سەمەيدىڭ ەسكى مەشىتتەرىنىڭ ءبىرى ءبىر مۇنارالى مەشىتتە ساقتاۋلى تۇرعان قولجازبالارعا قامقورلىق قاجەت. ازىرگە رەسمي تىركەلمەگەن كونە كىتاپتار مەن قولجازبالاردىڭ ساقتالۋى سىن كوتەرمەيدى.
سەمەيدىڭ تاتار كۆارتالى اتالاتىن بولىگىندە ورنالاسقان ءبىر مۇنارالى اعاش مەشىتىندە ءبىرشاما قولجازبالار ساقتالعان. بۇل قولجازبالاردى جاناشىر جاندار وسى قالاداعى بىرنەشە مەشىتتەردە جانە جەكە كوللەكتسيالاردا ساقتالعان قولجازبالاردى جيناپ وسى مەشىتكە اكەلىپ وتكىزگەن ەكەن. ءار جەردە شاشىلىپ جاتقانشا ءبىر جەردە ساقتالسا دەگەن نيەتتەن تۋىنداعان بۇل وي – قۇپتارلىق قادام. بۇگىنگى تاڭدا بۇل قولجازبالاردى ارنايى زەرتتەپ جۇرگەن ادام جوق دەۋگە بولادى. اراسىندا قىزىعۋشىلىق تانىتقان ادامدار كەلىپ وقىپ تۇراتىنىن دا ايتا كەتكەن ءجون.
ءبىر مۇنارالى اعاش مەشىتتە ساقتالعان قولجازبالاردىڭ سانى ءبىرشاما. ىشىندەگى كەيبىر قولجازبالار ۇگىتىلىپ كەتكەندىكتەن تۇيىنشەكتەرگە تۇيىلگەن كۇيدە ساقتاۋلى. تۇيىنشەكتىڭ ىشىندە ءبىر قولجازبا ما، الدە ەكەۋ مە، ونى انىقتاۋ مۇمكىن بولمادى. مەشىتتەگى ءۇش جۇزگە جۋىق كىتاپتىڭ ءبارى قولجازبا ەمەس، اراسىندا ليتوگرافيالىق سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار دا بار. بۇل قولجازبالاردىڭ نەگىزگى بولىگى اراب تىلىندە جازىلعان.
اراب تىلىندەگى قولجازبالاردىڭ نەگىزگى بولىگى قۇران كارىمنىڭ ءتاپسىرى، حاديستەر، ءدىني حيكايا-داستاندار جانە فيقحقا قاتىستى شىعارمالار. قۇران كارىمنىڭ وتىز پاراسىن وتىز بولىك ەتىپ كوشىرگەن نۇسقاسى دا كەزدەسەدى بىراق بارلىق پارالارى ساقتالماعان. سونىمەن قاتار، قۇران كارىمنىڭ وتىزىنشى پاراسىنداعى ءاربىر سۇرە جەكە، كىشىگىرىم قولجازبا رەتىندە كوشىرىلگەندەنى دە بار. بۇلاردىڭ كولەمى كىشىگىرىم، ياعني قالتاعا سيىپ كەتەتىن كولەمدە جازىلعان. اراب تىلىندەگى قۇران تاپسىرلەرىنىڭ ءوزى بىرنەشە جانە كوبىسىنىڭ اۆتورلارى بەلگىسىز.
قولجازبانىڭ باسى مەن اياعى جوعالعاندىقتان اۆتورلارىن انىقتاۋ قازىرشە مۇمكىن بولمادى. بىراق ىشىندە «يبن ابباستىڭ ءتاپسىرى» دەپ كيريلل ارپىمەن جازىلعان ءۇش تومدىق ءتاپسىردىڭ ءبىر ەمەس ەكى بىردەي داناسى ساقتالعان.
