قىرعىز قوعامىندا مەملەكەتتىك رامىزدەردى وزگەرتۋگە بايلانىستى قىزۋ پىكىر تالاس ءجۇرىپ جاتىر. قازاق ەلىندە دە ءانۇران اۆتورلىعىنان ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتىن الىپ تاستاۋ تۋرالى ايتىلىپ قالادى. بولاشاقتا بيلىك ءانۇراننىڭ كەيىن قوسىلعان اۆتورىن اتىن الىپ تاستاي ما، الدە ءانۇراندى وزگەرتە مە؟
«قىرعىزدىڭ تۋى كوك بولعان»
قىرعىز دەپۋتاتتارى نۇرلان شاكيەۆ پەن ۇلان ءپرىموۆ ەلدىڭ تۋىنا وزگەرتۋ ەنگىزەتىن زاڭ جوباسىن جاسادى. وندا قىرعىزستاننىڭ قىزىل تۋىنداعى كۇن شاشاعىن وزگەرتۋ كوزدەلگەن. بۇعان دەيىنگى كۇن شاشاعى كۇنباعىسقا ۇقسايدى دەگەن ءسوز شىققان سوڭ، قىرعىز دەپۋتاتتارى وسىنداي قادامعا بارىپ وتىر.
بۇل باستامانى پرەزيدەنت سادىر جاپاروۆ قولداعان. وسى يدەيا ءتىپتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى قامشىبەك تاشيەۆتى دە بەي-جاي قالدىرماعان. ول ءوز قىزمەتىنە كەلىڭكىرەمەيتىن ادەتتەن تىس ارەكەت – بۇل باستاماعا قولداۋ كورسەتكەن.
دەپۋتات ارسلانبەك ماليەۆ بىلتىر قازان ايىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر ەلتاڭبا، ءانۇران جانە تۋدى وزگەرتۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن. ايتۋىنشا، قازىرگى ەلتاڭبا نىشانعا ەمەس، ادەمى كارتيناعا ۇقساپ كەتكەن.
«ەگەر تاريحقا قاراساق، ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ءتولتۋما دىبىستارىمىز دا بولعان. ولاردىڭ ىشىندە ۇزدىگى – «ڭ» دىبىسى. ال قىرعىزستاننىڭ قازىرگى تۋىن سوۆەتتىك پارلامەنت قابىلداعان. قىرعىزدىڭ ناعىز ءوز تۋىنىڭ ءتۇسى ماناستىڭ كوتەرگەن تۋىنداي كوك بولعان» دەگەن سوندا ارسلانبەك ماليەۆ.
قىرعىز دەپۋتاتىنا تۋدان بولەك ءانۇران دا ۇنامايتىن كورىنەدى. ول قىرعىز حالقىنىڭ باسقا دا ادەمى اۋەندەرى بار دەپ ەسەپتەيدى. مىسالى، «قىرعىز جەرى» شىعارماسى.
«قىرعىز جەرى» ءانى كوپشىلىككە بەلگىلى. ءماتىندى ازداپ وزگەرتۋگە بولادى. سوندا رامىزدەرىمىزدى جاڭارتىپ، تاريحقا دەن قويىپ، ناعىز قىرعىز سيمۆولدارىن قولدانامىز. قازىر ءتيىستى زاڭ جوبالارى دايىندالىپ جاتىر، الداعى ۋاقىتتا تالقىلاۋعا بەرەمىز»، - دەگەن ارسلانبەك ماليەۆ.
ءانۇران كاسىپكەر مەن جازۋشىعا نەگە ۇنامادى؟
قىرعىز حالقىنان بولەك قازاق ەلىندە دە انۇرانعا بايلانىستى ءجيى ماسەلە كوتەرىلەدى. مىسالى، كەيبىر ازاماتتار «مەنىڭ قازاقستانىم» ءان ۇرانىنان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتىن الىپ تاستاۋ كەرەك» دەسە، ەكىنشى تاراپ ءتىپتى اتالعان اننەن گورى بۇرىنعى ءانۇران دۇرىس دەگەن وي ايتادى.
بەلگىلى كاسىپكەر مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ ايتۋىنشا، ءانۇران قازىرگى "مەنىڭ قازاقستانىم" سياقتى بولماۋى كەرەك. سونداي-اق ول قازاقستاننىڭ قازىرگى ءانۇرانىن اۋىستىرىپ، 2006 جىلعا دەيىنگى گيمندى قايتارۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى.
«قازىرگى ءانۇراندى اۋىستىرۋ قاجەت. سەبەبى ەسكى گيمنىڭ ءماتىنى مەن سوزدەرىنىڭ ءمانى تەرەڭ دە اۋقىمدى. قازىرگى ءانۇراننىڭ ءمان-ماعىناسى الدەقايدا جەڭىل»،- دەيدى مارعۇلان سەيسەمباي.
