2012–2022 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندا اۋىل حالقى 7,6-دان 7,5 ملن ادامعا دەيىن ازايىپ, اۋىلداردىڭ سانى 6,9-دان 6,3 مىڭ بىرلىككە دەيىن قىسقارعان. ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ مالىمەتىنشە، جويىلعان اۋىلداردىڭ ەڭ كوپ سانى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماقتارىنا تيەسىلى (269 اۋىل). وڭتۇستىكتە اۋىلدار سانى 119-عا، باتىستا 118-گە، ورتالىق-شىعىس وڭىرلەردە 103-كە قىسقارعان.
وتكەن جىلعى جەلتوقسان ايىندا استانادا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى بوساپ جاتقان اۋىلدارعا قاتىستى ماسەلەگە وسى وبلىستىڭ اكىمى عاۋەز نۇرمۇحامبەتوۆ تە ارنايى توقتالعان بولاتىن.
«وبلىستا 635 ەلدى مەكەن بار. ونىڭ 125-دە حالىق سانى 50-گە دە جەتپەيدى. تاعى 39 اۋىلدا ءتىپتى 3–4 ادام عانا تۇرادى. جالپى، وڭىردە حالقى سانىنان دا، اۋماعى جاعىنان دا تالاپتارعا ساي كەلمەيتىن ەلدى مەكەندەر كوپ. الايدا بولاشاعى جوق اۋىلدارعا قاتىستى سۇراقتارعا ءبىز وتە مۇقيات قارايمىز. اۋىل تۇرعىندارىمەن، كاسىپكەرلەرمەن سويلەسىپ، بۇل ماسەلەنى ءالى دە قاراستىراتىن بولامىز»، – دەدى ول.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى اۋداندار كارتاسى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەگىن ەگىپ، مال وسىرۋگە جايلى ايماق سانالادى. دەسەك تە، بۇل ءوڭىردىڭ دەموگرافياسى جىل وتكەن سايىن قۇلدىراۋ ۇستىندە. 2023 جىلعى اشىق دەرەككوز مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندە جالپى سانى 532 700 حالىق تۇرادى. ولاردىڭ 273 400-ءى اۋىل-ايماقتا، ال 259 300 تۇرعىن قالالىق جەرلەرگە ورنالاسقان. الايدا اۋىل حالقىنىڭ ىشىندە مۇمكىندىگى بولسا، وبلىس ورتالىعىنا، ءتىپتى ەلىمىزدىڭ باسقا ءىرى قالالارىنا كوشۋدى نيەت ەتكەندەر سانى ازايماي وتىر. تۋعان اۋىلىن تاستاپ، الىسقا كەتۋگە بەكىنگەن جۇرتشىلىق مۇنىڭ سەبەبىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايمەن تۇسىندىرەدى.
سقو، ايىمجان اۋىلى. سۋرەت اۆتورى- ءا.جۇماباەۆ
ءابىرحايىر جۇماباەۆ تۇركىستان وبلىسىنان ارنايى باعدارلامامەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى شەكارالىق ايماق سانالاتىن جامبىل اۋدانىنا 2020 جىلى قونىس اۋدارعان. وسى اۋدانداعى ايىمجان اۋىلىنداعى مەكتەپكە تاريح ءپانى مۇعالىمى بولىپ ورنالاسقان ول «تەرىسكەيدە تامىر-تانىس دەگەن ءتۇسىنىك اتىمەن جوق», - دەپ وتىر.
«ەشقانداي سىبايلاس جەمقورلىقسىز جۇمىسقا ورنالاسۋعا بولادى. الايدا ءبىر قىنجىلتاتىنى – حالىقتىڭ قولايلى ءومىر سۇرۋىنە جاعداي جاسالماعان. ماسەلەن، بىزدە اۋىز سۋ پروبلەماسى بار. جۇرت ءالى كۇنگە سۋدى تاسىپ ىشەدى. ايىمجان اۋىلى قۇرىلعالى (1929 ج. قۇرىلعان) ءجۇز جىلعا جۋىقتاپتى. ءبىر عاسىر وتسە دە، اۋىلدا اسفالت جول جوق. كوكتەم مەن كۇزدە ەلدىڭ ىشكى كوشەلەرىندە كولىك تۇگىل جاياۋ ادام جۇرە المايدى. بار-جوعى ەكى كوشەگە تىم بولماسا تاس توسەپ بەرسە دەيسىڭ. ال 2021 جىلى جاڭادان سۋ قۇبىرلارى تارتىلىپ (وندا دا ءۇيدى-ۇيگە ەمەس, ءبىر عانا تاراتۋ پۋنكتىنەن اۋىز سۋ بەرمەك بولعان), اۋىل جۇرتشىلىعى تازا سۋ ىشەمىز دەپ ۇمىتتەندى. ودان بەرى 2 جىل وتسە دە، ەشتەڭە وزگەرمەدى»، – دەيدى ءابىلحايىر.
ايىمجان اۋىلى تۇرعىندارىنىڭ جامبىل اۋدانىنىڭ بۇرىنعى اكىمى م.وسپانوۆقا جازعان حاتى
اۋىل تۇرعىندارى اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشىپ بەرۋدى سۇراپ بىرنەشە ءتيىستى مەكەمەگە حات جولداعان. 2023 جىلى جازىلعان حاتقا جامبىل اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى م.وسپانوۆ سۋ قۇبىرلارىن جۇرگىزۋدە ورىن العان اقاۋلار جوندەلىپ جاتقانىن، الداعى ۋاقىتتا اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلەتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەرگەن.
ايىمجان اۋىلى – اينالاسى نۋ ورمان مەن كولمەن كومكەرىلگەن، مال، قۇس وسىرۋگە وتە قولايلى جەر. بۇل اۋىلداعى جول جانە اۋىز سۋ ماسەلەسى شەشىلەر بولسا، قازىرگى 230 تۇرعىنى بار اۋىلدىڭ ۇلكەن اۋىلعا اينالارى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار وبلىس ورتالىعىنان شالعاي، رەسەيمەن شەكارالاس جاتقانىنا قاراماستان، بۇل اۋىلدان باسقا ايماققا كوشۋدى ويلاعان كىسى سانى از.
