ەلىمىزدە 2011 جىلدان بەرى 1 جەلتوقسان تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى رەتىندە كەڭ كولەمدە اتالىپ وتىلەتىن. الايدا بىلتىر ءماجىلىس دەپۋتاتتارى بۇل كۇندى مەملەكەتتىك مەرەكە مارتەبەسىنەن ايىرۋدى ۇسىندى. بىراق دەپۋتاتتاردىڭ بۇل ۇسىنىسى نەگە جارتىلاي عانا ورىندالدى؟
وسى جىلدىڭ باسىندا ياعني اقپاننىڭ 8-ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكە كۇندەرىنىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2017 جىلعى 31 قازانداعى No 689 قاۋلىسىن جاريالادى. اتالعان قاۋلىدا نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ارنالعان "تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى" مەرەكەسى قازاقستانداعى مەرەكەلەردىڭ جاڭارتىلعان تىزىمىندە ساقتالىپ قالدى. بىراق بۇل مەرەكە بۇرىنعىداي كۇنتىزبەدەگى قىزىل كۇن دەگەن ستاتۋىسىنان ايىرىلىپ، قاراپايىم داتاعا اينالدى.
جالپى قاڭتار كوتەرىلىسىنەن كەيىن ەكس-پرەزيدەنت بۇرىنعى قۇرمەت، قوشەمەتتەن ايىرىلىپ، تەلەديداردا ول تۋرالى كوركەم جانە دەرەكتى فيلمدەر كورسەتىلمەيتىن بولدى. سونداي-اق ەكس-پرەزيدەنتتى جەك-كوككە سىيدىرماي ماقتاپ كەلگەن ازاماتتار ونى اشىق سىناي باستادى.
ەدىل نەگە ەكى سويلەدى؟
قاڭتارعا دەيىن نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ماقتاپ، كەيىن ونى سىناعاندار تۋرالى ايتقاندا ەڭ ءبىرىنشى ماجىلىستەگى بەلسەندى دەپۋتات ەدىل جاڭبىرشين ەسىمىزگە تۇسەدى. مىسالى، ول 2021 جىلى قاراشا كۇنى «مەملەكەت باسشىسىمەن تىكەلەي كەزدەسۋ ءار ادام ءۇشىن ومىردەگى ەرەكشە وقيعا» دەپ، الەۋمەتتىك جەلىدە كولەمدى پوست جاريالادى.
«كورتەجى كەلىپ توقتادى، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى شىعىپ، قول بۇلعاپ امانداسىپ، قىزىل كىلەممەن ءجۇرىپ كەلە جاتىر. مەنىڭ جانىما تايادى. ءبىر كەزدە ارتىمدا تۇرعان ستۋدەنتتىڭ بۇلعاپ تۇرعان كىشكەنە قازاقستان جالاۋشاسى ۇشىپ بارىپ، پرەزيدەنتتىڭ تاپ اياعىنىڭ استىنا ءتۇستى. مەن دە ەڭكەيىپ قالدىم، بىراق ەسىمە «وقىس قيمىل جاساماڭ» دەگەن ارنايى ورگان قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەسكەرتۋى ەسىمە ءتۇسىپ، توقتاپ قالىپ ەدىم، ن. نازارباەۆ اياعىمەن تۋدى باسپاي، شاپشاڭ قيمىلداپ، قازاقستان جالاۋشاسىن لەزدە كوتەرىپ الدى. قاسىنداعىلار تۋدى قۇلاتپاۋ كەرەك دەپ ايتىپ جاتتى. پرەزيدەنت توقتاپ، ۇندەمەستەن بىزدەردى كوزىم شولىپ شىقتى دا، كوپ ادامنىڭ ىشىنەن مەنىڭ قولىما جالاۋشانى ەكى قولىمەن ۇستاتىپ، ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى. مەن جالاۋشانى ۇشىرىپ العان اسەم ءسۇيىت (ەسىمىن ءالى ۇمىتقان جوقپىن) دەگەن ستۋدەنتىمە قايتىپ بەردىم. ۇيگە كەلگەسىن اكەم تەرەكبايعا بولعان جاعدايدى ايتتىم. ول ءبىراز قىنجىلدى «نەگە سەن ول جالاۋشانى الىپ قالمادىڭ، ول تاريحي ەستەلىك قوي»،- دەدى. شىنىمدى ايتسام ول جەردە اسا ءمان بەرمەپپىن. سولاي بولۋى كەرەك بولعان بولار. «حالىق وكىلىنەن ۇشتى، حالىق وكىلىنە قايتا بەرىلدى»، - دەپ وي ءتۇيىپ قويدىم ارتىنان.
