıqyn jarylys boldy. Almatydaǵy hostelde shyqqan órtten 13 adam janyp ketti. Odan bólek, Túrkııadaǵy jer silkinisi kezinde zardap shekkenderge de bizdiń qutqarýshylar kómektesti.
Oqys oqıǵanyń biri - tabıǵattyń tilsiz jaýy bolsa, endi biri - jaýapsyzdardyń salǵyrttyǵynan bolady. Qoǵamdyq oryndaǵy báz bireýlerdiń tártipsizdiginen ajal qushqandar da bar. Qaýip aıtyp kelmeıdi. Degenmen, kez kelgen tótenshe jaǵdaıǵa daıyn bolý kerek.
«JAMAN AITPAI, JAQSY JOQ»
Aldymen, tótenshe jaǵdaı neden paıda bolýy múmkin? «Jaman aıtpaı, jaqsy joq». Olardyń sebebi men saldaryna toqtalyp óteıik.
Tótenshe oqıǵalardyń eń kóp kezdesetin túri - tabıǵı apattar. Geografııalyq ornalasýy men klımattyq jaǵdaıy keı meken úshin qaýipti. Jer silkinisi, ýnamı, daýyl nemese sý tasqyny sııaqty tabıǵı apattarǵa beıim elder bar. Klımattyń ózgerýi qatty daýyl nemese qurǵaqshylyq sııaqty tótenshe aýa raıy oqıǵalaryna ákelýi múmkin.
Kelesi, tehnogendik apattar. Tehnıkadaǵy aqaýlar, óndiristik alańdardaǵy, elektr stanııalaryndaǵy, ıadrolyq reaktorlardaǵy nemese kólikterdegi apattar kúrdeli tótenshe jaǵdaılardy týdyrady.
Adam qatelikteri de tótenshe oqıǵalarǵa alyp keledi. Máselen, ınfraqurylymdy jobalaý, salý nemese paıdalanýdaǵy kemshilikter, qoǵamdyq tótenshe jaǵdaılar, ásirese, terrorlyq shabýyldar men zorlyq-zombylyqtyń basqa túrleri qoǵamdyq qaýipsizdik úshin aýyr zardaptary bar tótenshe jaǵdaılardy týdyrýy múmkin. Odan bólek, azamattyq tolqýlar, demonstraııalar jáne áleýmettik narazylyqtyń basqa túrleri baqylaýdan shyǵyp, úlken qaýip tóndiredi.
Ekologııalyq faktorlar da tótenshe jaǵdaılardyń bolýynyń bir sebebi. Óndiristik apattar nemese ruqsatsyz orman kesý ekologııalyq daǵdarystarǵa ákelse, tabıǵı resýrstardyń tozýy, bıoártúrliliktiń ózgerýi jáne basqa faktorlar tabıǵı apattar nemese órtter sııaqty tótenshe jaǵdaılarǵa yqpal etpeı qoımaıdy.
Bul sebepterdiń birnesheýi ǵana. Osynyń ózi adam ómirine asa qaýipti. Biri bilse, biri bilmeıdi. Oqysta, basyna is túskende abdyrap qalatyndar da bar. Sondyqtan tótenshe jaǵdaıdyń aldyn alý úshin ne istemek kerek?
ALDYN ALÝ ShARALARY QANDAI?
«Saqtyqta qorlyq joq» dep beker aıtylmasa kerek. Oqys oqıǵadan saq bolý úshin aldymen, qaýipsizdik erejesimen tanys bolyp, ony saqtaý shart. Arnaıy mekeme, qyzmettik oryndar, tipti úıińizge de qaýipizdik erejesin ázirlep, eńgizip qoıǵan durys.
Ómirdiń ártúrli salalaryndaǵy yqtımal qaýipter men osaldyqtardy baǵalaý, sonyń ishinde ınfraqurylym, memlekettik mekemeler, ekologııalyq júıeler jáne t.b. Iaǵnı, ótkennen sabaq alyp, bolashaqta qaıtalamaý kerek.
Halyqty aqparattandyrý jáne oqytý asa mańyzdy. Aǵartýshylyq naýqandar men qaýipsizdik jattyǵýlaryn ótkizý, azamattardy tótenshe jaǵdaılarda aman qalý jáne áreket etý negizderine úıretý arqyly tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alýǵa bolady.
Habardarlyq pen kommýnıkaııany arttyrý, ınfraqurylymdy jáne tehnologııany damytý basty nazarǵa alyný kerek. Daǵdarys jaǵdaıynda monıtorıng, baılanys jáne eskertý júıelerin jaqsartý úshin zamanaýı tehnologııalar men ınfraqurylymdy qadaǵalaý mańyzdy.
Tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý úshin halyqaralyq yntymaqtastyqtyń da róli orasan zor. Qaýipti oqıǵanyń aldyn alý salasynda tájirıbe, aqparat jáne resýrstar almasý úshin basqa eldermen jáne halyqaralyq uıymdarmen yntymaqtastyq ornatý qajet. Ózge elderde bolǵan oqys oqıǵalar men máseleni sheshýdegi áreketine nazar aýdarý arqyly qatelikti qaıtalamaýdyń aldyn alýǵa bolady.
Turaqty aýdıt jáne baqylaý júıesi. Álsiz jaqtardy jáne problemalardy anyqtaý jáne olardy ýaqytyly túzetý úshin qaýipsizdik jáne tótenshe jaǵdaılarǵa daıyndyq júıelerine únemi sholýlar men aýdıtter júrgizý kerek.
Eń mańyzdysy – memlekettik kómek. Tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý boıynsha memlekettik baǵdarlamalar men bastamalardy qoldaý, profılaktıkalyq is-sharalardy júzege asyrýǵa bıýdjet qarajatyn bólý jáne tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý jáne joıý qyzmetterin resýrstarmen qamtamasyz etý kerek. Bul elimizde iske asyrylyp jatqan sharalardyń biri.
Tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý júıeli jáne keshendi kózqarasty, sondaı-aq qoǵamnyń barlyq deńgeıleriniń: memlekettik organdardan bastap qarapaıym azamattardyń belsendi qatysýyn talap etedi. Sonda ǵana keler qaýipten aryla alamyz.
“Adyrna” ulttyq portaly
