Abai öŋırınde ört bastalǧaly bıraz bylyqtyŋ betı aşyldy. Būqaralyq aqparat qūraldary men äleumettık jelı qoldanuşylary bırqatar qordalanyp qalǧan mäselelerdı aşyq aita bastady. «Semei ormany» memlekettık orman tabiǧi rezervatynda tehnika men arnaiy kiım jetıspeitındıgı belgılı boldy. Tıptı, qyzdy-qyzdymen ötken jyly būl mäselelerdı kötergen ört söndıruşılerdıŋ qyzmetten quylǧany aityldy.
Semei ormany – memleketımızdıŋ tabiǧi orman qoryn qorǧaityn mekeme. Elımızdıŋ şyǧys bölıgındegı ülken aimaq – Abai, Aiagöz, Besqaraǧai, Boroduliha, Jarma, Ürjar audandarynyŋ aimaǧyn qamtidy. Ertıs jazyǧynan jalpaǧynan jailap, Kökpektı-Şar şoqylaryna deiın şekara syzǧan, bır şetı Şyŋǧystau, Şūbartau, Degeleŋ taularyna janasatyn aimaqqa qaraityn mekemenıŋ bes qūraly jeme-jemge kelgende sai bolmai şyqty. Ony segızınşı mausym künı tūtanyp, aryny bügınge deiın basylmai jatqan tabiǧi apat aiǧaqtap bergendei.
Oqiǧa saldarynan 15 adam qaza tapty. Örttıŋ auqymy men ört söndıruşınıŋ qauqary bırdei emes edı. Alaida mūnyŋ bärı ministrlıkterdıŋ esebı men boljamyn aimaŋdai ettı. Bıraq ötırıktı äşkere etu üşın qarapaiym adamdar janyna saudaǧa salu kerek pe edı?!
MİNİSTR OQİǦAǦA BARMADY. KIM KIMDI ALDADY?
Segızınşı mausym künı qylqan japyraqty nu ormannyŋ arasynan tütın köterıldı. Maily qaraǧai, şaiyrly şyrşa, satyrlaǧan samyrsyndy jalmaǧan jalyn lezde küş alyp, bet qarityn alapat alauǧa ainaldy. O bastaǧy beiqamdyq pen tehnika qūraldarynyŋ jetıspeuşılıgı, mäselenıŋ şielenısuıne sep boldy.
Bır qyzyǧy – ört qūrsanǧan Semei maŋyna Tötenşe jaǧdai ministrı emes, Prezident Q. Toqaev baryp qaitqan soŋ, jüienıŋ qai tūstan aqsap jatqany aityla bastady.
Prezident aimaqqa barar aldynda Tötenşe jaǧdai ministrı Iý. İlinge oqiǧa ornyna barudy tapsyrǧany habarlanǧan. Jönge salsaq, tiıstı ministrlık basşysy eşkımge aitqyzbai özı-aq baryp ainalysa beretındei retı bar edı. Alaida köp ūzamai sol ministr oqiǧa ornyna barmastan qyzmetten bosady. Sol-aq eken, salanyŋ kemşılıkterı jıpke tızıle bastady
Kemşılıkterdı «Semei ormany» tabiǧi rezervaty memlekettık mekemesı bas direktorynyŋ mındetın atqaruşy Mūrat Zarlyqūly da jasyrmaidy. Taiauda ǧana osy mındetke kırısken jergılıktı jasyl jelektıŋ bas qorǧauşysy būl jaily respublikalyq telearnalardyŋ bırıne bergen kommentariınde aitty.
«Semei ormanynda» tehnika men arnaiy kiım jetıspeidı.
«Bızde bärı şynyn aitqanda eskı maşinalar. Köbı 70, 80, 90-şy jylǧy maşinalar», - deidı ol.
ELENBEGEN «EGEMEN QAZAQSTAN»
Bas direktordyŋ sözın Prezident Toqaevpen kezdesken öŋır tūrǧyndary, tıptı "Egemen Qazaqstan" basylymynyŋ öŋırdegı menşıktı tılşısı, jurnalist Merei Quantaiūly da joqqa şyǧarmaidy. Onyŋ aituynşa, mūndai mäselelerdı kötergen ört söndıruşıler jūmystan quylyp, basşylyq qyzmetınen tömendegen.
