وزبەكستاندا تۇسىرىلگەن سامارقاندى بيلەگەن، رەگيستاندى قۇرعان اتاقتى باتىر، قولباسشى ءجالاڭتوس ءباھادۇر تۋرالى تاريحي كوركەم ءفيلمنىڭ ترەيلەرى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ داۋىن قىزدىرىپ جاتىر.
وزبەك باق-تىڭ مالىمەتىنشە، پرەزيدەنت شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ جەكە تاپسىرىسىمەن تۇسىرىلگەن تاريحي تۋىندى ناۋرىز ايىندا كورەرمەنگە جول تارتادى.
فيلمدە وزبەك اكتەرلەرىمەن بىرگە قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ كينو جۇلدىزدارى، Nomad Stants كاسكادەرلار توبى دا بوي كورسەتكەن.
«ۇرپاق رۋح الاتىنداي جوبا جاساي المادىق»
بىرنەشە كۇن بۇرىن O’zbekkino قوعامدا رەزونانس تۋدىرعان ءفيلمنىڭ ترەيلەرىن جاريالادى. دجاحانگير احمەدوۆ تۇسىرگەن «امير باҳودير يالانگتўش» ءۇزىندىسى الەۋمەتتىك جەلىدە ءاپ-ساتتە تاراپ، تالىق تۋدىرعان.
تاريحتاعى ۇلى تۇلعا تۋرالى تۇسىرىلگەن فيلمگە پىكىر بىلدىرگەن جەلى بەلسەندىسى داۋرەن سەيىتجانۇلى:
«وزبەك اعايىنعا قىزىعا دا قىزعانا قاراپ وتىرمىن. كينوگەرلەرى «امير باҳودير يالانگتўش» دەگەن فيلم ءتۇسىرىپتى. قازاقستان كينو تەاترلارىندا دا كورسەتسە، جاقسى بولار ەدى. ال ءبىز ءجالاڭتوس سياقتى باتىرلارعا قاتىستى ۇرپاق رۋح الاتىنداي جوبا جاساي المادىق. ءار جەرگە ەسكەرتكىش ورناتا بەرگەننەن باسقا. ونىڭ ءوزى حالىقتىڭ نەمەسە حالىق اراسىنان شىققان بەلگىلى ءبىر توپتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان ىستەر. وزبەكتەردە مۇنداي جوبالار رۋلىق ەمەس، ۇلتتىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ىسكە اسىپ جاتقانىنا تاعى ءبىر كوزىمىز جەتتى»، - دەپ پىكىر قالدىرعان.
"حان كەنە" ءفيلمىن قاشان تۇسىرەمىز؟»
Facebook جەلىسىندە جۋرناليست، بەلسەندى وڭعار قابدەن وزبەكستاندا تۇسىرىلگەن فيلمگە قاراپ، وتاندىق كينولارعا جانى اشيتىنىن جەتكىزدى.
«وزبەك اعايىندار ء"جالاڭتوس ءباھادۇر" كينوسىن ءتۇسىرىپتى. مىنا قىسقا ۇزىندىسىنەن-اق قانداي تۋىندى ەكەنىن باعامداي بەرىڭىزدەر! ميلليونداعان دوللارعا ءتۇسىرىلىپ، كليپ دەڭگەيىندە قالعان "كوشپەندىلەر" مەن حيدجاپ كيگىزىپ «مانە، سانە» دەپ شاۋىپ جۇرگەن ء"توميريستى" ويلاپ ارتىم جامان اشىعانى-اي. اتتەڭ، "قابانباي باتىر", "بوگەنباي باتىر", "حان كەنە" دەگەن فيلمدەردى قاشان تۇسىرەمىز؟» - دەپ وكىنىشىن ءبىلدىردى.
