قۇرمەتتى اعايىن! جاقىندا عانا دەپۋتات سايىروۆ پاكىستانداعى بوسقىن قازاقتاردىڭ جاعدايى جونىندە ۆيدەوۇندەۋ جاريالادى. مەن بۇل تاقىرىپتىڭ رەسمي قوزعالعانىنا قۋانىشتىمىن جانە دە تاقىرىپتى الەۋجەلىنىڭ جەلبۋاز ارەكەتءىنە اينالماي ناقتى ناتيجەلى بولۋىنا مۇددەلى ادام رەتىندە شىعىپ وتىرمىن. بىراق 2021 جىلدان بەرى ەكى بىردەي 7 جانە 8 ەكى سايلانىمدا ۇزبەي ماندات ۇستاپ وتىرعان دەپۋتاتتىڭ ەندى عانا شىرت ۇيقىدان شوشىپ ويانعانداي الەۋجەلىگە باس سالعانى ونشا ءۇمىت تۋعىزباي وتىر. اسىرەسە، پاكستانداعى بوسقىن قازاقتار ەسەبىنەن ۇپاي الۋ سياقتى پيعىلدار قىلتيادى. وسىعان قاتىستى ماسەلەنىڭ شىنايى سيپاتىن اشۋدى ءجون سانادىم.
سودان بەرى تالماستان اۋعانستان قازاقتارىنىڭ ماسەلەسىمەن اينالىستىق. جومارت جەڭىس دەگەن ەتنوگراف-عالىم 2023 جىلى اۋعانستانعا ەكى رەت ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسيا جاساپ، قىرۋار ءجادىگەر تاۋىپ كەلدى، ودان عىلىمي ءبىر كىتاپ شىعاردى.
ال اۋعانستانداعى قازاقستان ەلشىلىگى نە قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 60 كىلەمدى اكەلىپ اكەتۋگە قول ۇشىن بەرمەي، الگى قازاق كاسىپكەر قىرۋار قارجىسىن جولعا شىعىندادى. تاريحي وتانىنا ۇلەس قوسقىسى كەلگەن ءناسىم نايمان 50 مىڭداي دوللار تەككە جۇمسادى. سول كورمەنى ديپلوماتيالىق جولمەن مادەني مۇرا رەتىندە تەگىن وتكىزىپ، اۋعاندىق قازاق كىلەمشىلەرىن قولداۋعا, قازاق-اۋعان ارا قاتىسىن وربىتۋگە نە كەدەرگى بولدى? سول كەزدە دەپۋتات ەرلان سايىروۆ قايدا بولدى؟ ول كەزدە دە تيك-توك الەۋ جەلىسى بولدى. ەندى شىرت ۇيقىدان شوشىپ ويانۋعا نە سەبەپ, دەپۋتات مىرزا؟ حايپ قۋعان بلوگەر ەمەسسىز، جۋرناليست ەمەسسىز. بىرنەشە جىلعى تاجىريبەسى بار دەپۋتاتقا ءتان بايسالدى قيمىل-ارەكەت كەرەك ەمەس پە؟
قۇرمەتتى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان بياحمەتۇلى! ءسىز ەلدەگى بيلىكتىڭ ەڭ جوعارعى ورگانىنىڭ مۇشەسىسىز. ءسىزدىڭ قولىڭىزعا سايلاۋشىلار، ياعني قازاق حالقى ارنايى ماندات بەردى. ال ءسىز نەگە سايلاۋشىلار نەمەسە حالقىم دەۋدىڭ ورنىنا, بلوگەر قۇساپ «قاۋىم» دەپ حالىقتى تومەندەتەسىز? قاۋىمنىڭ نە ەكەنىن ءسىز جاقسى بىلەسىز. ويتكەنى، سوتسيولوگسىز، پوليتولوگسىز عوي.
بۇل ماسەلەنى شەشۋگە تيك-توكسىز دا، قاۋىمسىز دا،قولىڭىزدا تولىق قۇزىر مەن كوزىر بار. ونىڭ ۇستىنە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن پارلامەنتكە بۇرىنعىدان دا ۇلكەن قۇزىرەت پەن ەركىندىك بەرىلدى. ۇكىمەتتى دە، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن دە، ميگراتسيا كوميتەتىن دە بۇرىشقا تۇرعىزىپ قويۋعا تولىق مۇمكىندىك بار.
ءسىز ءماجىلىستىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسىسىز، پارلامەنتتەگى «امانات» پارتياسىنان قۇرالعان فراكتسيا وكىلىسىز, ودان قالدى شەتەلدەگى قازاقتارمەن اينالىسۋعا قۇرىلعان ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتى بار, وسىنىڭ بارلىعى بولا تۇرا, نەلىكتەن كۇيبەڭ تىرشىلىگىن قامتۋدان قولى تيمەي جۇرگەن جۇرتتان قولداۋ سۇراپ وتىرسىز؟ابسۋرد قوي! الگى اتالعان مەملەكەتتىك ورگاندار ەلدىڭ ماسەلەسىن شەشپەسە, دەپۋتاتتىڭ ساۋالىن ورىنداماسا، بەتىمەن كەتكەنى مە؟ نەلىكتەن وسى سالا بويىنشا ماماندار مەن ساراپشىلاردى، قايراتكەرلەردى، بەلسەندىلەردى جينامايسىز، نەگە اقىلداسپايسىز؟ ساياسات جالعىز شاۋىپ بايگە الاتىن توي ەمەس ەكەنى بەلگىلى.