«Mıne, mäsele qaida jatyr?! Būl problemany aitudai-aq aitqanbyz. Aldyŋǧy jyly redaksiiamyzǧa şyr-pyr bolyp ört söndıruşıler habarlasqan. Tehnikanyŋ tozǧanyn aitqan, däleldı bolsyn dep beinematerialdaryn da jıbergen. Aqyry bırı qyzmetınen quyldy, endı bırı basşylyq qyzmetten tömendedı. Fakt! Ol turaly gazetke jazdyq ta. Aurudy jasyrǧannyŋ nätijesı osy boldy!» - dep jazǧan jurnalist jelıde.
ÖRTTEGI TEHNİKA MEN QOLDAǦY QARJY SÄIKES EMES
Tehnika jetıspeuşılıgı, qajettı qūraldardyŋ joqtyǧynan taryqqan ormanşylardyŋ au-jaiy qazır ämbege aian. Oqiǧa ornyna barǧan deputat Maqsat Tolyqbai tehnikanyŋ eskısı äkesınen de kärı ekenın aityp, «Adyrnaǧa» sūhbat bergen bolatyn.
Al Orman şaruaşylyǧy komitetın qarjylandyruǧa qatysty Premer-Ministrdıŋ orynbasary - Qarjy ministrı Erūlan Jamaubaev bylai dep pıkır bıldıredı. Onyŋ paiymdauynşa, qarjy ötken jylmen salystyrǧanda köbırek bölıngen.
Äzırşe, ormanşylardyŋ basyna tüsken mäselenı aqtap alatyn jalqy sebep osy bolyp otyrǧan syŋaily:
«2023-2025 jyldarǧa arnalǧan üş jyldyq biudjetke –121,5 mlrd teŋge, biylǧy jylǧa 52,7 mlrd teŋge bölıngen. Ötken jylǧy qarajat kölemı azyraq edı»,- deidı ol.
ÖZGE ELDEN KÖMEK BOLA MA?
Äleumettık jelıdegı belsendıler tehnika jetıspeuşılıgı tuyndaǧan sätte mūrajai men eldı mekendegı tehnika qūraldaryn ıske jekkenın jazady. Keibırı syrttan kömek qajet ekendıgın alǧa tartyp, körşıles memleketterge «jäuteŋdeidı».
Semeilık Mūrat Raqymjan esımdı äleumettık jelı qoldanuşysy Täşkennıŋ kömegıne jügınuge tura keletın jaǧdaidyŋ da tuuy mümkın ekendıgın eskertıp, qos eldıŋ qauqaryn tömendegıdei salystyrady.
«Ört bız üşın jaǧdaidy uşyqtyra tüsude. Manevr aiasy tar. Orman arasymen ört söndıretın maşinalardyŋ jürıp-tūruy qiyn. Onyŋ üstıne jüz jyldyq qaraǧailardyŋ jalyny bet şarpidy. Sondyqtan äueden kömek bolmasa, qiyn. Oǧan su tasyp jürgen tıkūşaqtarymyzdyŋ şamasy jetpeude. Tek jaŋbyr jausa ǧana, qauıptıŋ betı qaitady. Al, kökten bır tamşy tambai tūr. Tıptı bolmai bara jatsa, Taşkentke qoŋyrau şaluǧa mäjbürmız. 2020 jyly 1 mamyrda Özbekstandaǧy Särdoba su qoimasy jarylyp, bızdıŋ Maqtaaral audanynda bırneşe auyl su astynda qalǧan kezde, Özbekstannyŋ tötenşe jaǧdailar qyzmetı kömekke kelgen. Jai ǧana kelmei amerikalyq aibyndy tıkūşaqtarymen äuelete kelıp qonǧan özbekterdı körgen bızdıŋ "tötenşelıkterdıŋ" jünderı jyǧylyp, mystary basylyp qalǧan bolatyn. Sol Öz-aǧalarymyz taǧy da kömek qolyn sozuǧa daiyn otyrǧan körınedı. Bızdıŋ bilık äzırge ünsız. Ne bılgenderı bar ekenın... Mysymyz basylsa, basylsyn. Örtımız sönıp, aspanymyz aşylsynşy, özı!» dep jazǧan Mūrat Raqymjan.
Onyŋ sözıne sensek, qazır qyzyl sözdı quyp, közdı şel basatyn şaq emes. Qaita şyndyqqa tıke qarap, är saladaǧy saŋylauǧa tyǧyn qoiatyn kezeŋ. Mūndai jaǧdaida tıleules, tılektes elderdıŋ kömegıne «mysyŋdy basqyza» jügıngennıŋ sökettıgı joq.
