Är adam ömırınde türlı sätsızdıkterge kezdesetenı qalypty jaǧdai. Alaida sätsızdıktı jau emes, ūstaz dep qabyldaǧan jön. Är sätsızdık - sättılıktıŋ bastauy. Är sätsızdık - tabysqa bastar jol. Bügınde jurnalistika salasynda aianbai ter tögıp, qazaq baspasözınıŋ ılgerıleuıne ölşeusız üles qosyp jürgen Tölen Tıleubaidyŋ esımı közı qaraqty oqyrmandarǧa etene tanys. Ol – zaman talabyna sai jurnalist, «Astana aqshamy» respublikalyq qoǧamdyq-saiasi gazetınıŋ şef-redaktory, Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ jäne Bas redaktorlar kluby qoǧamdyq bırlestıgınıŋ müşesı.
Älbette, Tölen Tıleubaiǧa ataq ta, abyroi da, halyqtyŋ ystyq yqylasy men şyn peiılı de oŋai kelgen joq. Ataǧy şyqqanǧa deiın Tölen Tıleubai audany 8-10 şarşy metrden aspaityn bır bölme jataqhana jaldap tūrdy. Ūzaq jyldar baspanasyz jürdı. Elordaǧa alǧaş qonys audarǧan jyldary kärıs qojaiynnyŋ as bölmesın 3 myŋ teŋgege jaldap tūrǧan kezderı de bolǧan. Daǧdarystan köz aşpai, taŋerteŋ kıtaphananyŋ aulasyn sypyryp, kündız gazetke maqala jazyp, keş batysymen dombyrasyn asynyp, toi-tomalaqta änşı, asaba bolyp ta eŋbektendı. Sol jyldardaǧy baspananyŋ joqtyǧy, jalaqynyŋ azdyǧy, tuǧan-tuys, jaqyn-juyqtan alys jerde ömır sürudıŋ qiyndyǧy janyn jabyrqatsa da, ol eşqaşan moiyǧan emes...
Adyrna.kz ūlttyq portaly nazarlaryŋyzǧa Tölen Tıleubaidyŋ sätsızdıkten keiıngı tüigen #5 ömırlık sabaǧyn ūsynady.
1. TALAPTYŊ MINIP TŪLPARYN...(ABAI)
Bala künımde matematikany jaqsy kördım. Äkem esepşı bolǧandyqtan tünı boiy sovhozdyŋ esebın jasap, şot qaǧyp otyruşy edı. Mördei jazuyna, esep-qisapqa jüirıktıgıne qatty qyzyǧatynmyn. Söitıp, matematikaǧa den qoidym. Jazda aldaǧy synyptyŋ esepterın şyǧaryp, bır däpterge köşırıp qoiamyn. Bastauyş synypta joǧary synyptardyŋ esebın op-oŋai şyǧaryp jürdım. Aşyq sabaqta tek bestık alamyn. Nege ekenın bılmeimın, orta synyptarda osy pännen därıs bergen mūǧalımderım baǧaǧa «saraŋdyq» tanytty. 5-tı, 4-tı 3-ke baǧalap, kündelıgıme battityp jazyp beretın. Joǧary synyptarǧa köşkende basqa pänderden 5-ke şyǧyp, matematikadan 4-ke äzer ılıgıp jürdım. Būl da sätsızdık şyǧar! Bıraq oǧan ūnjyrǧamdy tüsırmedım. Tek matematikaǧa degen qyzyǧuşylyǧym azaiyp, ädebietke bet būrdym. Şyǧarma jazuǧa degen qūlşynysym arta tüstı. Ädebiettı köbırek oquǧa talap qyldym. Osy talabym 6-7 synypta oqyp jürgende-aq jurnalist bolsam degen armanyma qanat bıtırdı. Sol armanym ömırlık jaryq jūldyzyma ainaldy. Demek, sätsızdıktıŋ paidasy bar eken!2. ÖMIR DEGENIMIZ – KÜRES
Ömırde adamnyŋ taǧdyryn tärbie şeşedı degenmen kelısemın. Bala künıŋde kütuşı baǧbanyŋ – äke-anaŋ, ūstazyŋ qalai tärbielese, sol tärbie taǧdyryŋa «ämırşı» bolady. Äkem men anam bızge: «Eşkımnıŋ ala jıbın attama! Küşıŋe senbe, adal ısıŋe sen!» degendı ısımen, önegesımen körsettı. Sodan şyǧar, ömırdegı qiyndyqtarmen älı künge küresıp kelemın. Ömırde quanyş pen qaiǧy, tabys pen sätsızdık aralasyp jüredı. Allaǧa şükır, studenttık şaǧymnan körgen quanyşym köp. 1999 jyly universitettı üzdık diplommen bıtırdım. Elde ülken daǧdarys ornaǧan edı. Jūmyssyzdyq jailady. 