Qyrǵyz qoǵamynda memlekettik rámizderdi ózgertýge baılanysty qyzý pikir talas júrip jatyr. Qazaq elinde de ánuran avtorlyǵynan eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń atyn alyp tastaý týraly aıtylyp qalady. Bolashaqta bılik ánurannyń keıin qosylǵan avtoryn atyn alyp tastaı ma, álde ánurandy ózgerte me?
«QYRǴYZDYŃ TÝY KÓK BOLǴAN»
Qyrǵyz depýtattary Nurlan Shákıev pen Ulan Primov eldiń týyna ózgertý engizetin zań jobasyn jasady. Onda Qyrǵyzstannyń qyzyl týyndaǵy kún shashaǵyn ózgertý kózdelgen. Buǵan deıingi kún shashaǵy kúnbaǵysqa uqsaıdy degen sóz shyqqan soń, qyrǵyz depýtattary osyndaı qadamǵa baryp otyr.
Bul bastamany prezıdent Sadyr Japarov qoldaǵan. Osy ıdeıa tipti Ulttyq qaýipsizdik qyzmetiniń basshysy Qamshybek Tashıevti de beı-jaı qaldyrmaǵan. Ol óz qyzmetine kelińkiremeıtin ádetten tys áreket – bul bastamaǵa qoldaý kórsetken.
Depýtat Arslanbek Malıev byltyr qazan aıynda memlekettik rámizder eltańba, ánuran jáne týdy ózgertý týraly bastama kótergen. Aıtýynsha, qazirgi eltańba nyshanǵa emes, ádemi kartınaǵa uqsap ketken.
«Eger tarıhqa qarasaq, bizdiń ózimizdiń tóltýma dybystarymyz da bolǵan. Olardyń ishinde úzdigi – «Ń» dybysy. Al Qyrǵyzstannyń qazirgi týyn sovettik parlament qabyldaǵan. Qyrǵyzdyń naǵyz óz týynyń túsi Manastyń kótergen týyndaı kók bolǵan» degen sonda Arslanbek Malıev.
Qyrǵyz depýtatyna týdan bólek ánuran da unamaıtyn kórinedi. Ol qyrǵyz halqynyń basqa da ádemi áýenderi bar dep esepteıdi. Mysaly, «Qyrǵyz jeri» shyǵarmasy.
«Qyrǵyz jeri» áni kópshilikke belgili. Mátindi azdap ózgertýge bolady. Sonda rámizderimizdi jańartyp, tarıhqa den qoıyp, naǵyz qyrǵyz sımvoldaryn qoldanamyz. Qazir tıisti zań jobalary daıyndalyp jatyr, aldaǵy ýaqytta talqylaýǵa beremiz», - degen Arslanbek Malıev.
ÁNURAN KÁSIPKER MEN JAZÝShYǴA NEGE UNAMADY?
Qyrǵyz halqynan bólek Qazaq elinde de ánuranǵa baılanysty jıi másele kóteriledi. Mysaly, keıbir azamattar «Meniń Qazaqstanym» án uranynan Nursultan Nazarbaevtyń atyn alyp tastaý kerek» dese, ekinshi tarap tipti atalǵan ánnen góri burynǵy ánuran durys degen oı aıtady.
Belgili kásipker Marǵulan Seısembaıdyń aıtýynsha, ánuran qazirgi "Meniń Qazaqstanym" sııaqty bolmaýy kerek. Sondaı-aq ol Qazaqstannyń qazirgi ánuranyn aýystyryp, 2006 jylǵa deıingi gımndi qaıtarý kerek ekenin eskertti.
«Qazirgi ánurandy aýystyrý qajet. Sebebi eski gımniń mátini men sózderiniń máni tereń de aýqymdy. Qazirgi ánurannyń mán-maǵynasy áldeqaıda jeńil»,- deıdi Marǵulan Seısembaı.