سونىمەن قاتار اراب ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىنا ارنالعان وقۋلىقتار دا بار. 1983 جىلى بىرقاتار قولجازبالار جۇيەلەنىپ رەتكە كەلتىرىلگەن ەكەن. ارقايسىسىن نومەرلەپ، مۇمكىن بولعانشا اتىن جازىپ جۇيەگە سالۋعا تىرىسقان. بىراق بۇل جۇمىستى كىم ىستەگەنى قازىرشە بەلگىسىز. اراب تىلىندەگى قولجازبالاردان باسقا بۇل مەشىتتەگى قولجازبالاردىڭ ىشىندە تۇرىك جانە پارسى تىلىندەگى قولجازبالاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى. ارينە، ولاردىڭ سانى اراب تىلىندەگى قولجازبالاردان از. تۇرىك تىلىندەگى قولجازبا دەگەندە بىردەن نە شاعاتاي تۇرىك، نە تاتار تىلىندە دەگەن ستەرەوتيپ بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس.
بىراق شاعاتاي تۇرىك دەگەن اتاۋدىڭ قاتە اتاۋ ەكەندىگى كوپتەن بەرى ايتىلىپ جۇرگەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ورتالىق ازيا ەلدەرىنە ورتاق تۇرىك تىلىندە جازىلعان قولجازبالار دەپ قاراپايىم سوزبەن جەتكىزگەندى ءجون سانادىق. ال تاتار تىلىندەگى قولجازبالار دەگەنگە كەلسەك، بۇل قولجازبالاردى سول كەزدە تاتار دا، قازاق تا، باشقۇرت تا وزبەك تە وقىعان. اراب جازۋىنداعى شىعارمالاردى تۇرىك حالىقتارىنىڭ ارقايسىسى ءوز ءتىلىنىڭ جاتىعىنا سالىپ وقىعانى بەلگىلى. سوندىقتان بۇل قولجازبالاردىڭ مىندەتتى تۇردە تاتار تىلىندە ەكەنىن دالەلدەيتىن ناقتى قۇجات تا، دالەل دە جوق.
سونىمەن قاتار قولجازبالاردىڭ ىشىندە قازانداعى تيپو-ليتوگرافيادان جارىق كورگەن ليتوگرافيالىق كىتاپتار دا بار. تاتار تىلىندەگى قولجازبالار دەپ ايتۋعا سەبەپ بولعان جايدىڭ ءبىر ۇشى وسى جەرگە كەلىپ تىرەلسە كەرەك. قازاندا بىرقاتار تيپو-ليتوگرافيالار مەن ليتوگرافيالار رەسەي پاتشالىعىنىڭ رۇحساتىمەن ءتۇرلى ەڭبەكتەردى جارىققا شىعارىپ وتىرعان. ولاردىڭ ىشىندە اراب، پارسى جانە تۇرىك تىلدەرىندەگى ءدىني، ادەبي، سوزدىك، ءفالسافا، اۋدارما ادەبيەت، وقۋلىق، تاريح، استرونوميا جانە باسقا دا تاقىرىپتاردا جارىق كورگەن كىتاپتاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. ول ءۇشىن ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ، تاشكەنت، دۋشانبە جانە الماتى قالالارىنداعى سيرەك قورلاردا ساقتالعان سيرەك كەزدەسەتىن اراب، پارسى جانە تۇرىك تىلدەرىندەگى كىتاپتاردىڭ كاتالوگتارىنا جۇگىنسەك جەتكىلىكتى.
ءبىر مۇنارالى اعاش مەشىتتە ساقتالعان پارسى تىلىندەگى بارلىق قولجازبالاردى كورىپ شىعۋ قىسقا ۋاقىتتا مۇمكىن بولمادى. ءبىر دەگەندە كوزگە تۇسكەن بىرنەشە ەڭبەك تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرە كەتسەك.
پارسى تىلىندەگى قوماقتى شىعارمانىڭ ءبىرى «فاۋايد ءال-زيايا» شىعارماسى. بۇل شىعارما «ءشارح-ي مۋللا ءجامي» دەگەن اتپەن كەڭىنەن تانىلعان. بۇل ەڭبەكتىڭ اۆتورى تانىمال پارسى اقىنى ءارى عۇلاماسى ءابدىراحمن ءجامي (1414-1492). ءجامي اراب ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىنا ارنالعان يبن ءال-ءحاجيبتىڭ «ءال-كافيا» اتتى ەڭبەگىنە ء(ناحۆ) تۇسىنىكتەر ء(شارح) جازىپ ونى ءوزىنىڭ ۇلى زياۋددين يۋسۋفتىڭ اتىمەن «فاۋايد ءال-زيايا» دەپ اتاعان. ءابدىراحمان ءجامي اراب ءتىلىن جاقسى بىلگەندىكتەن وسى ءتىلدى ۇيرەنۋشىلەرگە ارناپ تۇسىنىكتەر جازۋ ارقىلى ءتىل ۇيرەنۋدى جەڭىلدەتۋگە تىرىسقان.