ايىمجان اۋىلىن سۋمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان جالعىز سۋ كرانى. سۋرەت ءا.جۇماباەۆتىكى
2020 جىلى جامبىل اۋدانىنىڭ سول تۇستاعى اكىمى ەسكەندىروۆ مارات «پرەسنوۆ توپتىق سۋ قۇبىرىنان ۇزىنكول جانە ايىمجان اۋىلدارىنا دەيىن سۋ بۇرۋدى سالۋعا جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەندى. جسق مەملەكەتتىك ساراپتامادان ءوتتى. جوبانىڭ جالپى قۇنى 225 ملن 182 مىڭ تەڭگە. 2020 جىلى «ەسىل سۋ» رمك پرەسنوۆ توپتىق سۋ قۇبىرىنان كازانكا اۋىلىنا دەيىن سۋ بۇرۋدى سالۋعا جسق ازىرلەۋدى جوسپارلاپ وتىر» دەپ حالىق الدىندا ەسەپ بەرگەن. ال 2021 جىلعى ەسەبىندە اۋدان اكىمى اۋداننىڭ كولىك جولدارىنا 2,4 ملرد تەڭگە بولىنگەنىن، جوسپاردا ايىمجان اۋىلىنىڭ جولىن جوندەۋ بارىن تىلگە تيەك ەتكەن. وكىنىشكە قاراي، ارادا 2–3 جىل وتسە دە، ايىمجان اۋىلىنداعى اۋىز سۋ, جول پروبلەمالارى شەشىلمەگەن.
2023 جىلعى كوشى-قون باعدارلاماسىندا دا شەكارالىق ايماقتارعا قونىس اۋدارۋشىلارعا تۇراقتى جۇمىس، باسپانا ماسەلەسىن شەشۋ جاعىنان باسىمدىق بەرىلدى. «جامبىل اۋدانىنا 2017 جىلدان بەرى 900-گە جۋىق وتباسى قونىس اۋدارعان. 2023 جىلى اۋدانعا 18 وتباسى نەمەسە 65 ادام كوشىپ كەلدى. جوسپار – تاعى 49 وتباسىن قابىلداۋ»، – دەيدى اۋداندىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ مامانى ايان اجانوۆ.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ 2023 جىلعى رەسمي مالىمەتى
كوشكە بايلانىستى ۇگىت-ناسيحات دۇرىس جۇرگىزىلسە...
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى وسىناۋ كۇردەلى احۋالدىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا 2017 جىلدان بەرى «وڭتۇستىكتەن-سولتۇستىككە» ەرىكتى قونىس اۋدارۋ بويىنشا ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلامالار قابىلداندى. ماقسات – بىرتىندەپ بوساپ جاتقان اۋىلدى تولتىرىپ، حالىق سانىن ارتتىرۋ. الايدا تەرىسكەيگە قونىس اۋدارىپ، توسكەيىن مالعا، اۋىلىن جانعا تولتىرادى دەگەن بۇل باعدارلاما دىتتەگەن ماقساتىنا جەتە الماي وتىر. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى – باعدارلاما شارتتارىنداعى كەيبىر شيكىلىكتەر مەن ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنىڭ دۇرىس جۇرگىزىلمەۋى.
ماسەلەن، وسى كوشى-قونعا بايلانىستى كوپتەگەن سۇراق قويىپ، ءبىر-بىرىمەن اقپارات الماسقان بىرنەشە الەۋمەتتىك جەلى توپتارى بار. ءبىر عانا Telegram الەۋمەتتىك جەلىسىندە 2–3 مىڭ ادامنان جاساقتالعان بىرنەشە توپتا سۇرالاتىن سۇراقتارعا ناقتى، تۇسىنىكتى جاۋاپ بەرەتىن مامان جوق. ينتەرنەت زامانىندا ادامداردىڭ اقپاراتتى الەۋمەتتىك جەلىلەردەن الاتىنىن ەسكەرسەك، وسىنداي توپتارعا كوشى-قون ماسەلەسىن قاراپايىم تىلدە ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ءبىر ماماندى بەكىتۋ ارقىلى ناتيجەلى جۇمىس ىستەۋگە ابدەن بولادى. حالقى تىعىز ورنالاسقان وبلىستا تۇراقتى جۇمىسى، تۇراتىن باسپاناسى بولماي قينالىپ جۇرگەن قانشاما كىسى قونىس اۋدارۋ تۋرالى جان-جاقتى اقپارات الا-الماي وتىر.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ تۇرعىنى راۋان ەگىزباي تەرىسكەيگە كوشكىسى كەلەتىنىن ءبىلدىرىپ، «Enbek.kz» رەسمي سايتىنا تىركەلگەن. «كەرى بايلانىس ورناتقان سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق مانساپ ورتالىعى قىزمەتكەرىنىڭ ايتقاندارىنان ەشتەڭە تۇسىنبەدىم. شارت بويىنشا كوشىپ كەلگەن سوڭ، اتالمىش وبلىستا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋعا ءتيىسسىڭ دەيدى. تۇراقتى تىركەۋگە قايدا تۇرامىن، كىمنىڭ ۇيىنە تۇرامىن؟ ول جاقتا تانيتىن ءبىر ادامىم جوق، كىم مەنى ۇيىنە تىركەۋگە تۇرعىزادى؟ تەگىن بەرىلەتىن ءۇي دە، جەر دە جوق دەيدى. ال الەۋمەتتىك جەلىدەگى توپتاردا كەيبىر كىسىلەر «تەگىن ءۇي، جەر بەرىلەدى, جۇمىسقا ورنالاستىرادى» دەپ جارناما جاساپ جاتىر. كىمگە سەنەرىڭدى بىلمەيسىڭ»، - دەيدى.
وسىنداي ولقىلىقتار سالدارىنان كوش-قون باعدارلاماسى ءتيىستى ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي وتىر.
