Aq paraq

2830
Adyrna.kz Telegram
(Esse)
Basqa bireý emes, talaı jyldan beri áıgili «Komsomolskaıa pravdanyń» qutyna aınalǵan tabıǵat tamyrshysy Vasılıı Peskovtiń ózi birde oǵan bylaı depti:
– Sen óziń jap-jas jigit ekensiń. Myna aq paraq sekildisiń. Ómiriń jańa ǵana bastaldy. Kóp bolsa, jýrnalıstik ómirbaıanyńa bir-eki-aq sóılem ǵana jazylǵan shyǵar. Qalǵanynyń bári appaq. Sondyqtan sen óziń belgili bir taqyryp taýyp al. Áıtpese, bári beker...
* * *
Bul Máskeýdiń tórindegi jastar jýrnalıstıkasynyń shynaıy sheberhanasy «Komsomolskaıa pravdanyń» shańyraǵynda, jazý óneriniń maıtalmany Peskovtiń bólmesinde bolǵan áńgime. Sol kezdegi odaqtyń astanasyna tájirıbe jınaqtaýǵa barǵan jas jýrnalıst tabıǵattyń tilin biletin, tórtkúl dúnıege tanymal aǵa býyn áriptesin izdep, kúnde keledi. Ol kisi redakııada kóp otyrmaıtyn kórinedi. Jolqapshyǵyn arqalap, fotoapparatyn moınyna ilip, dúnıeniń qoıny-qonyshyn sharlaıdy da júredi eken. Qos at minip qýsań da ustaı almaısyń. Bir kúni ol kezekti sapardan keledi. Ataǵy jer jarǵanymen, qarapaıym adam ekeni baıqalady. Shynynda da, jýrnalıstıkanyń jampozy eshqashan maqalasynyń sońyna Lenındik syılyqtyń laýreaty ekenin kórsetpeıtin. Tipti aty-jónin de tolyq jazbaı, «V.Peskov» dep qana qysqa qaıyryp, qol qoıatyn. Vasılıı Mıhaılovıch ózin izdep, sonaý qazaq jurtynan kelip otyrǵan qaǵilez qara jigitke rızashylyq bildiredi. Sóıtedi de áńgimege tartady.

(Áıgili áriptes - Vasılıı Peskov)
– Iá, jarqynym! Nemen shuǵyldanyp júrsiń ózi? Aıtshy maǵan?
– Jazyp júrmin...
– Al ne jazasyń sonda?
– Ne jazaıyn... Tapsyrma beredi. Zyryldap zavodqa ketem. Shapqylap sharýashylyqqa attanam. Baryp kelemin de burqyratyp jazam, – deıdi bul.
– Sen olaı isteme, – depti sonda áıgili áriptesi jas jýrnalıske. – Ondaı naýqandyq tapsyrmalardy sol qolyńmen súıkeı sal. Al ózińniń rýhanı dińgegińe aınalatyn dúnıelerińdi oń qolyńmen jaz. Sonda úsh-tórt jyl ótken soń artyńda iz qalady. Jazǵanyń erteń kitap bolyp shyǵady. Al qar toqtatý, mal tóldetý, qora-qopsyny jóndeý týraly jazdyń delik. Munyń bárinen eshqandaı belgi qalmaıdy. Ony erteń paraqtaısyń da tereń bir kúrsinesiń. Sondyqtan tosyn taqyryptyń sońyna tús. Nátıjesi jaman bolmaıdy. Sóıt, kógershinim!
