وتكەن اپتانىڭ ايتۋلى وقيعاسى – استانادا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ مەرەيتويلىق X ءسامميتى ءوتتى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جيىنعا قاتىسۋ ءۇشىن تۇركى حالىقتارىنىڭ قاسيەتتى قارا شاڭىراعى قازاقستانعا مەملەكەتتەر باسشىلارى ارنايى كەلگەن. قازاقستاندىق ساراپشىلار ۇيىم جۇمىسىن ارقيلى باعالايتىنىن ءبىلدىردى.
قاراشانىڭ 3-ىندەگى جيىنعا ۇيىمعا مۇشە ازەربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان، تۇركيا، وزبەكستان پرەزيدەنتتەرىمەن قوسا ۇيىمعا باقىلاۋشى ۆەنگريا باسشىسى مەن تۇركىمەنستان پرەزيدەنتىنىڭ اكەسى قاتىستى.
مەرەيتويلىق جيىندا ۇيىمنىڭ كەزەڭدىك توراعالىعى وزبەكستاننان قازاقستانعا ءوتتى.
قۇرىلتاي توراعاسىنىڭ ۇسىنىستارى
پرەزيدەنت توقاەۆ قوناقتارعا ايرىقشا ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسى قازىر تولىققاندى، بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمعا اينالعانىنا نازار اۋداردى.
- «تۇركى الەمىنىڭ كەلەشەگى – 2040» اتتى قۇجات بەكىتىلدى. ەڭ باستىسى، باۋىرلاس ەلدەردىڭ بىرلىگىن بەكەمدەي تۇستىك. ورتاق قۇندىلىقتارىمىزدى تورتكۇل دۇنيەگە تانىتتىق. ءبىز بابالار وسيەتىن ورىنداپ، تۇركى ەلدەرىنىڭ ىنتىماعىن نىعايتىپ كەلەمىز. ەندىگى ماقسات – ءوزارا سەنىمگە جانە باۋىرلاستىققا نەگىزدەلگەن بىرلىگىمىزدى ساقتاپ، وسكەلەڭ ۇرپاققا تابىستاۋ. تۇركى الەمى جاھاندىق ىقپالى بار ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدە قارىم-قاتىناس جاساپ وتىر. باسقا مەملەكەتتەر ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ۇستانىمدارىنا باسا ءمان بەرەتىن بولدى. سوندىقتان تۇركى حالىقتارىنىڭ ىقپالداستىعىن ارتتىرا ءتۇسۋ – بارىمىزگە ورتاق مىندەت، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ونىنشى رەت وتكەن سامميتتە تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىن ودان ءارى دامىتۋعا مۇددەلى ەكەنىن ايتىپ، قازاقستاننىڭ ۇيىمعا توراعالىعى «تۇركى ءداۋىرى!»، ياعني «TURKTIME!» ۇرانىمەن وتەتىنىن مالىمدەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، تۇركى بىرلىگىن دارىپتەۋدىڭ ماڭىزى زور. سەبەبى تاريح، مادەنيەت، ءتىل مەن ءدىل – ورتاق. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنتتىڭ تاراپىنان تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ، ونىڭ قۇرىلىمدارىنىڭ تۋلارىن جانە ەمبلەمالارىن ءبىر ۇلگىگە كەلتىرگەن ءجون دەگەن يدەيا دا ايتىلدى.