سولتۇستىك قازاقستاندا كاسىپكەر بولۋعا مۇمكىندىك مول
سولتۇستىككە كوشۋ بويىنشا اقپاراتتاردا قونىس اۋدارۋشى ازاماتتاردىڭ كاسىپكەرلىك ءۇشىن شاعىن جەر تەلىمىن، ساۋدا-ساتتىق ورنىن ەش كەدەرگىسىز جالعا الاتىنى تۋرالى كوپ ايتىلمايدى. ال شارۋا قوجالىعىن اشىپ، مال ءوسىرىپ، ەگىن ەگەمىن دەگەن جاعدايدا، اۋقىمدى جەرلەردى ارنايى بايقاۋ ارقىلى، بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە جالعا الۋىنا مۇمكىندىگى بار. بۇل تۋرالى ءبىزدىڭ رەسمي ساۋالىمىزعا سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق اكىمدىگىنىڭ «اۋىل شارۋاشىلىعى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسى» كمم باسشىسى مەڭدىباەۆ مەيرام جاقسىلىقۇلى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
سۋرەتتە م.مەڭدىباەۆ (سۋرەت اۆتورى س.بايعازى)
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەر كودەكسىنىڭ 97-بابىنىڭ 6-تارماعىنا سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەر شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن، ورمان ءوسىرۋدى، عىلىمي-زەرتتەۋ، تاجىريبەلىك جانە وقۋ ماقساتتارىن جۇرگىزۋ، قوسالقى اۋىل شارۋاشىلىعىن، باۋ-باقشا جانە مال شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەمەس زاڭدى تۇلعالارىنا شەتەلدىك قاتىسۋسىز جەر پايدالانۋعا بەرىلەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى پايدالانۋعا بەرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەر كودەكسىنىڭ 43-1-بابىنا جانە 2018 جىلعى 20 جەلتوقسانداعى № 518 «شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ۋاقىتشا وتەۋلى جەر پايدالانۋ (جالعا الۋ) قۇقىعىن بەرۋ جونىندەگى كونكۋرستى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ قاعيدالارىنا» سايكەس جۇرگىزىلەدى، شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ۋاقىتشا وتەۋلى جەر پايدالانۋ (جالداۋ) قۇقىعىندا مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى جانە جەر پايدالانۋعا بەرىلمەگەن جەر ۋچاسكەلەرىن بەرۋ شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ۋاقىتشا وتەۋلى جەر پايدالانۋ (جالداۋ) قۇقىعىن بەرۋ جونىندەگى كونكۋرس نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەرگە جالداۋ قۇقىعىن بەرۋ جونىندەگى كونكۋرستى وتكىزۋ تۋرالى اقپارات ءتيىستى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتىڭ اۋماعىندا تاراتىلاتىن مەرزىمدى ءباسپاسوز باسىلىمدارىندا جانە وبلىستىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ (اۋداندارىنىڭ) ينتەرنەت-رەسۋرستارىندا ورنالاستىرىلادى!
اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەردى بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە جالعا الۋ ءۇشىن ازاماتتار جالداۋ قۇقىعىن بەرۋ بويىنشا وتكىزىلەتىن كونكۋرستارعا قاتىسۋى قاجەت. ال كونكۋرستىڭ باستى تالابى – ناقتى بيزنەس جوسپاردىڭ بولۋى.
مەملەكەتتىك قولداۋ تۇرلەرىن ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋ كەرەك
«بوس جەردە كاسىبىمدى قالاي اشامىن؟ ەگەر ونداي كاسىپ اشاتىن اقشام بولسا، وڭتۇستىكتە دە اشار ەدىم عوي؟!» – دەيدى تۇركىستاندىق مۇحيت كەڭەسبەك.
ءيا، قابىلەتىڭىز بولسا، ونداي كاسىپتى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن اشا الاسىز. بىراق، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعىداي مۇمكىندىكتەر بولا بەرمەۋى مۇمكىن. ول قانداي مۇمكىندىكتەر؟
بىرىنشىدەن، بۇل ايماقتا باسەكەلەستىك وتە تومەن. ەكىنشىدەن، بۇل جاقتا مەملەكەت تاراپىنان كاسىپكەرلەرگە بەرىلەتىن ءتۇرلى جەڭىلدەتىلگەن نەسيە، گرانتتاردى تانىس-تامىرسىز، ەش كەدەرگىسىز الا الاسىز. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2023 جىلى «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى قولداۋ قورىنان جاڭادان كاسىبىن باستاعاندارعا ارنالعان 400 اەك (1 ملن 380 مىڭ تەڭگە) قايتارىمسىز گرانت جانە جىلدىق 2,5%-دىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلدى. وكىنىشكە قاراي، وڭتۇستىك وبلىستاردا وسى گرانتتى «الىپ بەرەمىن» دەپ جار سالعاندار مەن ولارعا پارا بەرىپ، شىعىنعا باتقاندار بولدى. ال ءدال وسى گرانتتاردى سولتۇستىك قازاقستاندا ەش كەدەرگىسىز، ەشءبىر تانىسسىز الىپ، كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان قانشاما ادام بار.
تەرىسكەيدە ميلليونەرگە اينالۋ قيىن ەمەس
27 جاسار اقمارال ماقتۇمقۇلوۆا پەتروپاۆل حالقىنا جاقسى تانىس. باتىس قازاقستاننان سولتۇستىككە ءبىلىم الۋعا كەلگەن اقمارالدى قىزىلجار حالقى قازىر «petro kelin» اتىمەن تانيدى. جوعارى ءبىلىم الۋعا كەلگەن «سەرپىندىك» قىز بۇل كۇندە بىلدەي بيزنەسمەن.
اقمارال ماقتۇمقۇلوۆا (سۋرەت اقمارالدىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)
«بوس ۋاقىتىمدا الەۋمەتتىك جەلىلەردى اقتارىپ قانا قويماي، سول جەلىلەردە ءوزىمدى تانىتىپ، كەلگەن جەرىم قىزىلجاردى تانىستىرىپ، وقىرماندى كوپتەپ جينادىم.. باستاپقىدا جاي عانا ەرمەك ءۇشىن باستالعان بۇل جۇمىسىمنىڭ كەلە-كەلە كادىمگىدەي سالماعى ارتا باستادى. وقىرماندارىم كۇن ساناپ كوبەيىپ، كادۋىلگى بلوگەرگە اينالدىم. ءاربىر بولىسكەن فوتو-ۆيدەومدى قالت جىبەرمەيتىن اۋديتوريام كەڭەيدى»، – دەگەن اقمارال العاشقى اقشاسىن پاندەميا كەزىندە اقىلى ونلاين كۋرستار وقىتىپ تاۋىپتى.
«قىتاي، تۇركيادان ارزان تاۋار الۋ جولدارىن ونلاين وقىتتىم. وتە ۇلكەن پايدا تاپتىم. مىڭداعان كىسىگە ۇيرەتىپ، وقىتتىم. كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس ىستەدىم دەسەم دە بولادى. كوپ ۇزاماي، ءوز كاسىبىمدى اشۋدى ويلادىم. ءوزىمنىڭ سۇيىكتى ىسىممەن اينالىسقىم كەلدى. ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ارنايى بەرىلەتىن گرانت الۋدى كوزدەدىم. «باستاۋ بيزنەس» كۋرسىن وقىپ، سەرتيفيكاتىن الدىم. مەملەكەتتەن گرانت الىپ، تىگىن شەبەرحاناسىن اشتىم. 
اقمارال تىگىن شەبەرحاناسىندا (سۋرەت اقمارالدىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)
– وسى «باستاۋ بيزنەس» گرانتىن الۋ تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ وتسەڭىز. كەيبىرەۋلەر بۇل گرانتتى تانىسسىز الۋ مۇمكىن ەمەس دەيدى. بۇل قانشالىقتى راس؟
– ەشقانداي تانىستىڭ كەرەگى جوق. راسىمەن ءوز كاسىبىمدى اشام دەگەن ادامعا مەملەكەت جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋدە. الگىندەي تانىس كەرەك دەيتىندەردىڭ نە بيزنەس جوسپارى جوق، نە بولماسا، بيزنەس وقىتۋ كۋرسىن دۇرىستاپ وقىماعاندار. بۇل كۋرستى مۇقيات وقىپ، سەرتيفيكاتىن الىپ، مىقتى ءبىر بيزنەس جوسپارمەن گرانتقا تاپسىرعان ادام مىندەتتى تۇردە ۇتادى. ەشقانداي تانىستىڭ قاجەتى جوق. ەڭ باستىسى، بيزنەس جوسپارىڭىز جاقسى بولسىن.