Talaıǵa arman bolǵan «Komsomolskaıa pravdanyń» shańyraǵynda otyryp, Peskovpen pikirlesip qaıtqan jıyrma alty jastaǵy Janbolat Aýpbaev kelgen soń talap tulparyna qamshyny basty deısiń. Bul kezde onyń «Lenınshil jastyń» qabyrǵasynda júrgenine úsh jyl bolyp edi. Bir taqyrypqa beıimdelý orys jýrnalısteriniń dástúrinde qashannan bar úrdis. Ylǵı naýqandyq sharýalardan kóz ashpaıtyn jastar gazetiniń qyzmetkerleri solarǵa qatty qyzyǵatyn. «Shirkin-aı, biz de osylaı jazsaq qoı», – dep armandaıtyn. Ol tusta qazaq baspasózindegilerdiń ishinde bir taqyrypty qaýzaǵany neken-saıaq. Seıdahmet Berdiqulov jas kúninen sport taqyrybyn serik etti. Aqseleý Seıdimbek etnografııalyq taqyrypqa boılady. Olardyń sońyn ala jýrnalıstıkaǵa at qosqan Jarylqap Beısenbaıuly sýret óneri týraly qalam terbep, gazettiń «Aqqý» estetıkalyq klýbyn júrgizdi. Keıin jolqapshyǵyn arqalap, Shoqan ǵumyr keshken, uly ǵalymnyń izi qalǵan mekenderdi betke alyp, saıahatqa shyqty. Aǵa býynnyń ishinen belgili bir taqyrypqa mamandanǵan osy úsheýiniń ǵana aty aýyzǵa ilinetin edi.
Sodan keıipkerimiz Peskovtiń «Tańǵy shyq» dep atalatyn kitabyna jazyp bergen qoltańbasyna qarap otyryp, oıǵa berildi. Tyńnan jol izdedi. Aqyry, jeke tvorchestvosynyń kiltin tapty. Taǵdyry erek, minez-qulqy bólek, aıryqsha adamdar Aýpbaev shyǵarmashylyǵynyń altyn arqaýyna aınaldy. Eldi eleń etkizgen, talaıdy tańǵaldyrǵan, buryn beımálim bolyp kelgen qazaqtar jaıynda qulshyna qalam siltedi. Álem qulaq túrgen oqıǵalardyń óz jurtyna qatysty qaltarys tustaryn qazbalady, tosyn qubylystardyń qyr-syryn ashýǵa umtyldy. Jer jahandy qanǵa bóktirgen surapyl soǵys tarıhyndaǵy aqtańdaqtardy izdep tapty. Bul jaǵynan ol qazaq jýrnalıstıkasyna «Komsomolskaıa pravdanyń» úlgisin ákeldi. Biraq jazǵan dúnıesiniń ón boıynda ulttyq ustyn aıqyn ańǵarylyp turdy. Jýrnalıstıkada jańa jol tapqan Janbolat Aýpbaev ár maqalasy arqyly eldi selt etkizetin jańalyq usynyp, qalyń Qazaq elinen súıinshi surap otyrdy. Onyń árbir jarııalanymy kelesi maqalasyna jarnama boldy. Sol kezdiń jastary Janbolattyń jazǵandaryn jata-jastanyp oqydy. Sóıtip, ol jańa bastalǵan jýrnalıstik ómiriniń aq paraǵyn ózgeshe órnektep toltyra bastady.

(Kóktem. Sýretti salǵan J.Aýpbaev (1965 jyl, 28 sáýir))
Aq paraq demekshi...
Jalpy, Janbolat aq paraqqa erte qol sozdy. Ol aldymen aq paraqqa sýret saldy. Zerdeli bala ómirden oıǵa túıgenin qaǵaz betine túrli-tústi qaryndashpen órnektedi. Bir sýretin áli kúnge deıin qasterlep saqtap qoıypty. Ony 1965 jyly 28 sáýir kúni salypty. Kóktem kelgen mezgil. Qar sýynan deńgeıi kóterilip, tóńirekti sý alǵan ózen jaǵasy. Jarqabaqta jumyr qaraǵaıdan qıyp salǵan úı sulbasy kórinedi. Odan berirektegi aǵash basynda qaratorǵaı uıasy tur. Arbıǵan butaqtar men kúshikteı bastaǵan shybyqtar... Bylaı qarasań, sol jyldarda qazaqtyń bar balasy jappaı salatyn dástúrli sýret. Biraq Jaqańnyń terekte otyrǵan torǵaılarynyń turqy bólek. Tipti torǵaıdan góri topshysy qattyraq basqa bir maqulyqqa kóbirek kele me, qalaı? Alaıda sýrettiń kórkemdik sheshiminde jaı balanyń órnegine uqsańqyramaıtyn ózgeshe bir úrdis bar. Aýpbaevtyń qustary órshelenip, alǵa umsynyp tur. Iaǵnı, ómirsheńdiktiń, órleý men órmeleýdiń nyshany bar. Balań týyndyǵa psıhologtyń kózqarasymen úńilsek, avtordyń ustanymy optımızmmen oraılas ekenin anyq ańǵarasyń. Sony sezse kerek, sýret pániniń muǵalimi bul «týyndyǵa» «bes» qoıypty. Sýretshide aldymen boıaý, sosyn kóńili oıaý bolýy kerek degen qaǵıdaǵa júginsek, bala Janbolat tap osy ónerdi shyndap qýsa, oıly tujyrym jasaıtyn qarymdy qylqalam ıesi bolyp qalyptasqandaı eken.

