احمەت بايتۇرسىنۇلى 1872 جىلى 5 قىركۇيەكتe قازىرگى قوستاناي وبلىسى، جانگەلدى اۋدانى سارىتۇبەك اۋىلىندا داۋلەتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعان مەرزىمىنە قاتىستى پىكىرتالاستار وتە كوپ. دەگەنمەن «5 قىركۇيەك 1872, مەشىن جىلى» دەپ، ناقتى ايتۋىمىزعا نەگىز بولىپ وتىرعان، عۇلامانىڭ 1929 جىلى ءوز قولىمەن ورىس تىلىندە جازعان «ومىردەرەگى» (جيزنەوپيسانيە) جانە ءار جىلدارى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى رەسمي ساۋالنامالارعا بەرگەن ناقتى جاۋاپتارى. اتاپ ايتساق، ورىنبور مۇعالىمدەر مەكتەبىن بىتىرگەنى تۋرالى كۋالىكتە، ونىڭ تۋعان مەرزىمى «5 قىركۇيەك 1872» دەپ كورسەتىلگەن.
احمەت بايتۇرسىنۇلى تار زاماندا عۇمىر كەشىپ، تاعدىر جەلىنىڭ وتىندە ءوز كۇرەسكەرلىگىن جۇزەگە اسىردى. ول ۇلتتى ءسۇيۋ ۇلاعاتىن وسكەن ءوڭىر، تۋعان ورتاسىنان كورىپ، ءبىلىپ، تانىپ ءوستى. ۇلت ۇستازى 13 جاسىندا بولعان كەزدە، ونىڭ اۋىلىنا پولكوۆنيك ياكوۆلەۆتىڭ باسشىلىعىمەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كەلىپ، اۋىلدىڭ تاس-تالقانىن شىعارعان. احمەتتىڭ اكەسى – شوشاقۇلى بايتۇرسىن مەن احمەتتىڭ ءۇش اعاسى پولكوۆنيكتىڭ مۇنداي وزبىرلىعىنا شىداماي، ونى سوققىعا جىققان. وسى ارەكەتتەرى ءۇشىن ولار سىبىرگە 15 جىلعا جەر اۋدارىلعان.
قازاق دالاسىنىڭ ءتول يەسى قازاق ەكەندىگىن ايعاقتاپ، ەل مەن جەردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ءوزىنىڭ اقىل-وي، دانالىق پاراساتىمەن كەپىل بولدى. ناقتىراق ايتساق، كوسەمسوز شەبەرى 1905 جىلعى "قارقارالى پەتيتسياسىنىڭ" اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. پەتيتسيا اۆتورلارى قازاق جەرىن ەكسپروپرياتسيالاۋدى توقتاتۋدى، قونىس اۋدارۋشىلار لەگىن ازايتۋدى جانە زەمستۆونى قالىپتاستىرۋدى تالاپ ەتكەن.
1912 جىلى احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق جازبا عىلىمىن رەفورمالادى. ول قازاق تىلىندە قولدانىلمايتىن اراب ارىپتەرىن الفاۆيتتەن الىپ تاستاپ، قازاق تىلىندە بار، جاڭا، ايرىقشا ارىپتەرىن ەنگىزدى. "جاڭا ەملە-توتە جازۋ" ءالىپبيىن بۇگىندە قىتاي، اۋعانستان، رەسەي، يران قازاقتارى قولدانادى. احمەت بابامىزدىڭ دايىنداعان جازۋ ۇلگىسىندە ۇيعىر، قىرعىز سىندى باۋىرلاس حالىقتار ءوزىنىڭ ءتول جازۋىن قالىپتاستىردى.
احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق حالقىنىڭ ينتەللەكتۋال ۇلت بولۋىنا، ساناسى ازات، ويى اشىق اتانۋىنا ىقپال ەتكەن تۇلعالاردىڭ ءبىرى. ول "قازاق" گازەتىنىڭ العاشقى رەداكتورى بولعان. باسىلىمنىڭ ءۇش مىڭنان استام وقىرمانى بولدى جانە ونى قازاق دالاسىندا، قىتاي مەن رەسەيدە وقىدى. گازەت بەتتەرىندە احمەت بايتۇرسىنۇلى ءوزىنىڭ پىكىرلەستەرىمەن بىرگە قازاق ءتىلىنىڭ دامۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ، حالىقتى بىرلىككە جانە ساياسي كۇرەسكە شاقىرعان.
1917 جىلعى رەۆوليۋتسيا كەزىندە احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاعان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ توبىن باسقارىپ، ۇلت ينتەلليگەنتسياسىنىڭ رۋحاني كوشباسشىسى اتانعان. ول ءوزىنىڭ جاقتاستارى ءاليحان بوكەيحانۇلى جانە مىرجاقىپ دۋلاتۇلىمەن بىرگە قازاق حالقىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسكەن.
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تەك اسىراپ العان بالالارى عانا بولعان. رەسمي دەرەككوزدەردە ونىڭ بالالارىنىڭ تەك ءۇش ەسىمى عانا ساقتالعان – اۋمات، قازيحان جانە شولپان. ۇشەۋى دە اعارتۋشىنىڭ جيەندەرى جانە سونىڭ ۇيىندە تاربيەلەنگەن. الايدا ۇلت ۇستازىنىڭ تاعى ءبىر اسىراپ الىنعان ۇلى بولدى دەسەدى، ونىڭ ەسىمى ۇزاق جىلدار بويى قۇپيا ساقتالعان – سامىرات كاكىشەۆ. ول تۋرالى ەشكىمگە ايتپاي، جاسىرىپ ۇستاۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى - سامىرات بايتۇرسىن اۋلەتى شاڭىراعىنىڭ يەسى بولعان جانە عالىم ونىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسقان. احمەت بايتۇرسىنۇلى تۇتقىندالعاننان كەيىن ونىڭ اۋىلىنا سولداتتار كەلىپ، ۇرپاق جالعاستىراتىن ۇل بالالاردى ىزدەگەن. سودان اۋىلداعى ايەلدەردىڭ ءبىرى سامىراتتى قازان استىنا جاسىرىپ، ءومىرىن ساقتاپ قالعان دەسەدى.
ۇلت ۇستازىنىڭ اتاق-ابىرويى اسقاقتاي بەرسىن!
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