– بيزنەس جوسپار جاساۋدا الدەكىمنىڭ كومەگىنە جۇگىندىڭىز بە؟ ەشقاشان كاسىپپەن اينالىسپاعان سىزگە ونداي جوسپار جاساۋ قيىندىق تۋدىرمادى ما؟
– ەشكىم كومەكتەسپەدى. بۇل گرانتتى ۇتىپ السام، ناقتى قانداي كاسىپپەن قالاي اينالىسامىن، گرانتتىڭ ءاربىر تەڭگەسى قانداي ماقساتتا جۇمسالادى دەگەن سۇراقتارعا ءوز جاۋاپتارىمدى اشىق جازدىم. بار بولعانى – وسى عانا. سونداي-اق گرانت اقشاسىن العان سوڭ دا، جوسپارىم بويىنشا جۇمىس ىستەدىم. تىگىن ماشينالارىن، قاجەتتى قۇرال-جابدىقتارىن ساتىپ الدىم. شاعىن مەكەندى جالعا الىپ، شەبەرحانامدى اشىپ، پەردە تىگۋ كاسىبىن باستادىم. مىنە وسىلايشا العاشقى بيزنەس جوسپارىم جۇزەگە استى.
– بىلۋىمشە، ءسىز بىرنەشە بيزنەستى قامتىپ، قءازىر باسقا دا اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىڭىز بار.
– ءدال سولاي. تىگىن شەبەرحانامنان باسقا، توي، تۋعان كۇن كەشتەرىن اسەمدەۋمەن اينالىسامىن. بىرنەشە ونلاين كۋرستارىم بار. ەكى شاعىن كافەم بار. تاۋار ساقتاۋ قويمام جۇمىس ىستەپ تۇر. تاياۋدا تاعى بىرنەشە تاماقتانۋ ورىندارىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن.
– قىزىلجار – مەگاپوليس ەمەس، شاعىن عانا قالا. دەمەك، سۇرانىس، كليەنت جيناۋ دەگەن ماسەلەنىڭ دە تۋىندايتىنى ءسوزسىز. بۇل پروبلەمانى قالاي شەشتىڭىز؟
– الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى. كادىمگى ءار كۇنى بۇكىل ۋاقىتىمىزدى بولەتىن، ءسىز بەن ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن Instagram, Facebook, TikTok جەلىلەرىن ءتيىمدى پايدالانا بىلسەڭىز، شارۋاڭىز دا دوڭگەلەنىپ جۇرە بەرەدى. مەن ءاۋ باستا Instagram جەلىسى ارقىلى تانىلىپ، وقىرمانىمدى جيناعانىمدى ايتىپ ءوتتىم. ۋاقىت وتە كەلە سول وقىرماندارىممەن وي ءبولىسىپ، بيزنەسىمدى الەۋمەتتىك جەلىدە جارنامالاپ وسى كۇنگە جەتتىم. تاياۋدا عانا اشقان جىلدام تاماقتانۋ كافەمە قىزىلجارلىق تۇرعىندار سول الەۋمەتتىك جەلىدەن كورىپ كەلىپ جاتىر. كەلىپ قانا قويماي، جانىنا تانىسىن ەرتىپ كەلەدى. مىنە وسىلايشا كليەنتپەن جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىن رەتتەپ العانمىن.
– الداعى ۋاقىتتا وسى بيزنەسىڭىزدى كەڭەيتىپ، تۋعان جەرىڭىز ماڭعىستاۋعا كەتۋ جوسپارىڭىزدا بار ما؟
– جوق. مەن قىزىلجار قالاسىنان باسقا جەردە ءومىر ءسۇرۋدى ءتىپتى ەلەستەتە دە المايمىن. وسى جەرگە باۋىر باسقانىم سونشالىق، كەيدە باسقا قالاعا نەمەسە تۋعان جەرىمە بارا قالسام، ءارى كەتسە ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ، قىزىلجارىما قايتۋعا اسىعامىن. جالپى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىن ەلىمىزدىڭ باسقا ايماعىنداعى كىسىلەر باسقاشا دەپ ويلايدى. رەسەيمەن شەكارالاس بولعانى ءۇشىن ورىسشاسى باسىم وبلىس، بۇل جاقتا جۇمىس ىستەپ، كاسىبىڭدى اشۋ قيىن دەپ سانايدى. ال شىندىعىندا ولاي ەمەس. سۋى مەن نۋى استاسقان بۇل ايماقتا ءومىر سۇرۋگە دە، كاسىپ اشىپ قارجىلىق جاعدايىڭدى جاساۋعا دا مۇمكىندىك مول.
ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جايت، اقمارال ماقتۇمقۇلوۆا تىگىپ ساتاتىن ۇلتتىق ناقىشتاعى شاپان، قامزول، كويلەك ت.ب دۇنيەلەرى قازاقتىڭ ۇلەس سانى نەبارى 35%-دى قۇرايتىن وسى وبلىستا ۇلكەن سۇرانىسقا يە. 
(سۋرەت اقمارالدىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)
«جالعا جەر بەرىلسە – بۇل ايماقتى قازاققا تولتىرۋعا بولادى»
جەتىسۋ وبلىسىنان تەرىسكەيگە قونىس اۋدارعان قۋانىش قادىراحۋنوۆتىڭ ءاۋ باستا باسقا ايماققا كوشۋ تۋرالى جوسپارى بولماعان. كوپ ۋاقىت بويى اپلاستيكالىق قان ازدىق (اپلاستيچەسكايا انەميا) دەرتىمەن اۋىرىپ، شيپاسىن تاپپاعان قۋانىشقا تانىستارى تۇرعىلىقتى جەرىن اۋىستىرۋعا كەڭەس بەرەدى. ۇنەمى اۋرۋحانادا قان قۇيدىرىپ، بارلىق ۋاقىتى دارىگەردىڭ باقىلاۋىندا وتەتىن ول تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، 2020 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى بوستاندىق اۋدانىنا كوشىپ كەلەدى.