Bilim qýǵan bozbala (Jas Janbolat

(Bilim qýǵan bozbala (Jas Janbolat))
Sodan keıin ol aq paraqqa óleń jazdy. Alǵashqy óleńi 1967 jyly aýdandyq gazetke shyqty. Biraq aqyndyq ónerdi ózine serik ete qoıǵan joq. Sebebi, adam aqyn bolyp qalyptaspaıtyn, kerisinshe aqyn bolyp týatyn kórinedi. Tabıǵı talanttyń tipti óleńdi jazyp áýre bolmaıtynyn, onyń keýdesinen jyr degeniń ózinen-ózi aǵyl-tegil tógilip jatatynyn erte uqty. Mysal kerek pe? Minekeı. Alystan izdeýdiń de qajeti joq. Tap osy Narynqoldan shyqqan eki birdeı surapyl aqyn aǵasy Muqaǵalı men Erkin dúnıeni dúrildetip tur. Jaza alsań, solarsha jaz! Al olaı bolmaıdy eken, onda... Sosyn qoıdy óleńdi. Ortaqol aqyn bolǵandy qalamady.
Biraq aq paraqty qolynan tastamady. Endi oǵan maqalalaryn jazdy. «Jaqsy jýrnalıst bolyp ta elge qyzmet etýge bolady ǵoı», – degen oıdy erte uqty. Soǵan myqtap bekindi. Úsh-tórt-aq orysy bar Narynqol sııaqty alystaǵy aýyldan qazaq mektebin bitirip-aq Keńes Odaǵynyń «Pravda» sekildi bas basylymynyń Qazaqstandaǵy tilshisi bolǵan Telman Januzaqov aǵasy jýrnalıstıkadaǵy jampozdyqtyń úlgisin kórsetken joq pa?! Osy tujyrymǵa toqtaǵan jas óren aq armandaryn toǵytqan aq paraqtyń jalyna myqtap jarmasty. Sóıtip aq nıetpen bolashaqqa jol tartty.
* * *
Sekseninshi jyldardyń basynda jýrnalıstıka fakýltetine oqýǵa túsken bizderdiń kýmırimiz Janbolat Aýpbaev boldy. «Osy kúngi eń myqty jýrnalıst kim?», – deseń, jastar bir aýyzdan Janbolat Aýpbaevty ataıtyn. Tańerteń poshtashy jataqhananyń kire berisindegi ústel ústine «Komsomolskaıa pravdany» úıip ákep tastaıdy. Sol-aq eken, stýdentter ony pyshaq ústinen bólip áketedi. Bul basylymǵa sol tusta jataqhanadaǵylardyń biri qalmaı jazylady. Ózi de gazet bitkenniń tóresi. Úırenetin nárse jetkilikti. Burynǵy odaqtyń qalamy qarymdy jýrnalısteriniń bári sonda shoǵyrlanǵan. Fotoapparatyn óńgerip, adam aıaǵy baspaǵan qıyrlardy sharlaýǵa qumar Vasılıı Peskov, qoǵam hám moral taqyrybynyń ıin qandyryp ıleıtin Inna Rýdenko, ǵarysh máselelerin jilikshe shaǵatyn Iaroslav Golovanovtyń maqalalary shyqqan gazet qoldan-qolǵa kóship júredi. Kúnine eldi eleń etkizetin keminde bir tanymdyq dúnıe jaryq kóredi. Japatarmaǵaı talasyp-tarmasyp oqımyz.