- بۇگىن وزدەرىڭىزگە ۇسىنىلعان ەسكيزدەردى بىرگە قاراپ، ورتاق شەشىم قابىلدايمىز. بۇل تاريحي ءسات بولماق. تاريحتان سىر شەرتەتىن ورتاق مۇراعاتتى زەرتتەپ، ۇرپاققا اقيقاتتى جەتكىزۋ – ءبىزدىڭ پارىزىمىز. قۇزىرلى ورگاندارىمىزعا بەيمالىم دەرەكتەردى بىرلەسىپ زەردەلەۋدى تاپسىرۋدى ۇسىنامىز. بۇل، شىن مانىندە، ماڭىزدى جۇمىس بولماق، سەبەبى ورتاق تاريحىمىزدا ءالى دە تولىق زەرتتەلمەگەن اقتاڭداقتار بار. سونداي-اق ەلدەرىمىزدىڭ تەلەحيكايالارىن ءوزارا ناسيحاتتاۋ ماڭىزدى. اسىرەسە، بالالارعا ارنالعان انيماتسيالىق فيلمدەردى كوبىرەك تاراتقان ءجون. بۇعان الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانۋ، تانىمال مەديا تۇلعالاردى جۇمىلدىرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. سول ارقىلى جاستارىمىزدى رۋحاني تۇرعىدان جاقىنداستىرۋعا مۇمكىندىك تۋارى ءسوزسىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
ورتاق قاۋىپسىزدىك پەن ورتاق الىپپە
پرەزيدەنت توقاەۆ قاۋىپسىزدىككە توقتالىپ، قازىرگىدەي حالىقارالىق احۋال تۇراقسىز ەكەنىن ايتتى. الماعايىپ كەزەڭدە تۇركى جۇرتىنىڭ بىرلىگىن بەكەمدەي ءتۇسۋ سامميتكە مۇشە مەملەكەتتەر ءۇشىن ماڭىزدى.
- قارۋ-جاراق جانە ەسىرتكى ساۋداسىنا، تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە، كوشى-قونعا قاتىستى سىن-قاتەرلەر كوبەيدى. مۇنداي قاۋىپتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋىمىز كەرەك. وسى ورايدا مەن كەلەسى جىلى استانادا مەملەكەتتەرىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى حاتشىلارىنىڭ 3-ءشى وتىرىسىن وتكىزۋدى ۇسىنامىن. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ قارجىلىق تەرگەۋ ورگاندارى اراسىندا قىلمىسپەن بىرگە كۇرەسۋ جانە اقپارات الماسۋ تۋرالى كەلىسىم جاساۋ ماڭىزدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
سامميتتە تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى ءراجاب تايپ ەردوعان تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق ءالىپبيىن جاساۋدى ۇسىندى.
- ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز ءۇشىن ءتىل ماسەلەسى، ورتاق ءالىپبيدىڭ بولۋى وتە ماڭىزدى. پرەزيدەنتتەردىڭ قولداۋى دا اسا ۇلكەن مانگە يە. بۇل جەردە جوعارى ءبىلىم كەڭەسىمىز حاتشىلىققا ارنايى ۇسىنىستار ايتتى. ولار جوعارى باعالانادى دەگەن ۇمىتتەمىز، - دەدى ەردوعان.
درون جانە باسقا تاۋارلار
ساياساتتانۋشى نۇرات ءىلياس بىرقاتار وڭ وزگەرىستەر بار ەكەنىن ايتتى.
- سامميت ونىنشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ جاتىر. وسى جيىندا وڭ وزگەرىستەر دە، كەرى جاعى دا بار. بىزدە 2021 جىلعى سامميتتە بىرقاتار ۇسىنىس بولدى. سونىڭ ارقاسىندا اسكەر جاعىنان وزگەرىستەر بار. قازاقستان پرەزيدەنتى توقاەۆتىڭ 2022 جىلى 10 مامىردا تۇركياعا جاساعان رەسمي ساپارىندا درون زاۋىتى قۇرىلىسىن تالقىلاۋمەن بولدى. بىزدە درون ءوندىرىسى بويىنشا جاقسى جاڭالىقتار بولادى،- دەدى ساياساتتانۋشى.
سوڭعى جىلدارى دروندار بولاشاقتىڭ قارۋى دەپ اتالىپ كەلەدى. قازاقستاندا 2024 جىلى تۇركيانىڭ ANKA ۇشقىشسىز ۇشاتىن اپپاراتتارىن شىعارۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن ەسكە سالامىز.
- سامميتتەگى تالقىلاۋ اياسىندا تاۋار ءوندىرىسى تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە 12 پايىزعا ارتتى. قازاق پەن وزبەكتىڭ، تۇرىكمەننىڭ ساۋداسى ءجۇردى. دەگەنمەن ەكونوميكاعا قاتتى اسەر ەتەتىن – رەسەي مەن قىتاي ،- دەيدى ساياساتتانۋشى نۇرات ءىلياس.