كارتادا مامليۋت اۋدانى، بوستاندىق اۋىلى
«سىزگە – وتىرىك، ماعان – شىن، وسىندا كوشىپ كەلگەن سوڭ اۋرۋىمنىڭ بەتى قايتىپ، بۇرىنعىداي ەمەس، ءوزىمدى جاقسى سەزىنە باستادىم. بۇل جاقتىڭ ساف تازا اۋاسى مەن ورمانى، سۋى مەنى دەرتىمنەن ەمدەپ جازدى. سولتۇستىككە حالقى تىعىز ورنالاسقان ايماقتاردان ازاماتتاردى كوپتەپ كوشىرىپ اكەلۋ – وتە مىقتى باستاما. بۇل جاقتا وقۋشى سانىنىڭ ازدىعىنان جابىلىپ جاتقان، جابىلۋ الدىندا تۇرعان مەكتەپ وتە كوپ. سول مەكتەپتەر جابىلىپ قالماۋى ءۇشىن اۋىلداردى حالىققا تولتىرۋىمىز قاجەت. ال حالىققا تولتىرۋ ءۇشىن كەلەتىن ادامدارعا ارينە، ەڭ ءبىرىنشى تۇراقتى اينالىساتىن كاسىپ كوزى بولۋعا ءتيىس. مەن تۇراتىن بوستاندىق اۋىلىندا بۇرىن 130-داي ءۇي بولعان ەكەن. اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەردىڭ كۇن ساناپ تارىلۋىنان قازىر اۋىلدا 50 شاقتى عانا ءۇي قالعان. ونىڭ ونشاقتىسى كوشىپ كەلگەندەر. ويتكەنى اۋىلدا تۇرىپ مال وسىرۋگە جەر تاپشى بولعاسىن، حالىق قالا جاعالاپ كەتتى. جەر ماسەلەسى شەشىمىن تاپسا، ەگىنمەن، مال وسىرۋمەن اينالىسىپ، شارۋاسىن دوڭگەلەتەم دەپ كەلەتىندەر سانى ارتارى ءسوزسىز. اۋىلداردى ساقتاپ قالامىز دەسەك، كوشى-قون باعدارلاماسىنا «قونىس اۋدارعان وتباسىعا پالەن جىلعا پالەن گەكتار جەر جالعا بەرىلەدى» دەگەن ءبىر سويلەمدى قوسسا، وبلىستىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسى شەشىلەر ەدى»،– دەيدى قۋانىش.
سۋرەتتە ق.قادىراحۋنوۆ (سۋرەت قۋانىشتىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)
سولتۇستىك قازاقستان رەسپۋبليكا اۋماعىنىڭ تەك 3,4%-ىن عانا قامتىعىنىمەن، ونىڭ ەگىستىك جەرىنىڭ 18,5 %-ىن، ءداندى داقىلدار ەگىسىنىڭ 21,6%-ىن، ءىرى قارا مال باسىنىڭ 7,0%-ىن، جىلقىنىڭ 6,7%-ىن قۇرايدى. وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا جارامدى جەرىنىڭ اۋماعى 8,4ملن.گا.
تۇركىستان وبلىسىنان قىزىلجار قالاسى ماڭىنداعى چەرۆوننوە اۋىلىنا كوشىپ كەلگەن ناعيما نازاروۆا جاڭادان سالىنعان ۇيلەردەن بەس جىلعا جالعا ءۇي الىپ، قازىر كاسىپپەن اينالىسىپ وتىرعانىن ايتادى.
«كوشىپ كەلگەن سوڭ، «باستاۋ بيزنەس» بويىنشا كۋرسىن وقىپ، سەرتيفيكاتىن الدىم. كوپ ۇزاماي، گرانتقا قول جەتكىزدىم. ول اقشاعا كولىك ساتىپ الىپ، ادام تاسۋمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا وزگە ايماقتان قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ايماقتىڭ سۋىق كليماتىنا شىداماي، كەرى كەتۋدە. ەگەر بۇل جاققا تابيعي گاز قۇبىرى تارتىلسا، وبلىستىڭ باستى پروبلەماسى شەشىمىن تاۋىپ، قونىس اۋدارۋشى سانى ارتارى ءسوزسىز»، – دەيدى ول.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى اۋىل-ايماققا كولىكپەن قاتىناۋ ۇلكەن پروبلەما. پەتروپاۆل قالاسىنا جاقىن سانالاتىن مامليۋت اۋدانىنداعى بوستاندىق اۋىلىنا بارىپ-قايتۋ ءۇشىن جول اقىسى 25–30 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. كولىككە قانشا ادام وتىرادى، كەرى قاراي قانشا ادام قايتادى دەپ جۇرگىزۋشى باسىن اۋىرتپايدى. ءبىر ادام اپارسا دا، 4 ادام اپارسا دا الاتىن جول اقى قۇنى بىردەي. ءدال وسىنداي مىسالداردى باسقا اۋىلدارعا قاتىنايتىن جەكە كولىكتەرگە قاتىستى دا ايتۋعا بولادى.
سقو, جامبىل اۋدانى, «ۇلگى» اۋىلى. سۋرەت اۆتورى ل.مىرزانتايقىزى
«كەيدە ناۋقاستانىپ نەمەسە شۇعىل شارۋاسى شىققان كىسىلەر پەتروپاۆلدان اۋىلىنا مەنى شاقىرتادى. ويتكەنى كوپ اۋىلدا جەكە كولىگى بار كىسىلەر وتە از. جەتىسۋ وبلىسىنان ەسكى كولىكپەن كەلىپ، ءبىر جىلدا كولىگىمدى جاڭالاپ الدىم. ءبىر كۇندە ەڭ ازى 20–25 مىڭ تەڭگە تابامىن. بۇل جاقتاعى ەڭ ۇلكەن پروبلەما – جول. سولتۇستىكتە اۋىل-ايماقتىڭ اراسىن جالعايتىن قارا جولدار اسفالت توسەلىپ، كەڭەيتىلىپ، جاڭارتىلسا دۇرىس بولار ەدى. ءالى كۇنگە دەيىن اسفالت بىلاي تۇرسىن، تاس توسەلمەگەن قارا جولدار تەرىسكەيدە وتە كوپ»، –دەيدى پەتروپاۆلدىق تاكسيست ەربول بايجانۇلى.
شەكارا ماڭىنداعى اۋىلداردى ساقتاپ قالۋ – ازاماتتىق بورىشىمىز
«سولتۇستىككە كوشىپ، بوساپ جاتقان اۋىلداردى تولتىرايىق!» دەپ، ءوزى باستاپ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، شال اقىن اۋدانىنا كوشىپ بارعان بۋراحان داقانوۆ قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەردە مىڭداعان ازاماتقا ناقتى اقپارات بەرىپ، تالاي وتباسىنىڭ قونىس اۋدارۋىنا جاردەم ەتكەندەردىڭ ءبىرى.