«وزگەنىڭ ەنشىسى»
«باسقالار جوقتان جونىپ باتىر جاسايدى، قولدان اڭىز قۇرايدى. ال بىزدە ءبارى بار، باتىر دەسەڭ باتىر، ەرلىك دەسەڭ ەرلىك بار. تەك سونى ءوزىمىز مويىنداماي، ىرىڭ-جىرىڭ ەتەمىز. ءبىز داۋلاسىپ جۇرگەندە، وزبەكتەر جالاڭتوسكە ارناپ فيلم ءتۇسىرىپ تاستاپتى»، - دەپ جارىسا پىكىر قالدىرعان وقىرماندار كوپ.
وسى تۇستا «ءجالاڭتوس باتىر – قازاقتىڭ تۇلعاسى، قازاق باتىرى. تاريحىڭ ۇرلانىپ جاتقانداي. تاريحى باي قازاقتار كەۋدەسىن جالاڭ ۇرىپ، وزگەنىڭ، وزبەكتىڭ ىسىنە شەكارادان قىزىعا قاراپ تۇرامىز، ايتەۋىر» دەپ فيلمگە پىكىر بىلدىرگەندەردىڭ قاراسى قالىڭ.
ۇكى نۇراتاي: «وزبەك اعايىندار ءجالاڭتوس باتىر تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپتى. ءفيلمنىڭ ترەيلەرىن كورگەن جۇرت «زاك سنايدەردىڭ ءوزى تۇسىرگەندەي ەكەن!» دەپ اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ جاتىر... قىسقاسى، تاعى ءبىر تاريحي تۇلعامىز وزگەنىڭ ەنشىسىندە كەتكەلى تۇر...» - دەپ پىكىر قالدىردى.
«تاسقا ۇرعان پىشاقتاي»
كينو – ءبىر ەلدىڭ تاريحىن، بولمىسىن، مادەنيەتىن بىرنەشە ساعاتتا كورسەتەتىن يدەولوگيالىق ءمانى بار تۋىندى. دەگەنمەن قازاق كينوسىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ماحاببات ءۇشىن ءولىم قۇشقان باتىرلارعا ارنالعان. نۇربول حاناعات جەلىدەگى پاراقشاسىندا:
«بىزدەگى فيلمدەر قىزعا قىرقىسىپ، ءبىر-ءبىرىن ولتىرۋدەن اسپايدى. كوشپەندىلەردى الايىقشى، ەكى دوستى ءبىر قىزعا عاشىق قىلادى، قىرىلىسادى. «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا»، «ساردار»، «قىز جىبەك» ت. ب فيلمدەر سولاي كەتە بەرەدى. مىسالى، كارىستەر تاريحي فيلمدەرىن ءتۇرلى جانردا ءتىپتى زومبي ستيلىندە دە شىعارا بەرەدى. بىراق، ار جاعىندا ايتارى، تاريحي ءمانى كورىنىپ تۇرادى. ونى كارىستەر عانا ەمەس، بارشا شەت ەلدىكتەر قىزىعىپ كورەدى. بىزدەگى وتاندىق فيلمدەرگە مەنىڭ عانا ەمەس، ءبارىنىڭ قارنى اشادى. قارجىسىن كورىپ، بارماعىن تىستەيدى. اتتانداعان «الماس قىلىشتىڭ» ءوزى الاشتىڭ كوڭىلىنە تاسقا ۇرعان پىشاقتاي وتپەدى. سۇرەڭسىز شاڭ باسقان «ءتوميريستىڭ» ءتۇرى اناۋ!» - دەپ جازدى.
«تەگىن بارىپ تۇسەيىن»
ءجالاڭتوس باتىردىڭ ترەيلەرى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، قىزىقتىرعانى ءسوزسىز. فيلمنەن ءۇزىندىنى كورگەن كورەرمەن ءتۇرلى ۆەب سەريالداردى ءتۇسىرىپ جۇرگەن رەجيسسەرلەر بىرىگىپ، تاريحي فيلم تۇسىرسە ەكەن دەگەن وتىنىشتەرىن دە جارىسا جازىپ جاتىر. ايتپەسە، مەملەكەتتىك قولداۋمەن «جاتتاندى، قىسى جازى بورىك، ساۋىت كيىپ جۇرگەن جوڭعارلارمەن شايقاسقان» كينولاردان جۇرت ابدەن مەزى بولعان كورىنەدى.