(Ańyzǵa aınalǵan Aýpbaev)
Bul tustaǵy «Lenınshil jastyń» da oqyrmandar arasyndaǵy bedeli «Komsomolskaıa pravdadan» bir kem emes. Poshtashy ony da qaptatyp ákeledi. Seıdahmet Berdiqulov basqaratyn basylym jýrnalısteriniń aıdarynan jel esip tur. Esimderi jalpaq jurtqa keń tanymal. El ishine saparǵa shyǵa qalsa, halyq olardy ǵaryshkerdi kútkendeı álpeshtep qarsy alady. Solardyń ishinde, ásirese, jurtshylyqtyń Janbolat Aýpbaevqa degen yqylasy alabóten edi. Ol «Lenınshil jastaǵy» burynnan bar lırızmdi berik ustanýmen birge «Komsomolskaıa pravda» men «Lıteratýrnaıa gazetadaǵy» dramatızm men psıhologızm úrdisterin jastar basylymyna batyl ornyqtyra bastady. Sóıtip onyń maqalalary men ocherkteri osy erekshelikteri arqyly eldi aýyq-aýyq dúr etkizýmen boldy. Jurttyń aýzynda tek sonyń aty júredi. Oqımyz. Qyzyǵamyz. Tań qalamyz.
Qalaı tań qalmaısyń? Ataqty qolbasshy Georgıı Jýkov 1945 jyly Jeńis paradyna minip shyqqan Arab atty sáıgúlik bizdiń Lýgovoıda ómirge kelgen Absenttiń «ákesi» kórinedi. Osyny jylqy zaýytyna baryp, jylnamalardy aqtaryp otyryp, Aýpbaev anyqtady. Aleksandr Matrosovtyń erligin qaıtalaǵandardyń bári sheıit bolǵany belgili. «Matrosov erligi» degen uǵym – ólim sebelep turǵan pýlemettiń uıasyn keýdeńmen jaýyp, óz erkińmen jan tapsyrý degen sóz. Demek, tiri qalý múmkin emes. Biraq soǵan qaramastan, odan da aman qalǵan kisi bar eken! Ony aıtasyń, ol adam basqa emes, ózimizdiń qazaq bolyp shyqty. Aty-jóni – Sabalaq Orazalınov. Áli kúnge deıin aramyzda kóptiń biri bolyp eleýsiz júrgen ony Aýpbaev izdep taýyp, temirjol boıyndaǵy shaǵyn kúrkeniń ishinde otyryp saǵattap áńgimelesipti. Sol Sabalaqtyń ǵaıyptan taıyp, aman qalǵanynyń arqasynda dúnıege kelgen uly Asqar Orazalınov keıin sý dobynan elimiz quramasynyń kapıtany bolyp, alaman báıgelerde talaı ret top jardy. Faryshqa alǵash ret samǵaǵan Iýrıı Gagarınniń ustazy qazaq eken. Ony da jalpaq jurtqa Janbolat aǵa tanystyrdy.
Soǵys kezinde Batys Qazaqstan aspanynda jaý ushaǵy oıqastaı boı kórsetipti. Biraq sol nemis ushaǵyn kóp erkinsitpeı bizdiń ushqysh taran ádisimen soǵyp, Orda aýdanynyń qumyna qulatypty. Munyń da jaı-japsaryn basqa emes Janbolat Aýpbaev baıandaıdy. Álemdi sharlaǵan áıgili sýrettiń jaıyn aıtsańshy... Bir aıaǵy joq maıdanger Brest qamalyndaǵy 1941 jylǵy shaıqasqan jerine jıyrma jyldan keıin kelip, okoptyń jaqtaýyna mańdaıyn súıep, jylap tur. Bul sýretti Belarýs telegraf agenttiginiń fototilshisi Mıhaıl Ananın túsirgen. Ol ataqty pýblııst, Lenındik syılyqtyń laýreaty Sergeı Smırnovtyń «Brest qamaly» atty kitabynda jarııalanǵan. Al talaı halyqaralyq kórmelerge qoıylyp, búkil dúnıe júzin sharlap shyqqan «Soǵysqa laǵynet!» dep atalatyn osy sýrettegi kisiniń kim ekenin bilesiz be? Sóıtsek, ózimiz KazGÝ-diń korıdorynda kúnde kórip, janynan oıqastap ótip júrgen bıofaktyń professory Vladımır Fýrsov eken. Belgili ǵalym. Fylym doktory. Taǵdyry tym aıanyshty kórinedi. Aıaǵynan jaralanyp, tutqynǵa túsken. Jilinshigin sondaǵy lagerde keskizip, ólim aýzynan qalǵan. Kórmegen qorlyǵy joq. Sonyń bárinen aman-esen ótken. Kóılegin qushaqtap týǵan ba dersiń. Demek, jurtty esten tandyratyn jańalyq alysta ǵana emes, irgeńde, tipti ıegińniń astynda da turatyn kórinedi. Tek ony izdep tabý kerek. Janbolat Aýpbaev osy qaǵıdany qazaq baspasózine myqtap ornyqtyrdy.
