اباي وڭىرىندە ءورت باستالعالى ءبىراز بىلىقتىڭ بەتى اشىلدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى بىرقاتار قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى اشىق ايتا باستادى. «سەمەي ورمانى» مەملەكەتتىك ورمان تابيعي رەزەرۆاتىندا تەحنيكا مەن ارنايى كيىم جەتىسپەيتىندىگى بەلگىلى بولدى. ءتىپتى، قىزدى-قىزدىمەن وتكەن جىلى بۇل ماسەلەلەردى كوتەرگەن ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ قىزمەتتەن قۋىلعانى ايتىلدى.
سەمەي ورمانى – مەملەكەتىمىزدىڭ تابيعي ورمان قورىن قورعايتىن مەكەمە. ەلىمىزدىڭ شىعىس بولىگىندەگى ۇلكەن ايماق – اباي، اياگوز، بەسقاراعاي، بورودۋليحا، جارما، ءۇرجار اۋداندارىنىڭ ايماعىن قامتيدى. ەرتىس جازىعىنان جالپاعىنان جايلاپ، كوكپەكتى-شار شوقىلارىنا دەيىن شەكارا سىزعان، ءبىر شەتى شىڭعىستاۋ، شۇبارتاۋ، دەگەلەڭ تاۋلارىنا جاناساتىن ايماققا قارايتىن مەكەمەنىڭ بەس قۇرالى جەمە-جەمگە كەلگەندە ساي بولماي شىقتى. ونى سەگىزىنشى ماۋسىم كۇنى تۇتانىپ، ارىنى بۇگىنگە دەيىن باسىلماي جاتقان تابيعي اپات ايعاقتاپ بەرگەندەي.
وقيعا سالدارىنان 15 ادام قازا تاپتى. ءورتتىڭ اۋقىمى مەن ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ قاۋقارى بىردەي ەمەس ەدى. الايدا مۇنىڭ ءبارى مينيسترلىكتەردىڭ ەسەبى مەن بولجامىن ايماڭداي ەتتى. بىراق وتىرىكتى اشكەرە ەتۋ ءۇشىن قاراپايىم ادامدار جانىنا ساۋداعا سالۋ كەرەك پە ەدى؟!
مينيستر وقيعاعا بارمادى. كىم كىمدى الدادى؟
سەگىزىنشى ماۋسىم كۇنى قىلقان جاپىراقتى نۋ ورماننىڭ اراسىنان ءتۇتىن كوتەرىلدى. مايلى قاراعاي، شايىرلى شىرشا، ساتىرلاعان سامىرسىندى جالماعان جالىن لەزدە كۇش الىپ، بەت قاريتىن الاپات الاۋعا اينالدى. و باستاعى بەيقامدىق پەن تەحنيكا قۇرالدارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، ماسەلەنىڭ شيەلەنىسۋىنە سەپ بولدى.
ءبىر قىزىعى – ءورت قۇرسانعان سەمەي ماڭىنا توتەنشە جاعداي ءمينيسترى ەمەس، پرەزيدەنت ق. توقاەۆ بارىپ قايتقان سوڭ، جۇيەنىڭ قاي تۇستان اقساپ جاتقانى ايتىلا باستادى.
پرەزيدەنت ايماققا بارار الدىندا توتەنشە جاعداي ءمينيسترى يۋ. يلينگە وقيعا ورنىنا بارۋدى تاپسىرعانى حابارلانعان. جونگە سالساق، ءتيىستى مينيسترلىك باسشىسى ەشكىمگە ايتقىزباي ءوزى-اق بارىپ اينالىسا بەرەتىندەي رەتى بار ەدى. الايدا كوپ ۇزاماي سول مينيستر وقيعا ورنىنا بارماستان قىزمەتتەن بوسادى. سول-اق ەكەن، سالانىڭ كەمشىلىكتەرى جىپكە تىزىلە باستادى
كەمشىلىكتەردى «سەمەي ورمانى» تابيعي رەزەرۆاتى مەملەكەتتىك مەكەمەسى باس ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى مۇرات زارلىقۇلى دا جاسىرمايدى. تاياۋدا عانا وسى مىندەتكە كىرىسكەن جەرگىلىكتى جاسىل جەلەكتىڭ باس قورعاۋشىسى بۇل جايلى رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردىڭ بىرىنە بەرگەن كوممەنتاريىندە ايتتى.