1 kurstan bastap şyǧarmaşylyq ortada tanylyp jürsem de, ekı qolǧa bır jūmys tappadym. Qaida barsam, aldymnan sätsızdık şyǧatyn! Bır dosymmen bazarǧa şyǧyp, sauda jasap ta kördık. Qolymnan kelmedı. Söitıp jürgende ruhani ūstazym, Alaşqa esımı mäşhür änşı-önertanuşy Erlan Töleutaidyŋ kömegımen Qaraǧandydaǧy jasöspırımder kıtaphanasyna aula sypyruşy bolyp ornalastym. J. Bektūrov atyndaǧy osy kıtaphana sol zamanda qazaqtyŋ ör ruhty jastarynyŋ bas qosatyn negızgı alaŋy edı. Alataŋnan tūryp, atşaptyrym ǧimarattyŋ aulasyn tazalaimyn. Terge malşynyp, ekı qolym qarysyp qalǧanyna da qaramaimyn. Kündız kıtaphanada kıtapqa bas qoiamyn. Jūmys kiımmen jürgenımdı körgen tanystarym tosyrqai qaraityn. Bıraq... adal eŋbekten arlanǧan joqpyn. Ai saiyn alatyn 5-6 myŋ teŋge jalaqyma auyldaǧy anama, bauyrlaryma bır-bır syilyq, aǧalaryma kıtap satyp alyp, aparyp beretınmın. Ömır eŋbeksız eşteŋe bermeitının tüisındım. Erınbei eŋbek etseŋ, şydap eger, Tıken de gülge ainalyp şyǧa keler! – dep jazypty Saǧdi. Sol jyldardaǧy baspananyŋ joqtyǧy, jalaqynyŋ azdyǧy, tuǧan-tuys, jaqyn-juyqtan alys jerde ömır sürudıŋ qiyndyǧy janymdy jabyrqatsa da, keiın şegıngen emespın! Taǧdyrdy tärbie şeşedı degenım osy. Äkemnıŋ jastaiyŋnan ynta-yqylaspen, erık-jıgermen etken eŋbegıŋ barlyq qiyndyqtardy jeŋedı degenıne köz jetkızdım. Adal eŋbek etpegenge baqyt joqtyǧyn osylai tüisındım. Qazırge deiın rahatty jūmystan tauyp jürmın. Menı osyndai adam etıp tärbielegen äkeme, anama, aǧalaryma, ūstazdaryma ömır boiy qaryzdarmyn!3. EŞTEŊE DE ERIK-JIGERSIZ ISTELMEIDI
Studenttık şaǧymda, alǧaş eŋbekke aralasqan kezımde qiynşylyqty, sätsızdıktı (bälkım, būl sätsızdık emes şyǧar) köp kördım. E. Böketov atyndaǧy QarMU-dyŋ jurnalistika bölımınde oqyǧan jyldary Tättımbet atyndaǧy muzyka kolledjınıŋ jataqhanasynda tūrdym. Oqu ordasyn köp jyl basqarǧan, qazaqtyŋ aiauly da bıregei änşısı, marqūm Meiırhan Adambekov pen Arqanyŋ daraboz änşısı Jaqsykeldı Kemalov aǧalarymnyŋ qoldauymen alǧan jataqhananyŋ bır bölmesı (audany 12 ş.m.) maǧan erekşe ystyq, aiauly bolǧanyn ūmytpaimyn. Alǧaş eŋbek jolymdy bastaǧan «Sana» täuelsız gazetınde jūmys ıstegen kezderımde «Kooperdıŋ» (Qazaq ekonomikalyq universietı) jataqhanasynyŋ (audany 8 ş.m.) bır bölmesınde tūrdym. Qaraǧandyda 7-8 jyl, Astanada 9 jyl üisız jürdım. Janbaǧuǧa ǧana jetetın jalaqyny qanaǧat tūttym. Bas qalaǧa alǧaş qonys audarǧan jyldary kärıs qojaiynnyŋ as bölmesın 3 myŋ teŋgege jaldap tūrǧanym bar. Kelgen qonaǧyma kereuetımdı berıp, özım jerge körpe, kiım tösep jatuşy edım. Jurnalisterdıŋ köbı jastyq şaǧynda asabalyqty käsıp qylady. Jan dostarym myqty änşı, asaba bolyp, toi basqarudy üirendım. Kündız gazetke maqala jazyp, keş batysymen dombyramdy asynyp, toi-tomalaqqa jügıretınmın. Jasyratyny joq, künı boiy aşqūrsaq jürıp, toidyŋ dastarhanynan «qaryn toiǧyzyp» mäz-mäiram bolatyn kezderımdı de keide esıme alamyn. Eŋ bastysy, ömırdegı qiynşylyqtarǧa, sätsızdıkterge eşqaşan moiyǧan emespın. Kerısınşe, olar menı jıgerlendırıp, alǧa jeteledı. Erık-jıgerım keiın ıske ainaldy. Adal eŋbekpen, tartyspen kelgen jaqsylyqtyŋ qūny qymbat ekenıne köz jetkızdım.4. SÜIISPENŞILIK BAR JERDE, BERIK OTBASY QŪRYLADY