بلوگەر بولىپ الەۋجەلىمەن ماسەلە شەشەتىن بولساڭىز، مانداتتىڭ سىزگە نە كەرەگى بولماق؟تاقىرىپتى تالعاجاۋ ەتءىپ، حايپ جاساماي-اق كوتەرۋگە بولماي ما؟ «ەل ەرگە قارايدى، ەر جەرگە قارايدى» دەگەن بار. ءسىز نەگە جەرگە قارايسىز؟ بىرىگىپ شەشەيىك. وسى بويىنشا جۇرگەندەرمەن ساناسىپ بىرىگىپ ناتيجە شىعارايىق.
مەن سىزگە ۇرىنعىم كەلىپ وتىرعان جوق، ءبىر جاعىنان ماسەلەنى شىعارعانىڭىزعا قۋانىپ وتىرمىن، ەكىنشى جاعىنان شەتتەگى قازاقتاردى بوسقىن دەپ بۇۇعا مارتەبە جاساتىپ الىپ, ماسەلە شەشەيىك دەگەنوسپادار يدەياڭىزعا كۇيىنىپ وتىرمىن, ول ەلدى ماسقارالاۋ عوي! قازاق ەلى نە ءۇشىن, كىم ءۇشىنمەملەكەت بولىپ وتىر، شەتەلدەگى قازاقتارعا بوسقىن مارتەبەسىن اپەرۋ ءۇشىن بە? جەر بەتىندەگى قازاقتى جيناپ-تەرىپ ەل بولۋ ءۇشىن ەمەس پە؟!
شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ قازاقتىعىن دالەلدەۋ دەگەن سوراقى ەرەجەنى قاشان تۇزەتەءمىز؟ گەرمانياعا نەمىستەر نەگە ىڭ-شىڭسىز جينالدى؟ يزرايل شەتەلدىك ەبرەيلەرگە ارناپ، نەلىكتەن ارنايى مينيسترلىك قۇرىپ كىرىستى؟ ال ءبىز نەگە شەتەلدەگى 7 ميلليون قازاققا ارناپ ءبىر كوميتەت قۇرا المايمىز؟ وسىنىڭ ءبارىن ساۋاتتى ەتىپ كوتەرەتىن بلوگەر ەمەس، سايلاۋشىلاردان ماندات العان ءسىز سەكىلدى دەپۋتاتتار.
بۇل 300 بوسقىننىڭ بۇعان دەيىن كەيبىرىن گەنەتيكالىق جاعىنان تەكسەرگەنمەن، ونىمەن قازاق ەكەنىن دالەلدەي المايمىز. پاكىستان بوسقىندارىنىڭ ونشاقتىسى ونداي تەكسەرۋدەن دە ءوتتى، ناتيجە بولمادى. ونىڭ ءبارى دالباسا. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ميگراتسيالىق ەرەجەدە شەتەلدىك قازاقتاردى دنكمەن تەكسەرۋگە قاتىستى ەشءبىر باپجوق. جالپى شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ جاعدايىن تياناقتى قاراپ وتىرعان مەملەكەتتىك ورگان جوق. بولسا بۇنداي بىلىق بولماعان بولار ەدى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانىنان قۇرىلعان «وتانداستار»قورى بار، ونىڭ دا مىندەتى مەن قۇزىرى تۇسىنىكسىز.
ايتايىن دەگەنىم، ەرلان بياحمەتۇلى، بۇل ماسەلە بلوگەرلىك پوستپەن شەشىلمەيدى. بۇنى رەسمي ساياساتشىعا ءتان دەپۋتات رەتىندە ءتيىستى جاۋاپتى تاراپتاردىڭ ءبارىن جيناپ، تۇپكىلىكتى، جۇيەلى تۇردە زاڭدى وزگەرتىپ، شەشۋ كەرەك. ال ءبىز سەكىلدى جاناشىرلار, ماماندار، ساراپشىلار سىزگە قول ۇشىن بەرۋگە ءازىرمىز. ءسىزدىڭ قۇلاعىڭىزعا ىلگەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىءنىڭ لاعمانىنان ناتيجە بولمايدى. ويتكەنى، شەتەلدىك اعايىنعا قازاقتىعىن دالەلدەۋ دەگەن شىتىرمان تالاپ بوسقىن قازاقتاردى قازاق دەپ تانۋعا جول بەرمەيدى. ول ەرەجە ناقتى ەمەس، كريتەريلەرى ءارى-ءسارى. بۇل ماسەلەنى شەشۋگە ارنايى زاڭجوبا كەرەك، قۇرمەتتى دەپۋتات. مىنە وسى ىسكە جۇمىلايىق.
ايتارىم وسى. بارىمىزگە ساتتىلىك!
قۇرمەتپەن،سەرىك ەرعالي،
شەتەلدىك قازاقتاردى قولداۋ القاسىنىڭ مۇشەسى