اتالمىش ەڭبەك اراب ءتىلىن ۇيرەنۋشى پارسى تىلدەستەردىڭ اراسىنا كەڭ تاراعان، اتاپ ايتقاندا ءۇندىستان مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىندە وقۋلىق رەتىندە قولدانىلعان. سەمەيدەگى اعاش مەشىتتە ساقتالعان «ءشارح-ي مۋللا ءجامي» شىعارماسى بومبەيدەگى حايدار ليتوگرافياسىنان جارىق كورگەن. سوڭعى پاراقتارى جىرتىلعاندىقتان جارىق كورگەن جىلى بەلگىسىز. قولدا بار مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، بۇل ەڭبەكتىڭ قولجازبالارى كوپ ساقتالعان جانە 19-عاسىردىڭ سوڭى مەن 20-عاسىردىڭ باسىندا ۇندىستانداعى ليتوگرافيالاردان بىرنەشە رەت جارىق كورگەن. وسى كىتاپقا دەگەن سۇرانىس بولعاندىقتان ءجيى جارىق كورىپ وتىرعاندىعىن يراندىق عالىمدار جان-جاقتى زەرتتەپ بۇل تۋرالى بىرقاتار ەڭبەكتەر جازىپ تاستاعان. سونىمەن قاتار زەرتتەۋشىلەر ءابدىراحمان ءجاميدىڭ پارسى تىلدەستەرگە اراب ءتىلىن ۇيرەتۋدەگى ەڭبەگىنە جوعارى باعا بەرگەن. بۇدان باسقا ليتوگرافيادان جارىق كورگەن تاعى ءبىر پارسى تىلىندە جازىلعان سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپ بار. ول كىتاپتىڭ اتى «كيميا-ي ساادات» (باقىتتىڭ ءال-حيمياسى), اۆتورى – تانىمال فيلوسوف ءابۋ مۇحامماد ءال-عازالي (1058-1111). بۇل شىعارما دا بومبەي قالاسىندا ءفاتح ءال-كاريم ليتوگرافياسىنان 1300/1882 جىلى جارىق كورگەن. ءال-عازاليدىڭ بۇل ەڭبەگى فيلوسوفيالىق ەڭبەك ەكەنى بارشاعا بەلگىلى.
سونداي-اق مۇنداي ەڭبەكتى وقۋ، ءتۇسىنۋ كوپتەگەن دايىندىقتى تالاپ ەتەتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. سوعان قاراماستان بۇل ەڭبەك قولجازبا تۇرىندە جانە كەيىننەن ليتوگرافيالىق باسىلىم رەتىندە پارسى ءتىلىنىڭ اسەرى بولعان ايماقتاردىڭ بارىنە كەڭ تاراعان. ءال-عازاليدىڭ پارسى تىلىندە جازىلعان بىرەگەي ەڭبەگى بولىپ سانالاتىن بۇل شىعارما پارسى تىلىندەگى فيلوسوفيالىق تەرميندەر مەن ۇعىمداردىڭ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە اسەرىن تيگىزگەن. كورىپ تۇرعانىمىزداي سەمەيدەگى اعاش مەشىتتە ساقتالعان قولجازبالاردىڭ ىشىندە تەك قانا بىرىڭعاي ءدىني ەڭبەكتەر ەمەس، عىلىمي شىعارمالار دا بار ەكەنىن كورەمىز.