«ەلباسىنىڭ ادامي قاسيەتتەرىن، قازاقستان ءۇشىن جانى اۋىراتىنىن، ەلىن سۇيەتىنىن كورۋگە بولادى»،- دەگەن ەدىل تەرەكبايۇلى تۋرا ءبىر جىلدان كەيىن «ءادىل مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن - شالدىڭ جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەك! ءادىل ەكونوميكا قۇرۋ ءۇشىن - قىز-كۇيەۋدىڭ جۇيەسىن بۇزۋ كەرەك! ءادىل قوعام قۇرۋ ءۇشىن - ءىنىسىنىڭ سەكتاسىن جوق قىلۋ كەرەك!» دەپ ايدى اسپانعا شىعاردى.
ەرلان سايىروۆ حرۋششەۆتى نەگە ەسكە الدى؟
ەدىل جاڭبىرشيننان كەيىن ەكس-پرەزيدەنتتى سىناۋشىلاردىڭ ىشىندە ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايىروۆتى ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. ول ءار جولداۋ سايىن ەكس-پرەزيدەنتتىڭ باستامالارىن قولداپ، ودان زور ءۇمىت كۇتتى.
مىسالى، 2018 جىلى «پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى وپتيميستىك مانگە يە بولىپ وتىر. قازاقستان الەمدىك ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ بولىگى بولعاندىقتان، ءبىز ۇنەمى الەمدىك الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ۇردىستەردى سارالاپ، ونىڭ فارۆاتەرىندە بولۋىمىز كەرەك. الەمدە جاپپاي تسيفرلاندىرۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. وسى ورايدا قازاقستان بۇل ءىرى وزگەرىستەرگە ساقاداي ساي تۇرۋى ءتيىس. بۇل رەتتە پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى كوپتەگەن ماسەلەلەردى قامتىپ وتىر»، - دەپ اعىنان جارىلادى.
وسى ازامات قاڭتاردان كەيىن كۇرت وزگەرىپ، ەكس-پرەزيدەنت پەن ونىڭ وتباسىن اياۋسىز سىنايتىن بولدى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ءجۋرناليستىڭ «ەلىمىزدە جەكە باسقا تابىنۋشىلىق بولدى ما؟»-دەگەن سۇراعىنا «مەنىڭ ويىمشا قازاقستاندا جەكە باسقا تابىنۋشىلىق بولدى. تاريحتا نە بار، سونى ءبىز اشىق ايتۋىمىز كەرەك»-دەپ سالدى. ال «قاڭتارعا دەيىن نەگە وسىنى ايتپادىڭىز؟» دەگەن سۇراققا «1961 جىلى حرۋششەۆ ستالين تۋرالى ماسەلەسىن شەشكەندە «ءسىز نەگە وسىنى ءستاليننىڭ كەزىندە كوتەرمەدىڭىز؟» دەپ سۇراپتى. سول كەزدە حرۋششەۆ تۇرىپ «مۇنى ايتقان كىم؟» دەپ سۇراعاندا ەشكىم ۇندەمەگەن ەكەن. سوندا حرۋششەۆ «ءدال سولاي مەن دە ۇندەمەدىم» دەپتى»، - دەيدى دەپۋتات.
ەرلان بياحمەتۇلىنىڭ ستالين مەن حرۋششەۆتى ەسكە الىپ، «نازارباەۆتىڭ كەزىندە ۇندەمەدىم» دەپ شىندىقتى ايتۋى ازاماتتىق بولسا كەرەك. سەبەبى كوپ ادام ەرلان سايىروۆ سەكىلدى ويىن اشىق ايتپاي، بەتپەردە كيىپ ءجۇر.
سۇلتانوۆ نۇرسۇلتانعا ادال بولدى
ازاماتتىق دەمەكشى، نۇرسۇلتان نازارباەۆتى قاڭتارعا دەيىن قالاي ماقتاسا، ودان كەيىن سولاي جاقتاعان ازاماتتار بار. سولاردىڭ ىشىندە ەكس-دەپۋتات قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ ەسىمىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. مىسالى، ول بىلتىر ءساۋىر ايىندا "تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى" دەيتىن زاڭنىڭ كۇشىن جويۋدىڭ قاجەتى جوق» دەپ اشىق ايتتى. سونداي-اق ول تاياۋدا دۇنيە سالعان بولات نازارباەۆتىڭ اسىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ماقتاپ، ەكس-پرەزيدەنتكە ادالدىعىن كەزەكتى رەت دالەلدەدى.
ادالدىقتان اتتاماعاندار تۋرالى ايتقاندا ەكس-دەپۋتات باقىتگۇل حامەنوۆانى نازاردان تىس قالدىرۋعا استە بولمايدى. ول القالى جيىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆقا
«كوكجيەكتەن ارعى جاقتى كورەتىن،
ەل-جۇرتىنا شەكسىز قۋات بەرەتىن.
سوقساداعى زامانانىڭ داۋىلى،
بارشا حالقى تەك سوڭىنان ەرەتىن.
ەلباسىنداي ەرەن تۇلعا تۇرعاندا،
مەن ەلىمنىڭ ەرتەڭىنە سەنەمىن»، – دەپ جىر شۋماقتارىن ارناعان بولاتىن.