«مىنا جاقتا جەردى ەمىپ وتىرعان، كاسىپپەن، ەگىنشىلىكپەن اينالىسىپ جاتقان كاسىپكەرلەردىڭ بەسەۋىنىڭ تورتەۋى – وزگە ۇلت وكىلىنەن. كوشەدەگى ءتورت قىمبات كولىكتىڭ ۇشەۋىنىڭ رولىندە وزگە ۇلت وكىلى. قازاقستان مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن ۇلتتىڭ دا الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسارىپ، كاسىپكەر، اقشالى بولعانىن قالايمىن. ماقساتىم – قازاقتى جەر يەسى ەتۋ. ويتكەنى جەرى بار قازاق قانا سول جەردىڭ جوعىن جوقتايدى، سول جەرگە جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى»، - دەيدءى ول.
اتقارىپ جۇرگەن جۇمىسىنا بايلانىستى ارنايى قوعامدىق ۇيىم قۇرىپ، ءناتيجەسىندە مىڭداعان وتباسىنىڭ سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار، قوستاناي جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا كوشىپ كەلۋىنە ىقپال ەتكەن. 
بۋراحان داقانوۆ (سۋرەت ينتەرنەتتەن الىندى)
«وكىنىشكە قاراي، حالىق سانىنىڭ ازدىعى مەن تابيعي ۋربانيزاتسياعا بايلانىستى شەكارا ماڭىنداعى كوپتەگەناۋىلدار جابىلىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ باستى ماقساتى – وسى اۋىلداردى ساقتاپ قالۋ جانە دامىتۋعا ۇلەس قوسۋ. ونى دامىتۋدىڭ جالعىز عانا جولى – كوش ماسەلەسىن قولعا الۋ. قىرعىز-قازاق اعايىن دەيمىز، تۋىسقان دەيمىز، باۋىر دەيمىز بىراق شەكارامىزدان ادام، مال تۇگىلى تىشقان وتپەيدى. «وزبەك – ءوز اعام» دەيمىز، بىراق شەكارامىزدى تاس بىتەپ، قىمتاپ تاستاعانبىز. سوز ەتكەن ەكى ەلمەن شەكارادا جاتقان سارىاعاش، قورداي قالالارى حالىققا تولى. ال كورشىلەس رەسەيمەن اراداعى شەكارا شە؟ قاڭىراپ بوس جاتىر. بار اۋىلدارىنىڭ ءوزى بىرتىندەپ بوساپ جاتىر. كوش ماسەلەسى, ەڭ الدىمەن ەل مۇددەسى ءۇشىن ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ۇيىمىنىڭ باستى ماقساتى دا – شەكارا ماڭىنداعى اۋىلداردى قازاققا تولتىرۋ، جالپى تەرىسكەيدە مەملەكەتتى قۇراۋشى نەگىزگى ۇلتتىڭ ۇلەسءىن ارتتىرۋ»، – دەيدى «Tauekel» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى بۋراحان داقانوۆ.
2017 -2022 جىلدار ارالىعىندا وڭتۇستىكتەن-سولتۇستىككە كوش بويىنشا بيۋدجەتتەن 450 ملرد تەڭگە بولىنگەنى تۋرالى پەتروپاۆلوۆسك.news سايتى DataMetrics كومپانياسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنىپ ماقالا جازدى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى 3 جىلدىڭ وزىندە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى دەموگرافيالىق احۋال ءتىپتى ناشارلاعان. تابيعي كەمۋ ءۇردىسى بەلەڭ العان.
سولتۇستىكتە بەرىلەتىن جاردەماقى تۇرلەرىن كوبەيتۋ قاجەت
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى – دەموگرافيالىق تۇرعىدا ەڭ قولايسىز ايماققا جاتادى. 2020–2022 جىلدارى بۇل ايماقتا حالىق سانىنىڭ تابيعي كەمۋ ءۇردىسى وتە بەلسەندى جانە تۇراقتى تۇردە ءجۇرىپ جاتىر. تۋ كورسەتكىشىنەن ءولىم كورسەتكىشى اناعۇرلىم باسىم. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ 2023 جىلعى قاڭتار-ماۋسىم ارالىعىنداعى مالىمەتىندە ءولىم-ءجىتىمنىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشى شىعىس قازاقستان (1000 تۇرعىنعا 11,07), سولتۇستىك قازاقستان (11,06) جانە قوستاناي وبلىستارىندا (10,04) بايقالدى دەپ كورسەتىلگەن.
شىنار پازىلبەكوۆا، دەموگراف (سۋرەت شىناردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)
«وبلىستا قاريالاردىڭ سانى باسىم. بۇل دەگەنىڭىز، ايماقتىڭ وسىمىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن قۇبىلىس. بۇل قاۋىپتى قۇبىلىستىڭ الدىن الۋعا بولا ما دەگەن سۇراققا كەلەر بولساق، ەڭ الدىمەن مەملەكەت تاراپىنان قابىلدانعان كوشى-قون باعدارلامالارىن ءسوز ەتۋگە بولادى.
2017 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان «وڭتۇستىكتەن-سولتۇستىككە» حالىقتى كوشىرۋگە باعىتتالعان باعدارلامالار اسا جەمىسىن بەرە قويمادى. نەگە؟ بىرىنشىدەن، تابيعاتى جايلى وڭتۇستىكتەن وتە سۋىق كليماتى بار سولتۇستىككە ۇيرەنىسىپ كەتۋ كەز كەلگەن ادامعا قيىن. سوندىقتان دا ەڭ الدىمەن مەملەكەت تاراپىنان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىن تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسى جەدەل قولعا الىنۋى كەرەك.
ەكىنشىدەن، كوشىپ كەلۋشىلەرگە ءبىر رەتتىك تولەنەتىن جاردەماقىدان باسقا كەلۋشىلەردى ءارى قاراي تۇراقتاپ قالۋىن كوزدەيتىن ارنايى مەحانيزمدەر قاراستىرىلماعان. مەنىڭشە، كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىنى تەك تەرىسكەيدەگىلەرگە عانا تولەنەتىن ەتىپ قويۋ كەرەك. بالكىم، سوندا وڭتۇستىكتەن-سولتۇستىككە كوشەم دەيتىندەر سانى ارتار ما ەدى»، - دەيدى دەموگراف شىنار پازىلبەكوۆا.
