Ótken aptanyń aıtýly oqıǵasy – Astanada Túrki memleketteri Uıymynyń mereıtoılyq X sammıti ótti. Prezıdent Toqaevtyń tóraǵalyǵymen ótken jıynǵa qatysý úshin túrki halyqtarynyń qasıetti qara shańyraǵy Qazaqstanǵa memleketter basshylary arnaıy kelgen. Qazaqstandyq sarapshylar uıym jumysyn árqıly baǵalaıtynyn bildirdi.
Qarashanyń 3-indegi jıynǵa uıymǵa múshe Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkııa, Ózbekstan prezıdentterimen qosa uıymǵa baqylaýshy Vengrııa basshysy men Túrkimenstan prezıdentiniń ákesi qatysty.
Mereıtoılyq jıynda uıymnyń kezeńdik tóraǵalyǵy Ózbekstannan Qazaqstanǵa ótti.
QURYLTAI TÓRAǴASYNYŃ USYNYSTARY
Prezıdent Toqaev qonaqtarǵa aıryqsha iltıpat bildire otyryp, Túrkitildes memleketter yntymaqtastyǵy keńesi qazir tolyqqandy, bedeldi halyqaralyq uıymǵa aınalǵanyna nazar aýdardy.
- «Túrki áleminiń keleshegi – 2040» atty qujat bekitildi. Eń bastysy, baýyrlas elderdiń birligin bekemdeı tústik. Ortaq qundylyqtarymyzdy tórtkúl dúnıege tanyttyq. Biz babalar ósıetin oryndap, túrki elderiniń yntymaǵyn nyǵaıtyp kelemiz. Endigi maqsat – ózara senimge jáne baýyrlastyqqa negizdelgen birligimizdi saqtap, óskeleń urpaqqa tabystaý. Túrki álemi jahandyq yqpaly bar eldermen teń dárejede qarym-qatynas jasap otyr. Basqa memleketter bizdiń uıymnyń ustanymdaryna basa mán beretin boldy. Sondyqtan túrki halyqtarynyń yqpaldastyǵyn arttyra túsý – bárimizge ortaq mindet, - dedi Memleket basshysy.
Prezıdent onynshy ret ótken sammıtte Túrki memleketteri uıymyn odan ári damytýǵa múddeli ekenin aıtyp, Qazaqstannyń Uıymǵa tóraǵalyǵy «Túrki dáýiri!», ıaǵnı «TURKTIME!» uranymen ótetinin málimdedi.
Memleket basshysynyń pikirinshe, túrki birligin dáripteýdiń mańyzy zor. Sebebi tarıh, mádenıet, til men dil – ortaq. Osyǵan baılanysty Prezıdenttiń tarapynan Túrki memleketteri uıymynyń, onyń qurylymdarynyń týlaryn jáne emblemalaryn bir úlgige keltirgen jón degen ıdeıa da aıtyldy.
- Búgin ózderińizge usynylǵan eskızderdi birge qarap, ortaq sheshim qabyldaımyz. Bul tarıhı sát bolmaq. Tarıhtan syr shertetin ortaq muraǵatty zerttep, urpaqqa aqıqatty jetkizý – bizdiń paryzymyz. Quzyrly organdarymyzǵa beımálim derekterdi birlesip zerdeleýdi tapsyrýdy usynamyz. Bul, shyn máninde, mańyzdy jumys bolmaq, sebebi ortaq tarıhymyzda áli de tolyq zerttelmegen aqtańdaqtar bar. Sondaı-aq elderimizdiń telehıkaıalaryn ózara nasıhattaý mańyzdy. Ásirese, balalarǵa arnalǵan anımaııalyq fılmderdi kóbirek taratqan jón. Buǵan áleýmettik jelini paıdalaný, tanymal medıa tulǵalardy jumyldyrý kerek dep esepteımiz. Sol arqyly jastarymyzdy rýhanı turǵydan jaqyndastyrýǵa múmkindik týary sózsiz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
ORTAQ QAÝIPSIZDIK PEN ORTAQ ÁLIPPE
Prezıdent Toqaev qaýipsizdikke toqtalyp, qazirgideı halyqaralyq ahýal turaqsyz ekenin aıtty. Almaǵaıyp kezeńde túrki jurtynyń birligin bekemdeı túsý sammıtke múshe memleketter úshin mańyzdy.
- Qarý-jaraq jáne esirtki saýdasyna, terrorızm men ekstremızmge, kóshi-qonǵa qatysty syn-qaterler kóbeıdi. Mundaı qaýipterdiń aldyn alý úshin qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýymyz kerek. Osy oraıda men kelesi jyly Astanada memleketterimizdiń Qaýipsizdik keńesi hatshylarynyń 3-shi otyrysyn ótkizýdi usynamyn. Túrki memleketteriniń qarjylyq tergeý organdary arasynda qylmyspen birge kúresý jáne aqparat almasý týraly kelisim jasaý mańyzdy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Sammıtte Túrkııa Respýblıkasynyń basshysy Rájab Taıp Erdoǵan túrki memleketteriniń ortaq álipbıin jasaýdy usyndy.