قوعام بەلسەندىسى بۋراحان داقانوۆ تا قازاق فيلم ساپالى تاريحي كينو تۇسىرسە ەشقانداي اقىسىز ءبىر ءرولدى ويناپ بەرەتىنىن جازدى.
«وزبەك اعايىندار، سامارقاندتىڭ ءامىرى دەپ ءجالاڭتوس باتىر جايلى سۇمدىق كينو ءتۇسىرىپتى. كورە الماي، قىزعانىپ وتىرمىن. وۋ، «قازاقفيلم»، ءبىر تاريحي كينو پروەكتىسىن باستاڭدارشى، تەگىن بارىپ تۇسەيىن اكەسىن. قازاقتىڭ ءرولىن قيماساڭدار دا ءبىر جىندى جوڭعاردىڭ ءرولىن ويناسام جەتەدى ماعان. تەك باسىندا، قويشى-پويشىنىڭ قولىنان تىراشتانىپ ءولىپ قالماي، كينو سوڭىندا اتام قابانباي، بوگەنباي سىندى باتىرلاردىڭ قولىنان جəھاننامعا اتتانسام بولدى. ءتىپتى ەكەۋى جابىلسا دا بولادى. وعان دا كوندىم... باستاڭدارشى تەك»، - دەگەن. ال ءدال وسى جازبانىڭ استىنا كوپتەگەن وقىرمان «مەن دە تەگىن تۇسەمىن»، «ءيا، قولدايمىز»، «مەن ءوزىم تۇسپەسەم دە بىرنەشە جىلقىمدى تەگىن بەرەيىن، كومەگىم بولسىن» دەپ پىكىر بىلدىرگەن.
سامارقاننىڭ اكىمى
قازاق تاريحىندا سامارقاندى بيلەگەن ءجالاڭتوس بي سەيىتقۇلۇلى شامامەن 1576 – 1656 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. تاريحتا ءجالاڭتوس ءباھادۇردىڭ سىرداريانىڭ ساعا-جاعالاۋىن مەكەن ەتكەن الشىن ەلىنىڭ الىمۇلى رۋلىق بىرلەستىگىنەن تارايتىن تورتقارا رۋىنان شىققانى ايتىلادى. دەرەكتەردە ءجالاڭتوس باتىردىڭ ايتەكە بي زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ، بيلىك ەتكەنى ايتىلعان. ونى جالپاق جۇرت «قۇلىق ءجالاڭتوس، سارىم ءجالاڭتوس باتىر» دەپ تە اتاعان.
ال وزبەك تاريحىندا يالانگتۋش باحادۋر ەسىمىمەن تانىلعان باتىردى 1578 جىلى بۇحارا حاندىعىندا ومىرگە كەلىپ، 1656 جىل داحبەدتە قايتىس بولعانى ايتىلعان. ءجالاڭتوس باتىردى وزبەكستاندا - وزبەك اسكەري قولباسشىسى، ساياساتكەر، سامارقاندتاعى بۇحارا حاندارىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە كورسەتەدى. كەيبىر دەرەككوزدەردە ونىڭ تولىق اتى-ءجونى يالانگتۋش باحادۋر يبن بايحودجا رەتىندە كورسەتىلگەن.
يالانگتۋش بي وزبەك حانى II ابدۋللا حان كەزىندە بۇحارادا مەكتەپتە جانە مەدرەسەدە ءبىلىم الىپ، سول زاماندا ەل ىسىنە ارالاسقانى ايتىلادى.
سىمبات ناۋحان
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
