Sońǵy kezderi dinı másele qazaq qoǵamynda erekshe qyzý talqylanyp jatyr. Hıdjab daýynan bastap, saqal-murt qoıýǵa deıingi myńdaǵan daýlar kópshilikti jalyqtyra bastaýy da múmkin. Alaıda din máselesine jeńil-jelpi qaraýǵa áste bolmaıdy.
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qaraıtyn meshitterde tek paıǵambarlar men sahabalardyń ómiri men dinı qyzmeti jıi nasıhattalady. Ol dinı tulǵalarǵa esh qarsylyq joq, árıne. Alaıda meshitterde ózimizdiń tarıhı tulǵalarymyz da nege durys nasıhattalmaıdy? Osy jáne ózge de suraqqa dintanýshy Keńshilik Tyshqan jaýap berdi.
Dintanýshynyń aıtýynsha, ımamdar qazaqtyń tarıhı tulǵalaryn jaqsy tanymaıdy. Sebebi ol medresede qazaqtyń tarıhy oqtylmaıtynyn eskertti.
«Bizde Abaı men Shákárimnen basqa dáriptelip jatqan eshkim joq. Eshkim joq degende tarıhı tulǵalar kóp, áıtse de kitaptary basylyp, qoljetimdi bolatyn materıaldar az. Mysaly «Mádenı mura» baǵdarlamasy boıynsha shyqqan «Babalar sózi» sekildi kitaptarǵa kópshiliktiń qoly jete bermeıdi. Odan keıin medresede qazaqtyń ǵulamalarynyń ilimi men rýhanı sabaqtastyǵy degen dúnıe dáriptelmeıdi. Onyń ústine medresege baratyn balalardyń mekteptegi úlgerimi kóńil kónshitpeıdi. Ulttyq biryńǵaı testen tómen ball alǵannan keıin shyǵarmashylyq emtıhan arqyly dinı oqýǵa túsýge týra keledi. Sol sebepti olardyń potenıaly tómen bolyp, balalar qazaqtan shyqqan aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalaryn jattaı almaı jatady.
Al endi Arabstandaǵy dinder tarıhy, paıǵambarlar men sahabalar tarıhy degen kóz aldynda daıyn tur. Solardy bir-eki ret oqyp alyp, ýaǵyz aıta beredi. Ózimizdiń rýhanı tulǵalarymyzdy sol sekildi kitap etip jazyp bersek, olar oqıtyn edi. Árıne, bári bolmasa da oqyp, zerttep dıssertaııa qorǵap jatqan dinı basqarmada bireń-sarań azamattar bar. Biraq medresede jalpy oqytylmaı, ıaǵnı, shaǵataı jáne tóte jazýdaǵy qoljazba materıaldar zerttelmeı bul másele túbegeıli sheshilmeıdi. Óıtkeni meshitterde qanshama qoljazba jatyr, biraq ony zertteıtin adam joq. Qazir meshitterde shaǵataıtaný boıynsha kýrstar ótip jatyr. Biraq qazaq din ǵulamalarynyń ómirin tereń zertteýge ımamdardyń ýaqyty joq shyǵar. Sebebi eki-úsh ımamnyń janaza men qudaı tamaqtan qoldary bosamaıdy. Odan basqa ońaltý jáne qaırymdylyq jumystary bar. Meshittegi adam bos otyrmaıdy», – deıdi dintanshýshy.
Keńshilik Tyshqan bul máseleni túbegeıli sheshý úshin «Nur-Múbarak» ýnıversıtetiniń ıslamtaný mamandyǵynyń ishine qazaq aǵartýshylarynyń kózqarastaryna qatysty naqty jattaıtyn medreseden bastap arnaıy baǵdarlama jasaý kerek ekenin aıtady.
«Ata-babamyz kim bolǵan, hanafı mazhabyn qalaı dáriptegen, ólim men dindi qalaı jetkizgen degen myń san suraqqa jaýap berý kerek. Imamdar osy jáne ózge de suraqtarǵa jaýap tapsa, qazaqı máselege kelgende júırik bolar edi. Bilimdi ımamdarymyz barshylyq, áıtse de kóptegen ımamdarymyzdyń mekteptegi úlgerimi nashar bolǵan nemese buzyq bolǵan soń tártipke kelsin dep dinı oqýǵa bergen jaǵdaılar bar. Eshkim qazir óziniń 120-130 bal alǵan balasyn medresege bilim alsyn dep bermeıdi. Ondaı dárejede bilim alǵan balany ekonomıkalyq nemese halyqaralyq qatynastar sekildi mamandyqqa súıreıdi. Mektepte tómen oqyǵan balanyń medresege túsip, ımam bolǵannan keıin qabileti artyp ketpeıdi. Áıteýir halyqqa óziniń bilgenin aıtady. Biraq Táýelsizdik alǵan jyldarmen salystyrǵanda ımamdardyń deńgeıi ósip kele jatyr. Mysaly juma namazda keıbir ımamdar qazaq ǵulamalarynyń ómir jolynan úzindiler keltirip, aıtyp jatyr. Biraq ózińiz aıtqandaı qazaqtan shyqqan tulǵalardyń ómiri men olardyń dinı ustanymdaryn aıtý úshin tarıhı derekterdi jaqsy bilý kerek», – dedi ol.
Mysaly Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasy arqyly meshitterde ár juma saıyn belgili bir taqyrypta ýaǵyz aıtylady. Qazaqtan shyqqan batyrdardyń erligi men bılerdiń ádil sheshimi jáne Alash arystarynyń ómiri týraly bir aıda bir nemese eki ret juma namazda ýaǵyz júrgizýge bola ma? Múftııat qazaqtan shyqqan tulǵalardyń ómir-ónegesin dáripteýdi mindetteý kerek shyǵar?
Keńshilik Tyshqan munyń óte oryndy usynys ekenin aıtady. Áıtse de ol ár ımamnyń deńgeıi ár túrli ekenin eskertti.
«Mysaly qazir men Shyǵys Qazaqstan oblysynda júrmin. Mundaǵy ımamdar ýaǵyzdarynda shyǵystan shyqqan dinı tulǵalardy dáripteıdi eken. Siz aıtyp otyrǵan usynys bir jaǵynan durys shyǵar. Sebebi ár jumada oqylatyn ýaǵyzdy múftııat daıyndap beredi. Sondyqtan da dinı basqarma qazaq tulǵalarynyń ǵıbartty ómiri aıyna bir ret meshitte ýaǵyzdalsyn dep bekitip berý kerek shyǵar. Adamgershilik, ınabattylyq, kisi aqysyna qatysty dúnıelerdi qazaq tulǵalarynyń ishinen taýyp alýǵa ábden bolady. Áıtse de osyny daıyndaıtyn ýaǵyz-nasıhat bóliminiń mamandarynyń da áleýeti keremet bolmaı turǵan shyǵar dep oılaımyn. Olarǵa ınternettegi daıyn arab, túrik tilindegi materıaldardy alyp, usynǵan ońaı shyǵar. Sol sebepti sizdiń aıtyp otyrǵan usynysyńyz óte oryndy. Sebebi halyq arasynda ıslamfobııalyq kózqarastyń beleń alyp kele jatqanyn kórip otyrmyz. Al dinniń bedelin kóterý úshin biz ózimizdiń rýhanı ustanymyzǵa oralýymyz kerek», – dedi dintanýshy.