- Bizdiń birligimiz úshin til máselesi, ortaq álipbıdiń bolýy óte mańyzdy. Prezıdentterdiń qoldaýy da asa úlken mánge ıe. Bul jerde Joǵary bilim keńesimiz hatshylyqqa arnaıy usynystar aıtty. Olar joǵary baǵalanady degen úmittemiz, - dedi Erdoǵan.
DRON JÁNE BASQA TAÝARLAR
Saıasattanýshy Nurat Ilııas birqatar oń ózgerister bar ekenin aıtty.
- Sammıt onynshy ret uıymdastyrylyp jatyr. Osy jıynda oń ózgerister de, keri jaǵy da bar. Bizde 2021 jylǵy sammıtte birqatar usynys boldy. Sonyń arqasynda ásker jaǵynan ózgerister bar. Qazaqstan Prezıdenti Toqaevtyń 2022 jyly 10 mamyrda Túrkııaǵa jasaǵan resmı saparynda dron zaýyty qurylysyn talqylaýmen boldy. Bizde dron óndirisi boıynsha jaqsy jańalyqtar bolady,- dedi saıasattanýshy.
Sońǵy jyldary drondar bolashaqtyń qarýy dep atalyp keledi. Qazaqstanda 2024 jyly Túrkııanyń ANKA ushqyshsyz ushatyn apparattaryn shyǵarý josparlanyp otyrǵanyn eske salamyz.
- Sammıttegi talqylaý aıasynda taýar óndirisi Túrki halyqtarynyń ishinde 12 paıyzǵa artty. Qazaq pen ózbektiń, túrikmenniń saýdasy júrdi. Degenmen ekonomıkaǵa qatty áser etetin – Reseı men Qytaı ,- deıdi saıasattanýshy Nurat Ilııas.
RESEI MEN QYTAI FAKTORY
Saıasattanýshy Serik Belgibaı da Túrki memleketteri uıymynda Túrkııanyń aty iltıpatpen atalǵanymen, Reseı men Qytaı faktoryn joqqa shyǵarýǵa bolmaıtynan aıtady.
- Qarapaıym tilmen aıtqanda, aımaqtaǵy elder ne shıkizatpen, ne qytaılyq taýarlarmen saýda jasaıdy. Negizgi kiris shıkizat pen jumys kúshin eksporttaýdan túsedi. Olar jalpy alǵanda tek shıkizat baǵasyna jáne Reseıdiń eńbek naryǵyna táýeldi. Ekonomıkalardyń mundaı qurylymymen ıntegraııanyń múmkindikteri týraly sóz qozǵaý, árıne, múmkin emes,- deıdi ol.
Serik Belgibaıdyń aıtýynsha, túrki elderiniń tórteýi ornalasqan Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy elder bytyrańqy, sondyqtan birtutas kúsh bola almaı keledi.
- Bizdiń aımaq óz betinshe bılik ete almaıtyndyqtan, biz úshin syrtqy kúshter sheshim qabyldaıdy. Bul – Reseı men Qytaı. Reseı men Qytaı ótkizgen sammıtterde qabyldanǵan sheshimder shynymen de aımaqtyń bolashaǵyna áser etedi. Biraq bul sheshimder Máskeý men Pekınde qabyldanady. Al aımaqtaǵy elderdiń basshylary qysym men kóndirý nátıjesinde olarmen kelisedi. Buǵan mysaldar jetkilikti. Máselen, bizdi Reseıdiń ekonomıkalyq orbıtasyna tartyp, aımaq elderin múlde qolaısyz jaǵdaıǵa túsirgen Eýrazııa ekonomıkalyq odaǵy oǵan múshe elderdegi baǵanyń ósýine, Reseıge táýeldiliktiń artýyna ákelip otyr. Al qaýipsizdik jaǵynan Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymy tur. Túrki memlektteri uıymyndaǵy atom elektr stanııalary qurylysy, Reseı jáne Qytaı kompanııalarynyń bizdiń salanyń strategııalyq sektorlaryna enýi, Reseımen «Gazdyq odaq», «Beldeý men jol» aıasyndaǵy qytaılyq jobalar – munyń bári túrki elderiniń ishinde emes, syrtynan sheshim qabyldanatynyn kórsetetin mysaldar, - deıdi saıasattanýshy.
Serik Belgibaıdyń aıtýynsha, Túrki memlektteri uıymynda ózara jaqyn, shynaıy ortaq saıasaty bar eki túrki eli bar. Bul – Túrkııa men Ázirbaıjan.
- Ortalyq Azııa elderi aıtyp-aıtpaı ne kerek, Reseı men Qytaıǵa táýeldi. Al munyń obektıvti sebepteri kóp, - deıdi saıasattanýshy Serik Belgibaı.
Mundaıda Túrki sammıti óte salyp, Qytaıǵa jónep bergen Qazaqstan Premer-mınıstriniń sapary nazarǵa ilinbeı qaldy dep aıtý qıyn. Al kelesi aptada Reseı basshysy Qazaqstanǵa saparlap kelýi múmkin.
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