Mine, onyń taǵy bir tamasha dúnıesin oqyp otyrmyz. Qupııasy kóp Kókkóldiń jaǵasynda kúnuzaqqa sarylyp, alyp qubyjyqty ańdypty. Osy kóldi meken etken ajdaha ara-tura basyn kóterip, tóńirekke kóz salady eken degen qaýeset tarap ketken. Soǵan oraı arnaıy kelgen beti. Sol eńbegine qaraı álgi eldi dúrliktirgen qubyjyǵy qurǵyr kól betine shyǵa qoımaıdy. Avtormen birge sol jeksuryn páleniń tezirek kórinýin sen de taǵatsyzdana kútesiń. Biraq kútken ǵurly bereketiń ketedi. Kókkól qubyjyǵy áne-mine degenshe aıaq astynan sopań etip, sý betinde paıda bolyp, jýrnalıst aǵamyzdy asaı-múseıimen qosyp jutyp jiberetindeı kórinedi. Sóıtip, maqalanyń aıaǵyna jetkenshe júregiń sýyldap, ábden dińkeń qurıdy.
Bala kóńil bizge Janbolat Aýpbaev qolynan kelmeıtini, izdep tappaıtyny joq, múmkindigi sheksiz adam sekildi seziletin. Tipti onyń sol tusta sum soǵystyń nebir qoıasyn aqtarǵany sonshalyq, Matrosovtyń erligin Matrosovtan buryn qaıtalaǵan qazaqty taýyp berse de tańǵalmaıtyn edik.
Osynyń bári jýrnalıst mamandyǵyn ıgeremin dep Almatyǵa kelgen biz sekildi bozókpelerge qatty áser etti. «Qoı, redakııaǵa baraıyq, ataǵy jer dúnıeni titiretip turǵan Aýpbaevty óz kózimizben kóreıik»,– destik. «Men ony jaqsy bilemin, – dedi tastaı pysyq kýrstasymyz Muratbek Toqtaǵazın. – Meniń jezdem ǵoı ol. Bizdiń aýyldaǵy Lázzat degen ádemi ápkemizge úılengen. Senderdi ózim ertip aparyp tanystyraıyn». Túnimen qalǵyp-múlgip otyryp, burqyratyp jıi maqala jazatyn Muratbektiń ózi kúnde «Lenınshil jastan» shyqpaıdy. Birde jezdesine barady, birde ózgesine barady, áıteýir keshke qaraı jataqhanaǵa bir qushaq bý ala kiredi. Biraq qoly tımedi me, álde umytyp ketti me, Toqtaǵazınniń bizdi Janbolat Aýpbaevpen tanystyrý rásimi túrli sebepterge baılanysty kesheýildeı berdi. Sosyn bir-eki jigit Maksım Gorkıı kóshesindegi 50-shi úıdi betke alyp, tartyp kettik.

Janbolat Aýpbaev — jýrnalıst, redaktor

(Janbolat Aýpbaev — jýrnalıst, redaktor)
Sóıtip, jetinshi qabattaǵy «Lenınshil jasqa» Janbolat Aýpbaevty izdep kelip turmyz. Tanysýǵa batyldyǵymyz jete qoımas. Eń bolmasa syrtynan kórip ketsek deımiz. Ol kezde qazirgideı qıt etse jýrnalısterdiń maqalalaryn sýretimen qosa berip jatatyn úrdis joq. «Lenınshil jastyń» saıypqyrandarynyń atyn estigenimiz bolmasa, eshqaısysyn tústep tanymaımyz. Qarsy aldymyzdan bylǵary kúrte kıgen kerbez jigit aǵasy shyǵa keldi. Júris-turysy mańǵaz. Shashy qalyń. Kózi ottaı janyp, tóńiregine synaı kóz tastaıdy. Minez-qulqynda pańdyq bar. Ataq-dańqy dúrildep turǵan Aýpbaev dáý de bolsa osy shyǵar deımiz. Basqasha bolýy múmkin emes. Qasyna barýǵa jigerimiz jetpedi. Aınalsoqtap júrip, bireýlerden syr tartyp kórsek, Aýpbaev emes, sol tusta esimi elge keń tanylǵan synshy Qambar Kereıqulov eken. Ári qaraı kettik.