سونىمەن قاتار دەموگراف سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دەموگرافيالىق ماسەلەسىن وسىلاي كوپبالالى وتباسىمەن شەشپەسە، قازىرگى بەتالىسىمەن وبلىسىمىز كوپ ۇزاماي جابىلىپ تىنۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. «كەلەسى ءبىر ماسەلە، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قازالى، ارال ايماقتارىنا تاياۋ تۇراتىنداردىڭ جالاقىسىنا «ەكولوگيالىق كوەففيتسيەنت» قوسىلادى. مىنە، وسىنداي جالاقى قوسىمشاسىن تەرىسكەيدە دە ەنگىزۋ قاجەت. وسىنداي قارجىلىق ماسەلەلەر شەشىمىن تاپسا، ازاماتتاردىڭ دا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا كوشۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتار ەدى»،- دەيدى دەموگراف.
ال جۋرناليست، الەۋمەتتانۋشى سامرات قۇسكەن كوپ بالالى وتباسىلارعا ارنالعان جاردەماقىنى ءبىر عانا وبلىس تۇرعىندارىنا بەرۋ الەۋمەتتىك ارازدىق تۋدىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ: «مەنىڭشە، ەڭ دۇرىسى، بۇرىن بولعان «سولتۇستىك ۇستەماقىسى» (سەۆەرنايا نادباۆكا) جۇيەسىن قايتا ەنگىزۋ قاجەت. بۇل تۋرالى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەركەبۇلان مامبەتوۆ تە ۇسىنىس جاساعان بولاتىن. اسىرەسە, تەرىسكەيدەگى اۋىل حالقىنىڭ جالاقىسىنا «سولتۇستىك ۇستەماقىسى» تاعايىندالسا. سونىمەن قاتار بۇل وبلىستاعى كوپ بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقىعا دا وسىنداي قوسىمشا كوەففيتسيەنت قاراستىرىلسا، دەموگرافيالىق ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە جانە اۋىلداردى ساقتاپ قالۋعا سەپتىگىن تيگىزەر ەدى»، - دەيدى.
قالاداعى جاعدايدى اۋىلعا دا جاساساق...
ال ءسوز بولىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ەكونوميكالىق تاراپىنان باعا بەرىپ، پىكىر بىلدىرگەن ەكونوميست ماقسات حالىق : «جالپى، تەك سولتۇستىك قازاقستاندا عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرىندەگى اۋىل حالقىنىڭ ۇلكەن قالالارعا قونىس اۋدارۋ تەندەنتسياسى بار. ادامداردىڭ قالاعا قاراي اعىلۋىنىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى، جۇمىسپەن بايلانىستى. سونىمەن قاتار قالالاردا ءبىلىم الۋ، دارىگەرلىك قىزمەت سەكىلدى سۇرانىس تا ادامداردى ەرىكسىز ۇلكەن قالالارعا شوعىرلانۋعا يتەرمەلەۋدە. الىستاعى اۋىلداردىڭ ينفراقۇرىلىمىن رەتتەۋ ۇلكەن شىعىندى تالاپ ەتەدى. مەنىڭشە، بولاشاعى مۇلدە جوق ونداي اۋىلداردىڭ حالقىن باسقا جاققا كوشىرگەن دۇرىس. ال نەگىزىنەن اۋىلداردى دامىتۋدىڭ بىرەگەي مودەلىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن بارىنشا ۇلكەن جۇمىس جاسالۋعا ءتيىس»، - ەكەنىن ايتادى.
سۋرەتتە ەكونوميست ماقسات حالىق (سۋرەت ينتەرنەتتەن الىندى)
حالىقتىڭ اۋىلدى جەرلەرگە بارماۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى – ارينە، ينفراقۇرىلىمنىڭ جوقتىعى، مادەني-رۋحاني دەمالىس ورىندارى مەن بالالارعا ارنالعان دامىتۋ ورتالىقتارىنىڭ بولماۋى جانە مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ تومەندىگى. سوندىقتان دا وسى نارسەلەرگەباسا نازار اۋدارىلۋى قاجەت دەپ سانايدى ەكونوميست.
«ءوزى شىققان اۋىلدا حالىققا قاجەتتى دۇكەن، ەمحانا، ءدارىحانا، مەكتەپ سىندى نىساندار سالىپ، جولدارىن جوندەۋگە اتسالىسىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەر بار. وسىنداي قاراپايىم ءادىستى كەز كەلگەن اۋىلدى كوركەيتۋگە قولدانۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ جالاقىسىن وزگە وڭىردەگىلەرگە قاراعاندا 1–1,5 ەسەگە جوعارىلاتىپ، ەرەكشەلەسە, تۇتاس ايماقتىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق ماسەلەسىن شەشۋگە ابدەن بولار ەدى»،- دەيدى ماقسات حالىق.
اۋىلداردى ساقتاپ قالۋعا بولادى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، شال اقىن اۋدانىنداعى بالۋان اۋىلىندا 5 ادام تۇرىپ جاتىر. اۋىل جابىلۋ قاۋپى ادىندا تۇر. سۋرەتتە بالۋان اۋىلىنىڭ مەكتەبى
كارتادا سقو، اققايىڭ اۋدانى، دايىندىق اۋىلى
2017 جىلعا دەيىن سقو اققايىڭ اۋدانىنداعى دايىندىق اۋىلى جويىلۋ قاۋپى الدىندا تۇرعان ەلدىمەكەن بولعان. ال قازىر بۇل اۋىل ەلىمىزدەگى ۇزدىك 30 اۋىلدىڭ قاتارىندا. «مۇنداي جەتىستىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن اۋىل ازاماتى ءبىرجان شايمەردەنوۆ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. ول اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جەر پايىن بىرىكتىرىپ، شارۋا قوجالىعىن قۇردى. باستاپقىدا ءوز قاراجاتىمەن قوجالىقتىڭ جۇمىسى جۇرۋىنە كۇش سالدى. اۋىلدىڭ جولىن جوندەپ، قيراعان ۇيلەردى قالپىنا كەلتىردى. جاڭا باسپانالار سالدى. ۋاقىت وتە كەلە «دايىندىق» اگرو جشس-نەن تۇسكەن قاراجاتقا اۋىلدىڭ تۇتاس ينفراقۇرىلىمىن جاڭارتتى. وسىنداي جۇمىستاردى اتقارۋعا كاسىپكەر جىل سايىن 200 ملن تەڭگەدەي قارجى بولەدى. قازىر دايىندىق اۋىلىندا 240 ادام تۇرىپ جاتىر. بارلىعى دا جۇمىسپەن قامتىلعان. ال وزگە ءوڭىرلەردەن كوشىپ كەلگەندەرگە ءبىرجان شايمەردەنوۆ ءوز قارجىسى ەسەبىنەن ءۇي سالىپ بەرۋدە. ماسەلەن، سوڭعى 3 جىلدىڭ ىشىندە ەلدى مەكەندە 30-عا جۋىق ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. جاقىندا قوسىمشا 6 باسپانا پايدالانۋعا بەرىلمەك»، - دەيدى «دايىندىق» نەگىزگى مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى تالعات رامازانوۆ.