باقىتگۇل حامەنوۆا اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولعاننان كەيىن جەمقورلىق ءىسى بويىنشا سوتتالدى. سوتتاعى سوڭعى سوزىندە «مەنى نازارباەۆتىڭ جاقتاسى دەيتىن بولار. ەلباسىن جاقسى كورەمىن. ونىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ايتا دا بەرەمىن. سول ءۇشىن مەنى جەك كورەتىن بولسا، جەك كورە قويسىن»،- دەدى
باقىتگۇل قايىرجانقىزىنىڭ بۇل ەر مىنەزى كەيبىر تۇلعالارعا جەتىسپەيتىن بولىپ شىقتى. مىسالى، ەلىمىزدەگى №1 جاعىمپاز دەگەن اتاققا يە بولعان مىرزاتاي جولداسبەكوۆ ەكس-پرەزيدەنتتەن كورمەگەن قياناتى جوق ەكەنىن ايتتى.
«ءبىر جاعىنان نازارباەۆقا جانىڭ اشيدى. سونشا نارسە ىستەپ، ءبىر نارسەگە اقىل جەتپەگەنى. "دۇنيە دەگەن سارى التىن، تالايلاردى الداعان" دەپ تولە بي بابامىز ايتقانداي، سونىڭ ءبارىن بىلە تۇرا ىستەگەنىنە تاڭعالامىن", - دەدى جۋىردا.
ماقتاعاندار نەگە داتتادى؟
بۇعان دەيىن مىرزاتاي جولداسبەكوۆ «ءبىزدى بالاپانداي باپتاپ، قىزعىشتاي قورىپ كەلە جاتقان كەمەڭگەر قايراتكەرسىز. ءسىز بىزگە اللانىڭ بەرگەن سىيىسىز. ارعى-بەرگى زاماندا قازاقتىڭ باسىندا مۇنداي باق قونعان جوق. مۇنداي داۋرەندى قازاق باسىنان كەشكەن جوق. ۇلان بايتاق دالاسى بار، استاناداي قالاسى بار، نۇرسۇلتانداي داناسى بار قازاقستان جاساي بەرسىن!» دەپ نازارباەۆتى كوزىنە ماقتاعان بولاتىن.
مىرزاتاي جولداسبەكوۆتەن بولەك ەكس-پرەزيدەنتكە ارناپ «بايتەرەك» پوەماسىن جازعان نەسىپبەك ايتۇلى دا وزگەرىپ شىعا كەلدى. ناقتىراق ايتساق، اتالعان پوەمانى جازعانىنا وكىنەتىنىن اشىق ايتتى.
بىلتىر ءماجىلىس پەن سەنات «تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى" تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىن جويىپ، دەپۋتاتتار نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قارسى داۋىس بەردى. ەكس-پرەزيدەنتكە قارسى داۋىس بەرگەندەردىڭ ىشىندە "نۇر-اعا" دەپ ءان ارناعان ءالي بەكتاەۆ بار. «ورگە تارتىپ، بيىكتەرگە كوتەردىڭ، تىلدەن، كوزدەن ساقتاسىنشى، نۇر اعا!» دەگەن سەناتور ەكس-پرەزيدەنتتى «تىلدەن، كوزدەن ساقتايتىن» زاڭدى قولداپ داۋىس بەردى.
سونداي-اق نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ايرىقشا ماقتاپ ماقالا، كىتاپ جازعان ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ ءماجىلىس دەپۋتاتى كەزىندە «تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى" تۋرالى زاڭعا قارسى داۋىس بەردى. بىراق ول ەكس-پرەزيدەنتتى اشىق سىناپ، كوزگە تۇسكەن جوق.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، ءالي بەكتاەۆ پەن ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ سەكىلدى ازاماتتارعا ماندات ماڭىزدى بولدى. بيىل ءالي ابدىكارىمۇلى «اۋىل» پارتياسىنىڭ توراعالىعىنان كەتكەنمەن، سەنات دەپۋتاتى دەگەن قىزمەتتى ساقتاپ قالدى. ال ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ ماجىلىستەگى مانداتىن تاپسىرىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ادالدىعىن ساقتاپ قالعان سەكىلدى. ول جۋىردا ساياسي اس دەگەن اتاققا يە بولعان جيىندا بوي كورسەتتى.
بيىل كۇنتىزبەدەگى قىزىل كۇندەر قاتارىنا ىلىنبەي قالعان تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى نازارباەۆتىڭ ەستەلىكتەرى شىققانى رەسمي جاريالاندى. وعان دەيىن كىتاپتا نازارباەۆتىڭ توقالى تۋرالى ايتقانى داقپىرتقا اينالىپ ۇلگەردى. ال كەشە عانا الماتىدا 13 ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان ءورت بولعان. ەكس-پرەزيدەنت وعان كوڭىل ايتپادى دا. نازارباەۆ جانە ونىڭ كومانداسى ءوز مەرەكەسىمەن ءوزى اۋرە...
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