Áne, bir jigit aǵasy bólmeden shyǵyp barady. Shashy eptep býryl tartqan. Boıy eki metrge jýyq. Adymy keń. Asyqpaı qozǵalady, sybyrlańqyrap sóıleıdi. «Boı-soıy kelisken kisi eken, ataqty Jaqań osy shyǵar», – dep sonyń izinen erdik te otyrdyq. Uzyntura aǵaıdyń sońynan qalmaı, gazettiń mashbıýrosyna, odan ári «Lenınskaıa smena» basylymy ornalasqan arǵy qanatqa da baryp qaıttyq. Ol da: «Bular neǵyp meniń tóńiregimde kúıbeńdep júr?» degendeı bizge jáımen ǵana kúdiktene kóz tastap qoıady. Biraq sonsha ańdyǵan eńbegimiz aqtalmady. Bul aǵamyz da izdegen kisimiz emes, gazettiń sharýa jastar bóliminiń meńgerýshisi Sattar Saparbekov bolyp shyqty.

«Ajalǵa attanǵandar» maqalasy úshin "Úrker" syılyǵyn enshilep turǵan sát

(«Ajalǵa attanǵandar» maqalasy úshin "Úrker" syılyǵyn enshilep turǵan sát)

Mine, taǵy bir aǵamyz beri qaraı baıaý aıańdap keledi. Kózildirik taqqan, kelbeti kelisken jigit eken. Shashynyń árbir talyna deıin qısaımaı ornynda tur. Asa uqypty ekeni birden baıqalady. Modalar salonynyń ishinen qazir ǵana jutynyp shyǵa kelgendeı áser qaldyrady. Endeshe, muntazdaı kıingen myna kisiniń Aýpbaev bolmaýy múmkin emes. Bul endi taza sonyń ózi. Tek baryp amandasýymyz ǵana qaldy. Sonda da aldymen anyqtap alaıyq dep, jol-jónekeı jolyqqan bir kisiden surap edik: «Sender ne, jaýapty hatshymyz Erǵalı Saǵatovty tanymaısyńdar ma?» – dep bizge birtúrli kózben qarady.
Sóıtip júrip ony kórdik-aý aqyry. Qaǵilez qara jigit eken. Sol kezde onyń ilgeride Baýyrjan Momyshulymen telefon arqyly sóıleskende «tyrylı aryq qaramyn» deıtini esime tústi. Bul qalaı oıymyzǵa kelmegen? Tez qımyldaıdy. Baǵanadan beri qasymyzdan san ret ótken-di. Ol kisini Aýpbaevtiń dál ózi dep kim oılaǵan? Óte qarapaıym ári kishipeıil kórindi. Al endi bizge sonysy qatty unady. Eshqandaı jasandylyǵy joq, minez-qulqy tabıǵı mundaı adamdardyń aldyna maqalańdy erkin alyp kiresiń. Terisine syımaı syzdanyp otyratyndarǵa múlde jolaǵyń kelmeıdi. Kóp uzamaı jýrfaktyń stýdentteri Aýpbaevtyń aınalasyna úıirile bastady. Jazǵan-syzǵanymyzdy aldymen soǵan usynatyn boldyq.
Bir kúni ataqty elektrmen dánekerleýshi Manat Ahmetova týraly ocherk jazyp apardym. Bul sol kezde ataǵy dúrildep shyǵa bastaǵan qurylysshy apamyzdyń Máskeýde ótetin sezge delegat bolyp usynylyp jatqan kezi edi. Janbolat aǵa qalyń qaǵazdyń arasynda kómilip otyryp, jazǵanymdy kóp jóndemeı, eptep qana murtyn basyp, gazetke usyndy. Meniń balańdyqtyń ıisi ańqyp turǵan súreńsizdeý taqyrybymdy «Qala ottary jymyńdaıdy» dep ózgertti. Uzamaı jarq etip, «Lenınshil jasqa» shyǵa keldi. Ol osylaısha jalǵyz men ǵana emes, ózimiz qatarly talaı stýdenttiń qalamyn qatyryp turyp ushtap berdi.