KOMİSSİIа MİSSİIаSY QŪTQARA MA?
Äleumettık jelıde deputat Maqsat Tolyqbaidyŋ ört jan alqymnan alǧanda mūrajaidaǧy tehnika auyz salǧanyn aiyptap, pıkır bıldırgen videosy jaryq kördı. Al, Qarjy ministrı eskırgen tehnika mäselelerıne tüsınık berıp, «ne ögız ölmeitın ne arba synbaityn» ekıūşty jauabymen köpşılık köŋılınıŋ aptyǧyn basqandai.
«Belgılı bır normativter bar, ıs jüzınde osy normativter boiynşa qarjylandyramyz. Qajettılık normasy da naqty jazylǧan. Bır jyl ışınde barlyq tehnikany jaŋartu mümkın emes ekenı anyq. Egjei-tegjeilı qarau kerek», - deidı ministr.
Onyŋ aituynşa, salany qosymşa qarjylandyru älı qarastyrylmaǧan.
«Komissiia jūmys ıstep jatyr, qanşa qarajat qajet ekenın anyqtaimyz. Aldyn ala zalal turaly älı aita almaimyz, öitkenı ört älı söndırılgen joq. Aitarlyqtai ülken aumaqty ot şarpydy, sondyqtan barlyq räsımderdıŋ aiaqtaluyn küteiık», - dep sözın qorytyndylady Premer-Ministrdıŋ orynbasary.
JASANDY JAUYN BARDA, TASATTYQQA NE JORYQ?!
Alapat alau eldı alasapyran küige tüsırdı. Jalynnyŋ jortuymen «päleket aimaǧyna» ainalǧan orman alqaptarynyŋ siqyn körıp, köpşılık qauym türlı közqaras pen san-calaly oi-pıkırın ortaǧa salyp älek.
Halyq örttı auyzdyqtaudyŋ türlı amal-täsılderın aityp jatyr. Jūrt tarapynan oqtyn-oqtyn jasandy jaŋbyr jauǧyzu jaiy da söz bolyp qalady. Jurnalist Ömırjan Äbdıhalyqūly öz oiyn bylai sabaqtaidy.
«Tasattyq berıp, Qūdaidan jaŋbyr tıleptı dep jatyr. Senım ǧoi. Qūdaidan ümıtsız şaitan ǧana degen jūrttyŋ baǧzydan bergı dıni senımı. Qabyl bolsyn, ärine. Bır jaǧynan būl şarasyzdyqtyŋ belgısı de. Jasandy jolmen jaŋbyr jaudyru deitın tehnologiia bar. Bır kompaniia osymen ainalysady eken, ekı jyl būryn Maŋǧystauda synap körgen. Endı osy tehnologiiany ormandy, ört qaupı joǧary jerlerde keŋ qoldanysqa engızu kerek-aq. Apat aityp kelmeidı. Bolaşaqta sonşa adam şyǧynyn boldyrmau, tabiǧatty saqtauǧa ülken mümkındık qoi. Qiyn-aq boldy myna jaǧdai»,-dep jazǧan Ömırjan Äbdıhalyqūly.
MİNİSTRDIŊ KÖZ JASY JELIDEGI ÖRTTI SÖNDIRMEIDI
Sonymen qatar, seŋdei soǧylǧan jūrt, äleumettık jelıdegı qauym Ekologiia, geologiia jäne tabiǧi resurstar ministrı Zülfiia Süleimenovanyŋ köz jasyna erık bergenın körıp, bırı qoldau tanytsa, bırı jazǧyra bastady.
«Qandai mäsele şyqsa, sonyŋ etegıne ekı jaq bolyp jarmasyp qyrqysu bızdıŋ qanǧa sıŋgen ädet» deidı oqyrmandardyŋ bırı.
Äleumettık jelı orman zardaptaryn aşyq talqylaityn «betjyrtys alaŋyna» ainaldy. Bıraq bärınıŋ tıleuı ortaq, toqailasar tūsy – bır. Jalynnyŋ joiylyp, jaryq künnıŋ qaita şyqqany, eldıŋ mamyrajai tırlıkke qaita oralǧany. Laiym, oǧan da jetuge az qaldy.
Dastan QASTAI,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
