ورتالىق ازياداعى ساياسي وقيعالاردى تاقىرىپ قىلعان سۋرەتشى ەربوسىن مەلدىبەكوۆ نازارباەۆتىڭ قۇلاعان بەينەسى جانە ءوزىنىڭ كورمەگە ۇسىنعان باسقا دا جۇمىستارى جايلى ويلارىمەن بولىسەدى.
كوپتىڭ نازارىن اۋدارعان ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ «قۇلاعان» مۇسىنىنەن قۇرالعان كومپوزيتسيا – سۋرەتشى ەربوسىن مەلدىبەكوۆتىڭ تۋىندىسى. ول بۇل جۇمىسىنا «بوران – بايقوڭىر، جىبەك جولى مەن قۇس جولىنىڭ اراسى» اتتى جەكە كورمەگە ۇسىندى. اقپاننىڭ 1-ىندە الماتىداعى وفيتسەرلەر ۇيىندە اشىلعان كورمە ءۇش اپتاعا سوزىلماق.
ورتالىق ازياداعى ساياسي وقيعالاردى بەينەلەيتىن سۋرەتشى ەربوسىن مەلدىبەكوۆتىڭ كوللەكتسيالارىندا تاريح، قازىرگى زامان جانە فۋتۋرولوگيالىق بولجامداردىڭ اناليتيكاسى كارتينا، مۇسىندەر ارقىلى ۇسىنىلعان.
«ولار بۇرىنعى كوممۋنيستىك سيستەمامەن ءومىر سۇرەدى»
سۋرەتشى ەربوسىن مەلدىبەكوۆ كورمەدە نازارباەۆ تۋرالى تۇسىرىلگەن فيلمدەردى توپتاستىرىپ، كارتينالاردى ىلگەن.
- سۋرەتتەردىڭ يدەياسى، ءمانى نەدە؟
- زاماناۋي سۋرەتشى دەگەن بارىمەن جۇمىس ىستەيدى. باستىسى يدەيا بولسا بولدى. بىزدە سۋرەتشىلەرىمىز كارتينا، تابيعاتتى سالادى. ول كوبىنە توتاليتارلى ەلدەردە بولادى. بىراق قازىر زاماناۋي سۋرەتشىنىڭ ءداۋىرى. مەن سۋرەتشى رەتىندە ەلباسى تۋرالى ءفيلمنىڭ كارتينالارىن سالدىم. ءتۇرلى رەجيسسەرلەر تۇسىرگەن جاقسى فيلم. بىراق ءبارىن قوسساڭىز «بومبا جارىلادى». ماسقارا ءجاي عانا. ءبىرىنشى بولىمىندە شامانيزم، ايان كورۋ، قۇدايشىلىق بار. نازارباەۆ تۋىلعاننان كەيىن ونى اتپەن الىپ كەلە جاتادى عوي. تۇرعانى، بەينەسى ىنجىلدەگى سيۋجەتتەرگە جاقىن. كەيىنگى بولىگى پيونەرلىك جۇيە. ءۇشىنشى سيۋجەتتە ماحاببات، وپەرا، نازىكتىك، كومسومولدىق جاعدايلار بار. نازارباەۆتىڭ جاس كەزىن بەينەلەگەن فيلم رەسەيدىكى سياقتى كورىنگەن. سەبەبى رەسەيدىڭ رەجيسسەرلەرىن شاقىرعان، جانر جوق. ال ودان كەيىنگى كارتينالاردا نازارباەۆتىڭ رومانتيكالىق تۇسىن بەرگىسى كەلەدى. ەڭ سوڭعى بەينەلەردە ول پارلامەنت، جاڭا مەملەكەت قۇرعانىن كورسەتەدى. كەيبىر جەرى «وكىل اكە» فيلمىنە ۇقساپ كەتەدى. باستاپقى كارتينالاردا شامانيزم بەينەلەنسە بەسىنشى كارتينادا مۇسىلماندىق بەينە كورسەتىلگەن.
ەڭ سوڭعى كارتينادا مەن بيلىكتى بەرەمىن، وزىنە شەن جاساپ الادى. بىراق بيلىكتى بەرسە دە، ودان شىعا المايدى. بۇل جەردە پروبلەما نازارباەۆتا دا، پۋتيندە دە ەمەس. سەبەبى باسشىلاردا كەتۋ جۇيەسى جوق. ولار بۇرىنعى كوممۋنيستىك سيستەمامەن ءومىر سۇرەدى. بۇل بارشا ورتالىق ازياداعى باسشىلارعا قاتىستى. قىرعىزستاندا ۇنەمى توڭكەرىس ارقىلى باسشى اۋىسادى، وزبەكستاننىڭ پرەزيدەنتى اراققا ۋلانىپ قايتىس بولدى. تۇركىمەنستان باسشىسى ۇيقىسىنان ويانباستان كوز جۇمدى. نازارباەۆ پەن پۋتين «ەركىن» بولا المايدى. باسشىلىقتان شىعۋ جولى جوق ولاردا. بىزدە سول ءۇشىن دە «قاندى قاڭتار» وقيعاسى بولدى، - دەيدى سۋرەتشى ەربوسىن مەلدىبەكوۆ.