Al belgili jazýshy Dýlat Isabekov ta ánurandy aýystyrý kerek degen pikirde. Ol Nursultan Nazarbaevtyń gımn avtorlarynyń biri bolýy yńǵaısyz jaǵdaı ekenin eskertti.
«Osynyń barlyǵy jaǵympazdardyń tirligi. Burynǵy bizdiń gımnimiz qandaı áýezdi edi?! Sonyń sózin ózgertip, burynǵy áýenin qaldyrýymyz kerek. Jalpy gımndi ekiniń biri aıta beretin, myna "Meniń Qazaqstanym" sııaqty otbasy-oshaq qasyndaǵy án sııaqty bolmaý kerek. Ánuran degen erekshe bolýy kerek emes pe?! Qazir gımndi jurttar araq iship te, anaý da, mynaý da ánurandy óleń qylyp aıta beretin boldy. Bylaısha aıtqanda gımn qoljaýlyq ánge aınalyp bara jatyr. Sondyqtan burynǵy Latıf Hamıdı, Muqan Tólebaev, Evgenıı Brýsılovskıı jazǵan gımnge oralǵannyń eshqandaı aıyby joq. "Erkindik ańsaǵan" degen sózderin alyp tastap, búgingi Qazaqstanǵa laıyqtap, aqyndarǵa jaqsylap sózin jazdyrý kerek», - degne edi jazýshy.
SENATOR NE DEIDI?
Dýlat Isabekov pen Marǵulan Seısembaıdyń pikirin senat depýtaty Nurtóre Júsip te qoldaıdy. Iaǵnı, ol belgili kompozıtor Muqan Tólebaev jazǵan ánurannyń artyqshylyǵyn basa aıtady.
- Memlekettik ánuran – memlekettik rámizdiń bir belgisi. Meniń jeke ózime memlekettik ánurannyń Muqan Tólebaev jazǵan klassıkalyq úlgisi unaıdy. Jumeken Nájimedenov pen Shámshi Qaldaıaqovtyń «Meniń Qazaqstanym» áni – tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerýge baılanysty «Tyń ıgerýshiler marshy» degen atpen tanymal bolǵan dúnıe. Men ózim mýzykant emespin, biraq ol kóbinese marshqa keledi. Al Muqan Tólebaev – eń kásibı bizdiń kompozıtorymyz. Álemdik talaptarǵa saı keletin bolsaq, sol áýen maǵan kóbirek unaıdy, - dedi Senat depýtaty Nurtóre Júsip.
Onyń aıtýysha, Qańtar kóterilisinen keıin eks-prezıdentke qatysty dúnıeler ózgerip jatyr. Mysaly, bas qalanyń aty Nur-Sultannan Astanaǵa qaıta aýysty. «Demek aldaǵy ýaqytta ánuranda ózgeris bolyp jatsa, oǵan asa tańǵalýdyń qajeti joq»,- deıdi halyq qalaýlysy.
Eske sala ketsek, Qazaqstannyń qazirgi qoldanystaǵy ánurany 2005 jylǵy prezıdent saılaýynan soń, Nazarbaevty ulyqtaý rásimi aldynda bektilgen. Sol jyly Nursultan Nazarbaev ózi joǵary bılikke kelgennen beri parlamentte saılanǵany bar, referendýmy bar besinshi márte prezıdent atanǵan. Sonda sózin Jumeken Nájimedenov jazǵan Shámshi Qaldaıaqovtyń «Meniń Qazaqstanym» ániniń sózine Nazarbaevtyń atynan ózgertýler engizilip, memlekettik gımn retinde bekigen. Ony bekitýge sol kezdegi Bekbolat Tileýhan sııaqty depýtattar belsene at salysqan. Bul shyǵarma ánuran retinde qabyldanǵannan keıin avtorlyǵyna Nazarbaev ta qosyldy. Al avtorlyq quqyq máselesi qalaı sheshilgeni qoǵamǵa jarııalanbady.
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