رەسەي مەن قىتاي فاكتورى
ساياساتتانۋشى سەرىك بەلگىباي دا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىندا تۇركيانىڭ اتى ىلتيپاتپەن اتالعانىمەن، رەسەي مەن قىتاي فاكتورىن جوققا شىعارۋعا بولمايتىنان ايتادى.
- قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ايماقتاعى ەلدەر نە شيكىزاتپەن، نە قىتايلىق تاۋارلارمەن ساۋدا جاسايدى. نەگىزگى كىرىس شيكىزات پەن جۇمىس كۇشىن ەكسپورتتاۋدان تۇسەدى. ولار جالپى العاندا تەك شيكىزات باعاسىنا جانە رەسەيدىڭ ەڭبەك نارىعىنا تاۋەلدى. ەكونوميكالاردىڭ مۇنداي قۇرىلىمىمەن ينتەگراتسيانىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى ءسوز قوزعاۋ، ارينە، مۇمكىن ەمەس،- دەيدى ول.
سەرىك بەلگىبايدىڭ ايتۋىنشا، تۇركى ەلدەرىنىڭ تورتەۋى ورنالاسقان ورتالىق ازيا ايماعىنداعى ەلدەر بىتىراڭقى، سوندىقتان ءبىرتۇتاس كۇش بولا الماي كەلەدى.
- ءبىزدىڭ ايماق ءوز بەتىنشە بيلىك ەتە المايتىندىقتان، ءبىز ءۇشىن سىرتقى كۇشتەر شەشىم قابىلدايدى. بۇل – رەسەي مەن قىتاي. رەسەي مەن قىتاي وتكىزگەن سامميتتەردە قابىلدانعان شەشىمدەر شىنىمەن دە ايماقتىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتەدى. بىراق بۇل شەشىمدەر ماسكەۋ مەن پەكيندە قابىلدانادى. ال ايماقتاعى ەلدەردىڭ باسشىلارى قىسىم مەن كوندىرۋ ناتيجەسىندە ولارمەن كەلىسەدى. بۇعان مىسالدار جەتكىلىكتى. ماسەلەن، ءبىزدى رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق وربيتاسىنا تارتىپ، ايماق ەلدەرىن مۇلدە قولايسىز جاعدايعا تۇسىرگەن ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى وعان مۇشە ەلدەردەگى باعانىڭ وسۋىنە، رەسەيگە تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋىنا اكەلىپ وتىر. ال قاۋىپسىزدىك جاعىنان ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى تۇر. تۇركى مەملەكتتەرى ۇيىمىنداعى اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى قۇرىلىسى، رەسەي جانە قىتاي كومپانيالارىنىڭ ءبىزدىڭ سالانىڭ ستراتەگيالىق سەكتورلارىنا ەنۋى، رەسەيمەن «گازدىق وداق»، «بەلدەۋ مەن جول» اياسىنداعى قىتايلىق جوبالار – مۇنىڭ ءبارى تۇركى ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەمەس، سىرتىنان شەشىم قابىلداناتىنىن كورسەتەتىن مىسالدار، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
سەرىك بەلگىبايدىڭ ايتۋىنشا، تۇركى مەملەكتتەرى ۇيىمىندا ءوزارا جاقىن، شىنايى ورتاق ساياساتى بار ەكى تۇركى ەلى بار. بۇل – تۇركيا مەن ءازىربايجان.
- ورتالىق ازيا ەلدەرى ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، رەسەي مەن قىتايعا تاۋەلدى. ال مۇنىڭ وبەكتيۆتى سەبەپتەرى كوپ، - دەيدى ساياساتتانۋشى سەرىك بەلگىباي.
مۇندايدا تۇركى ءسامميتى وتە سالىپ، قىتايعا جونەپ بەرگەن قازاقستان پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ساپارى نازارعا ىلىنبەي قالدى دەپ ايتۋ قيىن. ال كەلەسى اپتادا رەسەي باسشىسى قازاقستانعا ساپارلاپ كەلۋى مۇمكىن.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