ال بەلگىلى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ تا ءانۇراندى اۋىستىرۋ كەرەك دەگەن پىكىردە. ول نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ گيمن اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولۋى ىڭعايسىز جاعداي ەكەنىن ەسكەرتتى.
«وسىنىڭ بارلىعى جاعىمپازداردىڭ تىرلىگى. بۇرىنعى ءبىزدىڭ گيمنىمىز قانداي اۋەزدى ەدى؟! سونىڭ ءسوزىن وزگەرتىپ، بۇرىنعى اۋەنىن قالدىرۋىمىز كەرەك. جالپى گيمندى ەكىنىڭ ءبىرى ايتا بەرەتىن، مىنا "مەنىڭ قازاقستانىم" سياقتى وتباسى-وشاق قاسىنداعى ءان سياقتى بولماۋ كەرەك. ءانۇران دەگەن ەرەكشە بولۋى كەرەك ەمەس پە؟! قازىر گيمندى جۇرتتار اراق ءىشىپ تە، اناۋ دا، مىناۋ دا ءانۇراندى ولەڭ قىلىپ ايتا بەرەتىن بولدى. بىلايشا ايتقاندا گيمن قولجاۋلىق انگە اينالىپ بارا جاتىر. سوندىقتان بۇرىنعى لاتيف حاميدي، مۇقان تولەباەۆ، ەۆگەني برۋسيلوۆسكي جازعان گيمنگە ورالعاننىڭ ەشقانداي ايىبى جوق. "ەركىندىك اڭساعان" دەگەن سوزدەرىن الىپ تاستاپ، بۇگىنگى قازاقستانعا لايىقتاپ، اقىندارعا جاقسىلاپ ءسوزىن جازدىرۋ كەرەك»، - دەگنە ەدى جازۋشى.
سەناتور نە دەيدى؟
دۋلات يسابەكوۆ پەن مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ پىكىرىن سەنات دەپۋتاتى نۇرتورە ءجۇسىپ تە قولدايدى. ياعني، ول بەلگىلى كومپوزيتور مۇقان تولەباەۆ جازعان ءانۇراننىڭ ارتىقشىلىعىن باسا ايتادى.
- مەملەكەتتىك ءانۇران – مەملەكەتتىك ءرامىزدىڭ ءبىر بەلگىسى. مەنىڭ جەكە وزىمە مەملەكەتتىك ءانۇراننىڭ مۇقان تولەباەۆ جازعان كلاسسيكالىق ۇلگىسى ۇنايدى. جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى – تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋگە بايلانىستى «تىڭ يگەرۋشىلەر مارشى» دەگەن اتپەن تانىمال بولعان دۇنيە. مەن ءوزىم مۋزىكانت ەمەسپىن، بىراق ول كوبىنەسە مارشقا كەلەدى. ال مۇقان تولەباەۆ – ەڭ كاسىبي ءبىزدىڭ كومپوزيتورىمىز. الەمدىك تالاپتارعا ساي كەلەتىن بولساق، سول اۋەن ماعان كوبىرەك ۇنايدى، - دەدى سەنات دەپۋتاتى نۇرتورە ءجۇسىپ.
ونىڭ ايتۋىشا، قاڭتار كوتەرىلىسىنەن كەيىن ەكس-پرەزيدەنتكە قاتىستى دۇنيەلەر وزگەرىپ جاتىر. مىسالى، باس قالانىڭ اتى نۇر-سۇلتاننان استاناعا قايتا اۋىستى. «دەمەك الداعى ۋاقىتتا ءانۇراندا وزگەرىس بولىپ جاتسا، وعان اسا تاڭعالۋدىڭ قاجەتى جوق»،- دەيدى حالىق قالاۋلىسى.
ەسكە سالا كەتسەك، قازاقستاننىڭ قازىرگى قولدانىستاعى ءانۇرانى 2005 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان سوڭ، نازارباەۆتى ۇلىقتاۋ ءراسىمى الدىندا بەكتىلگەن. سول جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزى جوعارى بيلىككە كەلگەننەن بەرى پارلامەنتتە سايلانعانى بار، رەفەرەندۋمى بار بەسىنشى مارتە پرەزيدەنت اتانعان. سوندا ءسوزىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جازعان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىنىڭ سوزىنە نازارباەۆتىڭ اتىنان وزگەرتۋلەر ەنگىزىلىپ، مەملەكەتتىك گيمن رەتىندە بەكىگەن. ونى بەكىتۋگە سول كەزدەگى بەكبولات تىلەۋحان سياقتى دەپۋتاتتار بەلسەنە ات سالىسقان. بۇل شىعارما ءانۇران رەتىندە قابىلدانعاننان كەيىن اۆتورلىعىنا نازارباەۆ تا قوسىلدى. ال اۆتورلىق قۇقىق ماسەلەسى قالاي شەشىلگەنى قوعامعا جاريالانبادى.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