* * *
Jaqań rýhanı nárdi óziniń otynyń basynan alypty. Ákesi qarapaıym usta bolǵan. Qazaq ustany jaqsy kóredi ǵoı. Onyń ústine Álıhan aqsaqaldyń taqýalyǵy keremet. Keńes dáýirinde namaz oqydy. Eshkimnen qaryz almady. Eshkimge qaryz bolmady. Ómir boıy orden-medal degenderge qarsy eken. Buǵan ol kisi adamdardy talastyratyn, qyzǵanysh týǵyzatyn jaǵymsyz nárse dep qarapty. Osy minez Jaqańa da daryǵan. Báıgege sýyrylyp kóp túse bermeıdi. Jetken bıiginiń bárin qanaǵat qylady. Maqalasynyń sońynda turǵan aty-jónin marapattyń bárinen de artyq kóredi.
Bireýdiń aldyna túsemin dep eshqashan janyǵyp umtylǵan emes. Ataq-abyroıy, baq-nesibesi muny ózi izdep tapty. Soǵan qaramastan Almatydaǵy jýrnalıstıka enıklopedııasyn shyǵarýshylar Jaqańdy jınaqqa engizýdi «umytyp» ketipti. Bálkim, «Ol kisiniń ózi de bir enıklopedııa ǵoı», – degen shyǵar.
Sheshesi ákesindeı emes, minezdi kisi eken. Tilge óte júırik. Adamnyń oıyna kelmeıtin, el estimegen maqal-mátelderdi túıdektete aıtyp tastap otyrǵan. Onyń aıtqan tirkesterin qazaqtyń til ǵylymynyń tarlandary túzgen frazeologııalyq sózdikti on qaıyra aqtarsań da taba almaısyń. Mysaly: «Kýániń eki beti qap-qara» deıdi. Ádepkide ár nársege zerek uldyń ózi osyny uqpaı qalatyn. Sóıtse, kýá degen daýlasqan eki jaqtyń ortasynda qalǵan bir beıshara eken ǵoı. Anaǵan da, mynaǵan da jaltaqtaıdy. «Elemegen buta kóz shyǵarady» dep eskertip otyrady. Shynynda da solaı ǵoı. Baıqamasań basyńa tas bop tıetin nárse az ba...
Kórpesi jınalmaı, úıiniń ishi shashylyp jatatyn áıelderdi kórse: «Aqsary alyp qashqandaı», dep kúıinedi eken jaryqtyq. Bala Janbolat «aqsary» degenniń ne ekenin túsine qoımaıtyn. Soǵan eseıgende kózi jetti. Birde ózen jaǵasynda otyrdy. Mamyrajaı tynysh tirshilik. Sıyrdyń japasyn shoqyǵan qara qarǵa, shyqylyqtaǵan saýysqan, jónimen jaıylǵan mal... Bir ýaqytta bir qus kelip, álgilerdiń tý-talaqaıyn shyǵardy. Aqsary degen nálet sol eken. Óte bir tentek kishkene ǵana berekesiz qus. Daýsy da jaman. Tynyshtyqtyń shyrqyn buzyp, bárin alataıdaı búldirdi de ketti. Sonyń kesirinen jańaǵy tirshilik ıeleriniń árqaısysy ár jaqqa qashty. Osyndaı sózderdi sát saıyn toǵytyp otyratyn el ishindegi kózi tiri «frazeologııalyq sózdik» – Nursha apamyz Janbolattyń boıyna sóz qunaryn ábden sińirip baryp ómirden ótti.
