Soŋǧy kezderı dıni mäsele qazaq qoǧamynda erekşe qyzu talqylanyp jatyr. Hidjab dauynan bastap, saqal-mūrt qoiuǧa deiıngı myŋdaǧan daular köpşılıktı jalyqtyra bastauy da mümkın. Alaida dın mäselesıne jeŋıl-jelpı qarauǧa äste bolmaidy.
Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasyna qaraityn meşıtterde tek paiǧambarlar men sahabalardyŋ ömırı men dıni qyzmetı jiı nasihattalady. Ol dıni tūlǧalarǧa eş qarsylyq joq, ärine. Alaida meşıtterde özımızdıŋ tarihi tūlǧalarymyz da nege dūrys nasihattalmaidy? Osy jäne özge de sūraqqa dıntanuşy Keŋşılık Tyşqan jauap berdı.
Dıntanuşynyŋ aituynşa, imamdar qazaqtyŋ tarihi tūlǧalaryn jaqsy tanymaidy. Sebebı ol medresede qazaqtyŋ tarihy oqtylmaitynyn eskerttı.
«Bızde Abai men Şäkärımnen basqa därıptelıp jatqan eşkım joq. Eşkım joq degende tarihi tūlǧalar köp, äitse de kıtaptary basylyp, qoljetımdı bolatyn materialdar az. Mysaly «Mädeni mūra» baǧdarlamasy boiynşa şyqqan «Babalar sözı» sekıldı kıtaptarǧa köpşılıktıŋ qoly jete bermeidı. Odan keiın medresede qazaqtyŋ ǧūlamalarynyŋ ılımı men ruhani sabaqtastyǧy degen dünie därıptelmeidı. Onyŋ üstıne medresege baratyn balalardyŋ mekteptegı ülgerımı köŋıl könşıtpeidı. Ūlttyq bıryŋǧai testen tömen ball alǧannan keiın şyǧarmaşylyq emtihan arqyly dıni oquǧa tüsuge tura keledı. Sol sebeptı olardyŋ potensialy tömen bolyp, balalar qazaqtan şyqqan aqyn-jazuşylardyŋ şyǧarmalaryn jattai almai jatady.
Al endı Arabstandaǧy dınder tarihy, paiǧambarlar men sahabalar tarihy degen köz aldynda daiyn tūr. Solardy bır-ekı ret oqyp alyp, uaǧyz aita beredı. Özımızdıŋ ruhani tūlǧalarymyzdy sol sekıldı kıtap etıp jazyp bersek, olar oqityn edı. Ärine, bärı bolmasa da oqyp, zerttep dissertasiia qorǧap jatqan dıni basqarmada bıreŋ-saraŋ azamattar bar. Bıraq medresede jalpy oqytylmai, iaǧni, şaǧatai jäne töte jazudaǧy qoljazba materialdar zerttelmei būl mäsele tübegeilı şeşılmeidı. Öitkenı meşıtterde qanşama qoljazba jatyr, bıraq ony zertteitın adam joq. Qazır meşıtterde şaǧataitanu boiynşa kurstar ötıp jatyr. Bıraq qazaq dın ǧūlamalarynyŋ ömırın tereŋ zertteuge imamdardyŋ uaqyty joq şyǧar. Sebebı ekı-üş imamnyŋ janaza men qūdai tamaqtan qoldary bosamaidy. Odan basqa oŋaltu jäne qairymdylyq jūmystary bar. Meşıttegı adam bos otyrmaidy», – deidı dıntanşuşy.
Keŋşılık Tyşqan būl mäselenı tübegeilı şeşu üşın «Nūr-Mübarak» universitetınıŋ islamtanu mamandyǧynyŋ ışıne qazaq aǧartuşylarynyŋ közqarastaryna qatysty naqty jattaityn medreseden bastap arnaiy baǧdarlama jasau kerek ekenın aitady.
«Ata-babamyz kım bolǧan, hanafi mazhabyn qalai därıptegen, ölım men dındı qalai jetkızgen degen myŋ san sūraqqa jauap beru kerek. İmamdar osy jäne özge de sūraqtarǧa jauap tapsa, qazaqi mäselege kelgende jüirık bolar edı. Bılımdı imamdarymyz barşylyq, äitse de köptegen imamdarymyzdyŋ mekteptegı ülgerımı naşar bolǧan nemese būzyq bolǧan soŋ tärtıpke kelsın dep dıni oquǧa bergen jaǧdailar bar. Eşkım qazır özınıŋ 120-130 bal alǧan balasyn medresege bılım alsyn dep bermeidı. Ondai därejede bılım alǧan balany ekonomikalyq nemese halyqaralyq qatynastar sekıldı mamandyqqa süireidı. Mektepte tömen oqyǧan balanyŋ medresege tüsıp, imam bolǧannan keiın qabıletı artyp ketpeidı. Äiteuır halyqqa özınıŋ bılgenın aitady. Bıraq Täuelsızdık alǧan jyldarmen salystyrǧanda imamdardyŋ deŋgeiı ösıp kele jatyr. Mysaly jūma namazda keibır imamdar qazaq ǧūlamalarynyŋ ömır jolynan üzındıler keltırıp, aityp jatyr. Bıraq özıŋız aitqandai qazaqtan şyqqan tūlǧalardyŋ ömırı men olardyŋ dıni ūstanymdaryn aitu üşın tarihi derekterdı jaqsy bılu kerek», – dedı ol.
Mysaly Qazaqstan mūsylmandar dıni basqarmasy arqyly meşıtterde är jūma saiyn belgılı bır taqyrypta uaǧyz aitylady. Qazaqtan şyqqan batyrdardyŋ erlıgı men bilerdıŋ ädıl şeşımı jäne Alaş arystarynyŋ ömırı turaly bır aida bır nemese ekı ret jūma namazda uaǧyz jürgızuge bola ma? Müftiiat qazaqtan şyqqan tūlǧalardyŋ ömır-önegesın därıpteudı mındetteu kerek şyǧar?
Keŋşılık Tyşqan mūnyŋ öte oryndy ūsynys ekenın aitady. Äitse de ol är imamnyŋ deŋgeiı är türlı ekenın eskerttı.
«Mysaly qazır men Şyǧys Qazaqstan oblysynda jürmın. Mūndaǧy imamdar uaǧyzdarynda şyǧystan şyqqan dıni tūlǧalardy därıpteidı eken. Sız aityp otyrǧan ūsynys bır jaǧynan dūrys şyǧar. Sebebı är jūmada oqylatyn uaǧyzdy müftiiat daiyndap beredı. Sondyqtan da dıni basqarma qazaq tūlǧalarynyŋ ǧibartty ömırı aiyna bır ret meşıtte uaǧyzdalsyn dep bekıtıp beru kerek şyǧar. Adamgerşılık, inabattylyq, kısı aqysyna qatysty dünielerdı qazaq tūlǧalarynyŋ ışınen tauyp aluǧa äbden bolady. Äitse de osyny daiyndaityn uaǧyz-nasihat bölımınıŋ mamandarynyŋ da äleuetı keremet bolmai tūrǧan şyǧar dep oilaimyn. Olarǧa internettegı daiyn arab, türık tılındegı materialdardy alyp, ūsynǧan oŋai şyǧar. Sol sebeptı sızdıŋ aityp otyrǧan ūsynysyŋyz öte oryndy. Sebebı halyq arasynda islamfobiialyq közqarastyŋ beleŋ alyp kele jatqanyn körıp otyrmyz. Al dınnıŋ bedelın köteru üşın bız özımızdıŋ ruhani ūstanymyzǧa oraluymyz kerek», – dedı dıntanuşy.
