مەملەكەتتىڭ دامۋى ءبىلىم مەن عىلىم، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ دامۋ كورسەتكىشىنە بايلانىستى. بۇگىندە ەلىمىز وركەنيەتتىڭ كوشىنەن قالماي، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن دامىتۋعا ات سالىپ كەلەدى. ويتكەنى، “عىلىمى جوق ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر” دەپ ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي بابامىز ايتقانداي، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ كەندە قالۋى ءتۇرلى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى تۋىنداتۋدا. ال عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟
بەلگىلى عالىم، ابايتانۋشى، جازۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتارى ومار جالەلدىڭ ايتۋىنشا، ەكونوميكاعا پايدا اكەلۋ ءۇشىن عىلىم مەن ونەرگە كوڭىل بولگەن ابزال. ول ءۇشىن مەملەكەتتىڭ بەلدى كاسىپكەرلەرى ءبىلىم مەن ونەردى قولداۋى قاجەت.
ء“ىرى مەملەكەتتىڭ سۇيەگىن جاسايتىن، ەكونوميكاعا پايداسىن اكەلەتىن كاسىپ، ول - ونەر مەن عىلىم ارقىلى بولادى. بۇرىن تۇركيادا كاسىپكەرلەر عىلىم مەن بىلىمگە اقشا بولمەيتىن بولعان. كەيىننەن عالىمدار شىعىپ، كاسىپكەرلەردى كوندىردى. تۇرىك كاسىكەرلەرى جاپپاي عىلىم مەن بىلىمگە اقشا بولە باستادى. سودان كەيىن تۇركيانىڭ ەكونوميكاسى دامي ءتۇستى. مىنە، كاسىپتى وركەندەتۋ ءۇشىن عىلىم مەن بىلىمگە كوڭىل بولگەن ابزال.
عۇمار قاراش: “عىلىمسىز، ونەرسىز كاسىپ جوق” دەيدى. ويتكەنى، بۇكىل الەمنىڭ ەكونوميكاسىن ۇستاپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ كاسىبىنىڭ نەگىزىندە عىلىم جاتىر. ال ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز شەتەلدىك ەكونوميكاعا تاۋەلدى. ءبىزدىڭ رەسۋرستارىمىز دامىعان ونەرلى ەلدەردىڭ جەمىنە اينالىپ وتىر. سودان قۇتىلۋ ءۇشىن بىزگە عىلىم قاجەت. ال عىلىمعا كوپ ينۆەستيتسيا ءبولۋ كەرەك”، - دەدى ومار جالەل “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن پىكىرىندە.
ال حيميا عىلىمدارى بويىنشا PhD دوكتارانت، ۇستاز اياتجان احمەتجانۇلى عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن قازاقستاندا عىلىمي زەرتحانالار جەتىسپەيتىنىن ايتتى.
“قازاقستاننىڭ عىلىم سالاسىنىڭ دامۋ قارقىنى ناشار. بىزدە عىلىمنىڭ جاعدايى مۇشكىل دەپ ايتۋعا بولادى. ال وتاندىق عىلىمنىڭ جەتىستىكتەرىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، عىلىمي زەرتحانالار مەن لابوراتوريالار قاجەت. ويتكەنى، عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن زەرتحانالاردىڭ جابدىقتالۋى كوپ پايداسىن تيگىزەدى. ال ولار ءبىزدىڭ ەلدە جەتىسپەيدى. وقۋ ورىندارىنىڭ لابوراتوريالارى بۇگىنگى زامان تالاپتارىنا جاۋاپ بەرە المايدى. سوعان قاراماستان، جاس عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەرگە مەملەكەت تاراپىنان سوڭعى جىلدارى جاقسى جوبالار جاسالىپ جاتىر. الايدا، ءبىر قىنجىلتاتىنى عىلىمدى باستى نازارعا الىپ، كوڭىل بولمەيتىندىگىمىز”، - دەدى اياتجان احمەتجانۇلى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2025 جىلى عىلىمدى قارجىلاندىرۋ كولەمى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 1%-نا جەتكىزۋ قاجەت ەكەنىن ايتقان ەدى. ودان بولەك، ول ۇكىمەت ەشكىمگە قىزىقسىز، ماڭىزى جوق زەرتتەۋلەرگە قارجى بولمەيتىنىن دە ەسكەرتىپ ءوتتى. بۇل ارقىلى عالىمداردىڭ سانى ەمەس، ساپاسى ماڭىزدى ەكەنىن اڭعارتا الدى.
سوڭعى جىلدارى عىلىمدا بىرقاتار وزگەرىس ورىن الدى. ماسەلەن، عالىمداردىڭ جالاقىسى وسسە، جاس عالىمدارعا قولداۋ شارالارى ارتا ءتۇستى. ودان بولەك، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەت باعدارلاماسى ىسكە اسۋدا. وندا عىلىمنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن بىرنەشە كوكەيكەستى ماسەلەلەردىڭ شەشۋ جولى مەن اتقارىلتىن ءىس-ارەكەتەر مىندەتتەلگەن جانە بۇگىندە جۇزەگە اسىپ جاتىر.
قازاقستاندا قازىرگى كەزدە عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىساتىن 396 ۇيىم بار. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، ەلدە قازىر 22 665 عالىم مەن زەرتتەۋشى جۇمىس ىستەيدى. ال ولاردىڭ 35%-نىڭ عىلىمي نەمەسە اكادەميالىق دارەجەسى بار. وسىدان-اق، قازاقستاننىڭ عىلىمىنىڭ دامۋ ساتىسىنا اياق باسقانىن اڭعارۋعا بولادى. «توي قۋالايتىن ەمەس، وي قۋالايتىن كەزەڭمەن بەتپە-بەت كەلدىك. بۇل ءداۋىر – اقىل-ويدىڭ، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ، ەڭبەكتىڭ ءداۋىرى»، دەپ مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي، وركەنيەتتى قوعام قۇرعىمىز كەلسە، ءبىلىم مەن عىلىمنان وزگە ەلدەردەن وزىق بولۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.