«كرەديت الىپ، جاسادىم»
كوپتىڭ كوڭىلىن اۋلاعان ءمۇسىن قيراپ، تەك تۇعىرى قالعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشتەرى تۇرىندەگى ينستاللياتسيالاردان تۇرادى ەكەن. اۆتور ءمۇسىندى جاساۋ بارىسىندا 1992 جىلى الماتى قالاسىنداعى دزەرجينسكي ەسكەرتكىشىنىڭ قيراعان ءساتى، 1962 جىلى ستالين ەسكەرتكىشىنىڭ جارىلعان ءساتى، 2014 جىلى حاركوۆتەگى لەنين ەسكەرتكىشىنىڭ قۇلاعان ءساتى، 2003 جىلى باعدات قالاسىنداعى ساددام حۋسەين باسشىنىڭ ەسكەرتكىشى قۇلاعان، ال ەڭ سوڭعى بەسىنشى مۇسىندە 2022 جىلى قاندى قاڭتاردا تالدىقورعاندا قۇلاعان نازارباەۆتىڭ وزىنە قويىلعان ەسكەرتكىش قۇلاتىلعان ساتتەرىن كورسەتۋگە تىرىسقان.
- بۇل مۇسىندەر - تالدىقورعانداعى نازارباەۆ ەسكەرتكىشىنىڭ قۇلاۋى. وتىز جىل سەن بيلىكتى ۇستايسىڭ دا، ءۇش سەكۋندتا ونى جوعالتىپ الۋ وڭاي. بيلىك ەسكەرتكىشتىڭ تۇعىرىنان قۇلاعانىننان كەيىن -اق كەتىپ قالدى. بۇل 3 سەكۋندتا بولعان وقيعا. مەن سونى سوزىپ كورسەتتىم تەك. بۇل ءمۇسىندى جاساۋعا جارتى جىل كەتتى، سپونسور بولمادى. وتە كوپ قاراجات كەتتى. جولداسىم سول سومما ءۇشىن رەنجىدى. ءوز قاراجاتىمنان بولەك كرەديت الىپ، جاسادىم.
«ءساۋىر رەۆوليۋتسياسى» جانە گەومەتريالىق پىشىندەر
مەلدىبەكوۆتىڭ جەكە كورمەسىندە ءارتۇرلى تۇستەرمەن بەينەلەنگەن ءتۇرلى فيگۋرالى سۋرەتتەر بار. «ءساۋىر رەۆوليۋتسياسى، نەمەسە تۇركىستان اۆانگاردى كومپوزيتسيالارىنىڭ فراگمەنتتەرى» دەپ اتالاتىن جۇمىس ۆەريوباسپا تەحنولوگياسىمەن جاسالعان ەكەن. فوتوكارتيناداعى بەينەلەردىڭ ءتۇرلى نۇسقالارىندا اۋعانستاندا بولعان وقيعالار تۇستەرمەن بويالىپ، گەومەتريالىق پىشىندەرمەن ەرەكشەلەنىپ بەرىلگەن.
- مىنا كارتينالاردا 1978 جىلى ساۋىردە اۋعانستاندا ءساۋىر رەۆوليۋتسياسى دەپ اتالعان تونكەرىس بەينەلەنگەن. وسى وقيعادان كەيىن سوۆەت وداعى اۋعانستانعا اسكەر ەنگىزگەنى بەلگىلى. ءبىر جىلدارى كارتينا سالۋعا تىيىم سالىنىپ، تەك فيگۋرالاردى سالۋدى تاپسىرعان. ودان كەيىن گەومەتريالىق فيگۋرالاردى سىزىپ، ونىڭ ىشىنە سۋرەتتەرىن سالا باستادى. ال مەن ونىڭ ءبارىن الىپ تاستاپ، سۋرەتكە گەومەتريالىق سىزىقتاردى سالا باستادىم. بۇل كارتينانىڭ باستى يدەياسى - كوشپەندى حالىقتان اۆتومات ادامداردى جاساۋعا قارسىلىق.
«پلاكاتتىق كەيىپكەر» جانە پورترەت
- مىنا تۋىندى «مەنىڭ كۋميرلەرىممەن اۆتوپورترەت» دەپ اتالادى. بالالىق كەزدەگى «باتىر بالا بولاتبەك» - پاۆليك موروزوۆتىڭ كوشىرمەسى، عاني مۇراتباەۆ، ءالىبي جانگەلدين، ساكەن سەيفۋللين، مەنىڭ پورترەتىم، مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ، جامبىل جاباەۆ بەينەلەنگەن. مىنا جۇمىستار وڭتۇستىكتە وسكەن قاراعاشتان جاسالعان. ول كەپسە دە جيھاز بولۋعا جارامايدى. ول كوشپەندى حالىقتىڭ مىنەزىنە ساي. ول كورمە اياقتالعانشا جارىلىپ كەتۋى كەرەك.
اۆتور جامبىل جاباەۆتى ەڭ ءىرى تۇلعا بولۋ قۇرمەتىنە يە دەپ تانىماعان. ونىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى بار ەكەن. سۋرەتشى جاباەۆتى ستاليندىك دۇنيەنىڭ تىم ءمىنسىز قۇراستىرىلعان پلاكاتتىق كەيىپكەرى دەپ تانىعان.
مەلدىبەكوۆ ءسابيت مۇقانوۆتى عانا ەڭ ۇلكەن مۇسىندىك پورترەت جاساۋعا لايىق دەپ ساناعان.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