نە ءۇشىن ماڭىزدى؟
بىرىنشىدەن، بۇل قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتار نەگىزىنەن ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە قولجازبالار مەن سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار كوپ بولعان، كوپ ساقتالعان، ال سولتۇستىك، شىعىس جانە ت.ب. وڭىرلەردە از دەگەن كوزقاراستى جوققا شىعارۋعا دالەل بولا الادى. سوڭعى كەزدەرى مۇنداي قولجازبالار كوكشەتاۋ، قىزىلجار جانە سەمەيدەن ءجيى تابىلىپ جاتقانىن دا ايتا كەتكەن ءجون. اعاش مەشىتتەگى قولجازبالار مەن سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار ءۇش تىلدە جازىلعان. ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ، ءۇش تىلدەگى ادەبيەتتى پايدالانۋ ءبىر كەزدەرى ادەتتەگى جاعداي بولعانىن كورەمىز. ارينە، اركىم ءوز شاماسى جەتكەنشە انا تىلىنەن باسقا ارابشا، پارسىشا بىلگەن دەگەن ويعا توقتالامىز. ەكىنشىدەن، كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعانعا دەيىن جەرگىلىكتى حالىق ساۋاتسىز، تيىسىنشە ءبىلىمسىز بولدى دەگەن كوزقاراستى جوققا شىعاراتىن وسى جازباشا مۇرالار. قالايشا اراب، پارسى جانە ءوزىنىڭ انا تىلىندەگى ەڭبەكتەردى وقي العان جانە بالالارعا وقىتقان ادامداردى ساۋاتسىز جانە ءبىلىمسىز دەپ ايتۋعا بولادى؟ جالپى ورىس ءتىلىن بىلمەگەننىڭ ءبارىن ساۋاتسىز دەپ اتاۋعا بولادى ما ەكەن؟ وندا ومار حايام دا، حافيز دا، رۋمي دە، ءال-عازالي، يبن سينا جانە ت.ب. عۇلامالار مەن اقىندار ساۋاتسىز بولىپ شىعارى انىق. ۇشىنشىدەن، وسى قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردى كوشىرۋشىلەر، تۇپتەۋشىلەر جانە تاپسىرىس بەرۋشىلەر دە نەگىزىنەن جەرگىلىكتى جانە كورشىلەس ايماقتىڭ ادامدارى ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. قىسقا ۋاقىتتا قاراپ شىققان قولجازبالاردىڭ كوبىسى «سەمەيفۋلاد» جەرىندە كوشىرىلگەنىن بىلدىك. دەمەك، بۇل ەڭبەكتەر جەرگىلىكتى حالىق تاراپىنان سۇرانىسقا يە بولعان جانە سۇرانىسقا قاراي سەمەيلىك كوشىرۋشىلەر كوشىرىپ وتىرعان، بالكىم كوشىرۋشىلەردى سەمەيگە شاقىرىپ كوشىرتەتىن بولعان. قالاي بولعاندا دا سەمەيفۋلاد شاحارىندا كوشىرىلگەن دەگەن مالىمەتتىڭ ءوزى ماڭىزدى دەرەك.قايدا ساقتالۋى كەرەك؟
ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. بۇنداي جۇمىستار، ياعني رەستاۆراتسيا جاساۋ جۇمىستارى قازىرشە الماتى جانە استانا قالالارىندا جاسالادى. رەستاۆراتسيا جاسالعان سوڭ جازبا مۇرالاردى ارنايى جاساقتالعان قوردا ساقتاۋ كەرەك بولادى. قورداعى تەمپەراتۋرا 17-18 گرادۋس جانە الەمدىك ستاندارت بويىنشا بۇل قورعا كۇننىڭ كوزى تۇسپەيتىن بولۋى كەرەك. جالپى قولجازبانىڭ جاۋى كوپ. ول دەگەنىمىز جارىق، كۇننىڭ ساۋلەسى، ىستىق اۋا، اسا سۋىق اۋا، ىلعالدىق، ءورت جانە ولاق وقىرماننىڭ نە ادامنىڭ ءوزى كەز-كەلگەن قولجازبانىڭ توز-توزىن شىعارۋى مۇمكىن. جالپى العاندا قولجازبا وتە نازىك دۇنيە جانە ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەدى. وسىنى ۇيىندە قولجازبا نە سيرەك كىتاپتاردى ساقتاپ وتىرعان ءاربىر ازامات بىلسە ەكەن دەگەن تىلەگىمىز دە بار. سوندىقتان قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردىڭ ورنى ءبىرىنشى كەزەكتە ارنايى جابدىقتالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار قورى دەپ ايتۋعا بولادى. ۇلتتىق كىتاپحانادان باسقا بىرنەشە كىتاپحانادا قولجازبا ساقتاۋعا جاعداي جاسالعان. ال وڭىرلەردەگى كىتاپحانالاردا وسىنداي مۇمكىندىك بار ما دەگەنگە كەلسەك، سەمەيدەگى اباي اتىنداعى وبلىستىق كىتاپحاناسىندا رەستاۆراتسيا جانە كونسەرۆاتسيا ءبولىمى جوق. تيىسىنشە قولجازابالر مەن سيرەك كىتاپتاردى ساقتايتىن ارنايى تەمپەراتۋرامەن جابدىقتالعان ورىن دا جوق. سەمەيدەگى ءبىر مۇنارالى اعاش مەشىتتە ساقتالعان قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردىڭ رۇحساتى وسى مەشىتتىڭ باس يمامىنىڭ قولىندا. يمامنىڭ ايتۋىنشا جەكە تۇلعالار ۇيلەرىندەگى قولجازبا مۇرالارىن وسى مەشىتكە اماناتقا بەرگەن. اماناتقا كوزدىڭ قاراشىعىنداي قاراۋ – مەشىتتىڭ مىندەتى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا مەشىتتە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە جانە جوندەۋ جۇمىستارىمەن بىرگە مەشىتتىڭ ءبىر بۇرىشىنان مۋزەي اشپاق جوسپارلارى بار. ارنايى ۆيترينا شكافتار دايىنداپ قولجازبالاردى سوندا ورنالاستىرماق. بۇل ءىستىڭ ءبارى قۇپتارلىق ءارى ادام سۇيسىنەرلىك قادام. دەگەنمەن قازىرشە مۇقاباسى بار، ۇستاۋعا كەلەتىن قولجازبالاردى مۋزەيگە قويار. بىراق ۇگىتىلىپ كەتكەن تۇيىنشەكتىڭ ىشىندەگى قولجازبالاردىڭ تاعدىرى نە بولار ەكەن. ودان تىس رەستاۆراتسيا جاسالماعان، تۇپتەلمەگەن، بەتتەرى رەتتەلمەگەن، اتى دا اۆتورى دا بەلگىسىز قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردى مۋزەيدە قانشا جىل ساقتاۋعا بولادى؟ ماسەلەگە جان-جاقتى قارايتىن بولساق، مۋزەي اشۋ ارقىلى مەشىت ۇجىمى قولجازبالاردىڭ ءبارىن ساقتاپ قالا المايتىنىن بايقايمىز جانە ماسەلەنىڭ وسىمەن شەشىلمەيتىنى بەلگىلى بولادى. وسى تۇرعىدا قولجازبالارمەن ۇزاق جىلدار بويى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مامان رەتىندە بىرنەشە ۇسىنىسىمىز بار. ءبىر مۇنارالى اعاش مەشىتتىڭ باسشىلىعى رەستاۆراتسيا جانە كونسەرۆاتسيا ءبولىمى بار كىتاپحانالارمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋى قاجەت. ونىڭ سىرتىندا قر ۇلتتىق كىتاپحانا باسشىلىعى مەن باسقا دا قولجازبا ورتالىقتارى جەكە كوللەكتسيالاردا ساقتالعان قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردى انىقتاپ، تىزىمگە الىپ كەلىسىم-شارتتار جاساۋعا ءبىرىنشى بولىپ وزدەرى قادام جاساۋلارى كەرەك. ءاربىر قولجازبا يەسىنە العىس حاتتان باسقا كىشىگىرىم بولسا دا سىي-سياپاتىن جاساپ ەل ىشىندەگى قولجازبالاردىڭ ءبارىن جيناقتايتىن ۋاقىت كەلدى. ال جەكە