سۋرەتتە دايىندىق اۋىلدىق مەكتەبى
اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتى توبى نەگىزىنەن مەكتەپ، مەدپۋنكت، دۇكەن، بالا باقشادا جانە «دايىندىق» اگرو جشس-ىندە جۇمىس ىستەيدى. اۋىلدىڭ تۇتاس ينفراقۇرىلىمى دا وسى ەگىن ەگۋ، مال وسىرۋمەن اينالىساتىن «دايىندىق» اگرو سەرىكتەستىگىنەن تۇسكەن قاراجات ەسەبىنەن جاسالادى. سونداي-اق, دايىندىق اۋىلىنا كورشى جاتقان 6–7 اۋىلدىڭ تۇرعىندارى جۇمىسقا كەلەدى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى كەي اۋىلدار تولىعىمەن جابىلىپ جاتقاندا، دايىندىق اۋىلىنىڭ حالقى سوڭعى ءۇش جىلدا 189-دان 240 ادامعا كوبەيگەن.
سۋرەتتە دايىندىق اۋىلىنداعى سپورت كەشەنى
«دايىندىق» اگرو جشس-ءنىڭ يەلىگىندە 15,8 مىڭ گەكتار ەگىستىك القابى، 4,2 مىڭ گەكتار جايىلىمدىق جەرى بار. «دايىندىق اگرو» ديرەكتورى ءبىرجان شايمەردەنوۆ بيىل بيدايدىڭ اۋستريالىق «تريزو» سورتىن ەگىپ، گەكتارىنان 25 تسەنتنەر ءونىم الدى.
شاعىن عانا دايىندىق اۋىلىندا بالا باقشا، دامىتۋ ورتالىعى، مەكتەپ، ساۋدا ءۇيى، قوعامدىق مونشا، اسەمدىك سالونى مەن بىرنەشە دۇكەن بار. جولدارىنا اسفالت توسەلگەن بۇل اۋىل تۇرعىندارىنىڭ اۋىز سۋ ماسەلەسى تۇگەل شەشىلگەن، ال ۇيلەرى قىستا ورتالىق جىلىتۋ جۇيەسىمەن جىلىتىلادى. دايىندىق اۋىلىنا كوشىپ كەلەم دەۋشىلەرگە ارناپ سوعىلعان بىرنەشە ءۇي دايىن تۇر. ال تاياۋدا بۇل اۋىلدا ءسۇت وڭدەۋ زاۋىتى ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە. دەمەك، تاعى دا قوسىمشا تۇراقتى جۇمىس ورىندارى دا اشىلادى.
سۋرەتتە دايىندىق اۋىلىنداعى شارۋا قوجالىعى
اۋىلداردى ساقتاپ قالۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى بار. سولاردىڭ بىرنەشەۋىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، قوعام قايراتكەرى ءومىر ەسقالي بىزبەن سۇحباتىندا مىسال ەتىپ ايتتى. «بىرنەشە جىل بۇرىن ەسىل اۋدانى بۇلاق اۋىل اكىمى بەيسەنباەۆ بولات باس بولىپ، اقتاس اۋىلىنا كوشىرىپ اكەلگەن وتباسىعا 300 مىڭ تەڭگەدەن جاپ-جاقسى ۇيلەر ساتىپ اپەردى. وسىلايشا ءبىر اۋىلدى ساقتاپ قالۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. ال م.جۇماباەۆ اۋدانى بيناش اۋىلىندا ءىرى قارانى تابىنداپ، قويدى وتارلاپ ءوسىرىپ وتىرعان وڭتۇستىكتەن كوشىپ كەلگەن ازاماتتار شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىر. كەزىندە ەسىل اۋدانى امانگەلدى اۋىلدىق اكىمى قايرات ءسادۋوۆ توپتاستىرىپ كوشىرۋ تاجىريبەسىن قولدانىپ، 10 وتباسىن وڭتۇستىكتەن كوشىرىپ اكەلگەن. سوندىقتان اۋىل تاراۋ الدىندا، مەكتەبى جابىلعالى تۇرعان شەكارالىق ايماقتارعا دا شوعىرلاندىرىپ قونىستاندىرۋ تاجىريبەسىن قولدانۋ وتە ءتيىمدى. ەسىل اۋدانى بىرلىك اۋىلىنا قىتايدان توپتالىپ كەلگەن اعايىنداردىڭ ارقاسىندا جابىلىپ قالعان باستاۋىش مەكتەپ قايتا اشىلدى. سونىمەن قاتار شال اقىن اۋدانىندا اكەلى-بالالى وكۋنەۆتەر مەرگەن اۋىلىنان بولەك، سەرگەەۆكا مەن جالتىر اۋىلدارىنىڭ ارقايسىسىنان 25 ادامدى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. مىنە، وسىنداي ءادىس-تاسىلدەردى ۇتىمدى قولدانىپ، پايدالانار بولسا، بۇل ايماقتىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، دەموگرافيالىق جانە ساياسي ماسەلەلەرى دە شەشىمىن تابارى ءسوزسىز»، - دەيدى ءومىر ەسقالي.
كارتادا ەسىل اۋدانى، امانگەلدى اۋىلى
قورىتا ايتقاندا، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەن اۋىلدارىن مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا مەيلىنشە حالىققا تولتىرۋعا تولىق مۇمكىندىك بار. ادامداردىڭ كاسىپكەرلىكتىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن دوڭگەلەتىپ، الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋىنا تەرىسكەيدە وتە قولايلى جاعداي جاسالعان. ال جالعا جەر الىپ، شارۋاشىلىقپەن اينالىسامىن دەگەن ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان دا كورسەتىلەتىن قارجىلاي قولداۋ تۇرلەرى بار. ولاي بولسا، سولتۇستىك وبلىستاعى بوس اۋىل ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى – اقپاراتتىق-ناسيحات جۇمىستارىنىڭ جۇيەلى تۇردە دۇرىس جۇرگىزىلۋى, ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك، ينفراقۇرىلىمدىق ماسەلەسىن شەشۋ جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ مەن ۇلكەن ينۆەستجوبالار تارتۋ بولىپ تابىلادى.
مەرۋەرت حۋساينوۆا
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى
بۇل ماتەريال شەشىم جۋرناليستيكاسى جانرىندا Solutions Journalism Lab جوباسى اياسىندا دايىندالعان جانە اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراسىن بىلدىرەدى.
ينستاگرام: https://www.instagram.com/solvefuture.kz?utm_source=ig_web_button_share_sheet&igsh=OGQ5ZDc2ODk2ZA==
فەيسبۋك: https://www.facebook.com/profile.php?id=61551540124229&mibextid=nwBsNb
تەلەگرام: https://t.me/solvefuture