«سەمەي ورمانىندا» تەحنيكا مەن ارنايى كيىم جەتىسپەيدى.
«بىزدە ءبارى شىنىن ايتقاندا ەسكى ماشينالار. كوبى 70, 80, 90-شى جىلعى ماشينالار»، - دەيدى ول.
ەلەنبەگەن «ەگەمەن قازاقستان»
باس ديرەكتوردىڭ ءسوزىن پرەزيدەنت توقاەۆپەن كەزدەسكەن ءوڭىر تۇرعىندارى، ءتىپتى "ەگەمەن قازاقستان" باسىلىمىنىڭ وڭىردەگى مەنشىكتى ءتىلشىسى، جۋرناليست مەرەي قۋانتايۇلى دا جوققا شىعارمايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ماسەلەلەردى كوتەرگەن ءورت سوندىرۋشىلەر جۇمىستان قۋىلىپ، باسشىلىق قىزمەتىنەن تومەندەگەن.
«مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر؟! بۇل پروبلەمانى ايتۋداي-اق ايتقانبىز. الدىڭعى جىلى رەداكتسيامىزعا شىر-پىر بولىپ ءورت سوندىرۋشىلەر حابارلاسقان. تەحنيكانىڭ توزعانىن ايتقان، دالەلدى بولسىن دەپ بەينەماتەريالدارىن دا جىبەرگەن. اقىرى ءبىرى قىزمەتىنەن قۋىلدى، ەندى ءبىرى باسشىلىق قىزمەتتەن تومەندەدى. فاكت! ول تۋرالى گازەتكە جازدىق تا. اۋرۋدى جاسىرعاننىڭ ناتيجەسى وسى بولدى!» - دەپ جازعان جۋرناليست جەلىدە.
ورتتەگى تەحنيكا مەن قولداعى قارجى سايكەس ەمەس
تەحنيكا جەتىسپەۋشىلىگى، قاجەتتى قۇرالداردىڭ جوقتىعىنان تارىققان ورمانشىلاردىڭ اۋ-جايى قازىر امبەگە ايان. وقيعا ورنىنا بارعان دەپۋتات ماقسات تولىقباي تەحنيكانىڭ ەسكىسى اكەسىنەن دە كارى ەكەنىن ايتىپ، «ادىرناعا» سۇحبات بەرگەن بولاتىن.
ال ورمان شارۋاشىلىعى كوميتەتىن قارجىلاندىرۋعا قاتىستى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى - قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ بىلاي دەپ پىكىر بىلدىرەدى. ونىڭ پايىمداۋىنشا، قارجى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا كوبىرەك بولىنگەن.
ازىرشە، ورمانشىلاردىڭ باسىنا تۇسكەن ماسەلەنى اقتاپ الاتىن جالقى سەبەپ وسى بولىپ وتىرعان سىڭايلى:
«2023-2025 جىلدارعا ارنالعان ءۇش جىلدىق بيۋدجەتكە –121,5 ملرد تەڭگە، بيىلعى جىلعا 52,7 ملرد تەڭگە بولىنگەن. وتكەن جىلعى قاراجات كولەمى ازىراق ەدى»،- دەيدى ول.
وزگە ەلدەن كومەك بولا ما؟
الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلەر تەحنيكا جەتىسپەۋشىلىگى تۋىنداعان ساتتە مۇراجاي مەن ەلدى مەكەندەگى تەحنيكا قۇرالدارىن ىسكە جەككەنىن جازادى. كەيبىرى سىرتتان كومەك قاجەت ەكەندىگىن العا تارتىپ، كورشىلەس مەملەكەتتەرگە «جاۋتەڭدەيدى».