كوللەكتسيونەرلەر نەمەسە مەشىتتەر قولجازبانى ساقتايتىن ورنى جوق ءارى زەرتتەيتىن ادامى جوق بولعان جاعدايدا جازباشا مۇرانى كىتاپحانالارعا وتكىزۋ ارقىلى ۇلكەن ساۋاپتى ءىس جاسايتىنى انىق. ەگەر مەشىتكە قولجازبانى اماناتقا بەرۋگە بولسا، كىتاپحاناعا نەگە اماناتقا بەرۋگە بولماس! قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردىڭ ورنى ءسوز جوق كىتاپحانا. كىتاپ نە قولجازبا ءبىرىنشى كەزەكتە وقىرمانعا مۇحتاج. ەگەر ونى ەشكىم وقىماسا، قولجازبا ءولى دۇنيەگە اينالادى. قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردىڭ ارقايسىسى عاسىرلار قويناۋىندا قالعان ءارتۇرلى ادامدار تۋرالى سىر شەرتەدى. اتاپ ايتقاندا كىتاپتىڭ اۆتورى، مازمۇنى، كوشىرۋشىسى، جازىلعان قالاسى، تاپسىرىس بەرۋشى، مۇقاباشى، تۇپتەۋشى، ونى العاش وقىعان ادام، كەيىنىرەك وقىعان ادامدار، دەمەۋشى بولعان ادام، ساتىپ العان ادام جانە ت.ب. كوپتەگەن مالىمەتتى ساقتايدى. وسىنىڭ ءبارىن انىقتاۋ ارقىلى ەڭ از دەگەندە 19-20 عاسىر باسىنداعى قازاق دالاسىنداعى وقۋ-اعارتۋ ىستەرى جايلى، حالىقتىڭ ساۋاتتىلىعى پەن ءبىلىم دەڭگەيى، كوزقاراسى، تانىمى تۋرالى وراسان مول مالىمەت الارىمىز انىق. بۇل جۇمىس ءبىر كۇننىڭ جانە ءبىر مەشىتتىڭ نە بولماسا ءبىر زەرتتەۋشىنىڭ جۇمىسى ەمەس. بۇل جۇمىس جازباشا مۇرانى ساقتاۋعا مۇددەلى ۇلكەن ۇيىمداسقان جاناشىر توپتىڭ ورتاق جۇمىسى. بۇل توپقا زەرتتەۋشى دە، كىتاپحاناشى دا، يمام دا قاراپايىم ادام دا كىرىپ وزىندىك ۇلەسىن قوسا الادى. ەڭ باستىسى ورتاق مۇددە ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە دەگەن شىن نيەت بولسا، جەتكىلىكتى. ورتاق مۇددە – قازاق دالاسىندا ساقتالعان جازباشا مۇرانى ساقتاپ قالۋ جانە ونىڭ ءبارىن تىزىمگە الىپ، كاتالوگتارىن جاساپ، رەستاۆراتسيادان وتكىزىپ بولاشاق ۇرپاققا اماناتقا قالدىرۋ. بۇگىنگى جاستار مەن بولاشاق ۇرپاققا اتا-بابالارىنىڭ كەمىندە ءۇش ءتىلدى بىلگەنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن دە بۇل مۇرالاردى ءبىرىنشى كەزەكتە ساقتاپ قالۋ، ەكىنشى كەزەكتە زەرتتەۋ قاجەت. جۋىردا عانا نۇر-مۇباراك ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتى مەن يسلام تاريحى، ونەرى مەن مادەنيەتىن زەرتتەۋ ورتالعى (يرسيكا) بىرلەسە وتىرىپ «قازاقستانداعى قولجازبا قورلارى: ساقتاۋ جانە زەرتتەۋ» اتتى حالىقارالىق سەمينارىندا قازاقستانداعى قولجازبا قورلارىنا قاتىستى بىرقاتار ستەرەوتيپتەر مەن تاعى دا باسقا ماسەلەلەر قوزعالدى. سەمەيدىڭ ءبىر مۇنارالى مەشىتىندەگى عانا قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتاردىڭ كىتاپحانا قاراۋىنان تىس قالۋى ءتيىستى ماسەلەنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. ال ەل ىشىندە مۇنداي مىسالدار قانشاما؟! بىراق ۋاقىت ەشكىمدى كۇتپەيدى...عاليا قامباربەكوۆا شىعىستانۋشى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
ۇقساس جاڭالىقتار