El jappaı bas qoıyp oqyǵan maqalalar men ocherkterge derek izdeý ońaıǵa túsken joq. Qolǵa túspeıtin keıipkerlerin damylsyz ańdyǵan kezderi boldy. Áıgili pýblııst Genrıh Borovıkti Pavlodardyń qonaq úıinde uıqy kórmeı túnimen kútip otyrdy. Janyna baraıyn dese, shirengen sheneýnikter qaqpaılap jolatpaıdy. Sodan túnniń bir ýaǵynda qurmetti qonaqty Máskeýge ushyryp jiberýdiń aldynda jolaıaq jasap jarbańdaǵandarǵa qaramaı, ataqty áriptesiniń bólmesine keshirim surap kirip bardy. Basqasha jol joq edi. Genrıh Borovık – 1967 jyly AQSh-ta APN-nyń tilshisi bolǵan kezinde baıaǵy Ýaqytsha úkimettiń basshysy Kerenskıımen áńgimelesken adam. Onyń: «Men 1917 jylǵy 7 qarashada Qysqy saraıdan áıeldiń kıimin kıip qashqanym joq. Tarıhshylaryńyz solaı jazyp júr. Qaqpadan Amerıka elshiligi jibergen mashınaǵa minip ketkenmin. Qudaı úshin elge sony jetkizińizshi», – degen jalynyshty daýysyn óz qulaǵymen estigen, halyqaralyq dárejede moıyndalǵan qalamger. Pavlodarǵa ózi kelip turǵan osyndaı «oljany» qoldan jiberip alý aǵattyq bolar edi. Fajaby sol, Genrıh Avıezorovıch óte ınabatty adam eken. Jalpańbaılardyń óz bólmesinen shyǵa turýyn ótindi de, jas tilshige jarty saǵat boıy suhbat berdi. Osy kezde onyń Almatydan birge erip kelgen áriptesteri qonaq úıdiń bólmesinde shalqasynan túsip, tátti uıqynyń qushaǵyna berilip jatyr edi. Bul bir ǵana mysal. Janbolat aǵa barlyq maqalasynyń keıipkerleri men derekterin osylaı jankeshtilikpen izdedi. Sonyń bárin tereńnen tolǵanyp, ar isiniń azabymen arpalysyp otyryp, júregimen jazdy. «Lenınshil jastyń» («Jas Alash») oqyrmandaryn dúr silkindirgen talaı dúnıeniń redakııadaǵy jumys kabıneti men úkiniń uıasyndaı qazynalyq páterdiń aınalymǵa kelmeıtin kýhnıasynda jazylǵanyn búginde bireý bilse, bireý bilmes.
Ol qazaqtyń tuǵyry bıik bes basylymynda qyzmet istedi. Jastyǵyn «Jas Alashqa» arnady. Baıypty baılamdaryn «Qazaqstan kommýnısinde» qaldyrdy. «Halyq keńesinde» shyǵarmashylyǵynyń jańa tynysyn ashty. Aty ózgergen «Aqıqatty» parasatty paıymdarymen baıytty. «Astana aqshamynyń» izashary bolyp, onyń sony súrleýge túsýine úles qosty. Aǵa basylym «Egemen Qazaqstannyń» bas redaktory boldy. Munda kelgen soń «Etjeńdi «Egemendi» elmen qaýyshtyrdy. «Jádiger» jınaǵy arqyly gazettiń tarıhyn túzdi. «Potanınniń týysy», «Balýan Sholaqtyń nemeresi», «As!», «Konstrýktor Kalashnıkov», «Nomad», «Tıan-Shannyń kovboıy», «Dımash aǵanyń dárigeri», «Tımýr», «Qoıshybaı men Toıshybaı» sekildi júzdegen tanymdyq maqalalardy rýhanııat qazynasyna qosty. Basshylyq qyzmette júrse de jazýdan qol úzgen joq. Eń bastysy osy da.
* * *
Ol áli kúnge deıin óziniń jýrnalıstik ǵumyrynyń aq paraǵyn taǵdyry erekshe, bolmysy bólekshe adamdar týraly oıly jazbalarmen, tyń derektermen, mándi málimettermen toltyryp keledi. Biraq ony kir shaldyrmaı únemi taza ustady. Aýpbaevtyń aq paraǵyna qalamnyń sııasynan basqa eshteńeniń daǵy túsken emes.
* * *
Aq paraǵyn áli kúnge deıin aıalap kele jatqan Janbolat aǵam búgin jetpistiń jotasyna shyqty! Jigerli jetpis... Jaıdary jetpis... Jumysker jetpis... Qutty bolsyn, aǵa!
Baýyrjan OMARULY
Pikirler