سەمەيلىك مۇرات راقىمجان ەسىمدى الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىسى تاشكەننىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەتىن جاعدايدىڭ دا تۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەسكەرتىپ، قوس ەلدىڭ قاۋقارىن تومەندەگىدەي سالىستىرادى.
«ءورت ءبىز ءۇشىن جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسۋدە. مانەۆر اياسى تار. ورمان اراسىمەن ءورت سوندىرەتىن ماشينالاردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋى قيىن. ونىڭ ۇستىنە ءجۇز جىلدىق قاراعايلاردىڭ جالىنى بەت شارپيدى. سوندىقتان اۋەدەن كومەك بولماسا، قيىن. وعان سۋ تاسىپ جۇرگەن تىكۇشاقتارىمىزدىڭ شاماسى جەتپەۋدە. تەك جاڭبىر جاۋسا عانا، قاۋىپتىڭ بەتى قايتادى. ال، كوكتەن ءبىر تامشى تامباي تۇر. ءتىپتى بولماي بارا جاتسا، تاشكەنتكە قوڭىراۋ شالۋعا ءماجبۇرمىز. 2020 جىلى 1 مامىردا وزبەكستانداعى ءساردوبا سۋ قويماسى جارىلىپ، ءبىزدىڭ ماقتاارال اۋدانىندا بىرنەشە اۋىل سۋ استىندا قالعان كەزدە، وزبەكستاننىڭ توتەنشە جاعدايلار قىزمەتى كومەككە كەلگەن. جاي عانا كەلمەي امەريكالىق ايبىندى تىكۇشاقتارىمەن اۋەلەتە كەلىپ قونعان وزبەكتەردى كورگەن ءبىزدىڭ "توتەنشەلىكتەردىڭ" جۇندەرى جىعىلىپ، مىستارى باسىلىپ قالعان بولاتىن. سول ءوز-اعالارىمىز تاعى دا كومەك قولىن سوزۋعا دايىن وتىرعان كورىنەدى. ءبىزدىڭ بيلىك ازىرگە ءۇنسىز. نە بىلگەندەرى بار ەكەنىن... مىسىمىز باسىلسا، باسىلسىن. ءورتىمىز ءسونىپ، اسپانىمىز اشىلسىنشى، ءوزى!» دەپ جازعان مۇرات راقىمجان.
ونىڭ سوزىنە سەنسەك، قازىر قىزىل ءسوزدى قۋىپ، كوزدى شەل باساتىن شاق ەمەس. قايتا شىندىققا تىكە قاراپ، ءار سالاداعى ساڭىلاۋعا تىعىن قوياتىن كەزەڭ. مۇنداي جاعدايدا تىلەۋلەس، تىلەكتەس ەلدەردىڭ كومەگىنە «مىسىڭدى باسقىزا» جۇگىنگەننىڭ سوكەتتىگى جوق.
كوميسسيا ميسسياسى قۇتقارا ما؟
الەۋمەتتىك جەلىدە دەپۋتات ماقسات تولىقبايدىڭ ءورت جان القىمنان العاندا مۇراجايداعى تەحنيكا اۋىز سالعانىن ايىپتاپ، پىكىر بىلدىرگەن ۆيدەوسى جارىق كوردى. ال، قارجى ءمينيسترى ەسكىرگەن تەحنيكا ماسەلەلەرىنە تۇسىنىك بەرىپ، «نە وگىز ولمەيتىن نە اربا سىنبايتىن» ەكىۇشتى جاۋابىمەن كوپشىلىك كوڭىلىنىڭ اپتىعىن باسقانداي.
«بەلگىلى ءبىر نورماتيۆتەر بار، ءىس جۇزىندە وسى نورماتيۆتەر بويىنشا قارجىلاندىرامىز. قاجەتتىلىك نورماسى دا ناقتى جازىلعان. ءبىر جىل ىشىندە بارلىق تەحنيكانى جاڭارتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى انىق. ەگجەي-تەگجەيلى قاراۋ كەرەك»، - دەيدى مينيستر.
ونىڭ ايتۋىنشا، سالانى قوسىمشا قارجىلاندىرۋ ءالى قاراستىرىلماعان.
«كوميسسيا جۇمىس ىستەپ جاتىر، قانشا قاراجات قاجەت ەكەنىن انىقتايمىز. الدىن الا زالال تۋرالى ءالى ايتا المايمىز، ويتكەنى ءورت ءالى سوندىرىلگەن جوق. ايتارلىقتاي ۇلكەن اۋماقتى وت شارپىدى، سوندىقتان بارلىق راسىمدەردىڭ اياقتالۋىن كۇتەيىك»، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى.
جاساندى جاۋىن باردا، تاساتتىققا نە جورىق؟!
الاپات الاۋ ەلدى الاساپىران كۇيگە ءتۇسىردى. جالىننىڭ جورتۋىمەن «پالەكەت ايماعىنا» اينالعان ورمان القاپتارىنىڭ سيقىن كورىپ، كوپشىلىك قاۋىم ءتۇرلى كوزقاراس پەن سان-cالالى وي-پىكىرىن ورتاعا سالىپ الەك.
حالىق ءورتتى اۋىزدىقتاۋدىڭ ءتۇرلى امال-تاسىلدەرىن ايتىپ جاتىر. جۇرت تاراپىنان وقتىن-وقتىن جاساندى جاڭبىر جاۋعىزۋ جايى دا ءسوز بولىپ قالادى. جۋرناليست ءومىرجان ابدىحالىقۇلى ءوز ويىن بىلاي ساباقتايدى.
«تاساتتىق بەرىپ، قۇدايدان جاڭبىر تىلەپتى دەپ جاتىر. سەنىم عوي. قۇدايدان ءۇمىتسىز شايتان عانا دەگەن جۇرتتىڭ باعزىدان بەرگى ءدىني سەنىمى. قابىل بولسىن، ارينە. ءبىر جاعىنان بۇل شاراسىزدىقتىڭ بەلگىسى دە. جاساندى جولمەن جاڭبىر جاۋدىرۋ دەيتىن تەحنولوگيا بار. ءبىر كومپانيا وسىمەن اينالىسادى ەكەن، ەكى جىل بۇرىن ماڭعىستاۋدا سىناپ كورگەن. ەندى وسى تەحنولوگيانى ورماندى، ءورت قاۋپى جوعارى جەرلەردە كەڭ قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك-اق. اپات ايتىپ كەلمەيدى. بولاشاقتا سونشا ادام شىعىنىن بولدىرماۋ، تابيعاتتى ساقتاۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك قوي. قيىن-اق بولدى مىنا جاعداي»،-دەپ جازعان ءومىرجان ابدىحالىقۇلى.
ءمينيستردىڭ كوز جاسى جەلىدەگى ءورتتى سوندىرمەيدى
سونىمەن قاتار، سەڭدەي سوعىلعان جۇرت، الەۋمەتتىك جەلىدەگى قاۋىم ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ءزۇلفيا سۇلەيمەنوۆانىڭ كوز جاسىنا ەرىك بەرگەنىن كورىپ، ءبىرى قولداۋ تانىتسا، ءبىرى جازعىرا باستادى.
«قانداي ماسەلە شىقسا، سونىڭ ەتەگىنە ەكى جاق بولىپ جارماسىپ قىرقىسۋ ءبىزدىڭ قانعا سىڭگەن ادەت» دەيدى وقىرمانداردىڭ ءبىرى.
الەۋمەتتىك جەلى ورمان زارداپتارىن اشىق تالقىلايتىن «بەتجىرتىس الاڭىنا» اينالدى. بىراق ءبارىنىڭ تىلەۋى ورتاق، توقايلاسار تۇسى – ءبىر. جالىننىڭ جويىلىپ، جارىق كۇننىڭ قايتا شىققانى، ەلدىڭ مامىراجاي تىرلىككە قايتا ورالعانى. لايىم، وعان دا جەتۋگە از قالدى.
داستان قاستاي،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