Orystarda «Liubov prihodit i uhodit, a kuşat hochetsia vsegda» degen qaljyŋ söz bar. Otbasyn qūrǧan ekı jastyŋ äu basta mahabbat sezımı ǧalamat bolady. Alaida, ömırde bärı kinodaǧydai ia bolmasa ädebi şyǧarmadaǧydai emes. Köp ūzamai-aq ydys-aiaq syldyrap, ūrys-kerıs bastalyp jatady. Keibır şaŋyraq tez şaiqalyp, ortadaǧy balalar qasıret şegedı. Būǧan bız äleumettık jaǧdaidy bırınşı sebep retınde körsetemız. Menıŋşe, erlı-zaiyptylar üi bolyp, otau tıkkenşe bır-bırınıŋ mınez-qūlqyn, ädet-ädebın tolyq bılıp aluy tiıs. Būl keiınırek özara süiıspenşılıkke aparatyn jol. Berık otbasyn qūruǧa ruhani qūştarlyq pen ekı jastyŋ közqarasynyŋ ūqsastyǧy köp yqpal etedı. Anton Chehovtyŋ mynadai naqyl sözı bar: «...süiıspenşılıkpen üilenu ǧana qyzyqty, al qyzǧa ädemı bolǧany üşın ǧana üilenu bazardan kereksız būiymdy jaqsy bolǧany üşın ǧana satyp alǧanmen bırdei». Nekelesken jandar är balasynyŋ ömırı men keleşegı üşın jauapty ekenın eşqaşan esten şyǧarmauy qajet. 16 jyldyq jūbailyq ömırde qosaǧym menı ünemı qoldap keledı. Qart anamdy jas balaşa şomyldyryp, aq batasyn aldy. Eŋ bastysy, barlyq qiynşylyqtardy, sätsızdıkterdı menımen bırge körıp, bırge jeŋıp kelemız.5. ADAL ARYŊ – AQ MAMYQ JASTYǦYŊ
Ömır boiy baqytty bolǧyŋ kelse – adal bol! Menıŋ ömırlık ūstanymym, kredom osy! Men täuelsız jurnalispın. 20 jyldan asatyn käsıbi täjıribemde ünemı täuelsız basylymdarda qyzmet ettım. Jurnalist retınde qalyptasuym studenttık şaǧymnan bastaldy. 1-2 kursta oqyp jürgenımde maqala, sūhbattarym, publisistikalyq şyǧarmalarym «Qaraǧandy universitetı», «Aziia-Tranzit», «Şipager», «Ortalyq Qazaqstan», «Vzgliad» gazetterınde jariialandy. Käsıbi eŋbek jolym 1999-2001 jyldary Qaraǧandyda şyqqan «Sana» atty täuelsız aptalyqtan bastau aldy. Elımızge tanymal erkın oily, ötkır jazatyn jurnalisterdıŋ bırı Jūmabike Jünısova bas redaktorym boldy. Är jyldary «Aqjol Qazaqstan», «Altyn orda», «Jas qazaq ünı», «Jas qazaq» siiaqty respublikalyq täuelsız basylymdarda qyzmet ettım. Täuelsız jurnalist qaraşa halyqtyŋ joǧyn joqtap, mūŋyn mūŋdaidy. Ne jazsam da, oily oqyrmanǧa aqiqatty bılu, azat oidy jetkızu qūqyǧyn qaster tūttym. Tuǧan ūltyna adal qyzmet etu degendı – taŋdaǧan mamandyǧyma, ömırlık ūstanymyma adal bolu dep tüsınemın. Menıŋşe, käsıbıŋe adaldyq – ūltyŋa degen adaldyq. Ärbır jazǧan şyǧarmamda ūlttyq mınezım, namysym ap-anyq körınıp tūrǧanyn qalaimyn. Qolyma qaru-qalamymdy ūstap ūlttyq mūrattarǧa, eldık müddelerge qal-qaderımşe üles qosyp kelemın. Bıraq... osyndai qasietterım keide sätsızdıkterge alyp keledı. Bırneşe ret respublikalyq basylymdarǧa bas redaktorlyqqa ūsynyldym. Ötpedım. Būl da sätsızdık şyǧar! Būǧan bıreudı kınälaudan aulaqpyn! Jasyratyny joq, qazır basşylyq qyzmetke taǧaiyndaǧan kezde käsıbi şeberlıgıŋe, ozyq täjıribeŋe, qabılet-deŋgeiıŋe qarap emes, tamyr-tanystyqpen, ruşyldyq-jerşıldıkpen, joǧary jaqtyŋ ūsynuymen qoiady. Mūndai ädıletsızdıkke janym qas! Bıraq «bastyq bolmadym», «basşylyq qyzmette jolym aşylmady» dep eş uaqytta eŋsemdı tüsırgen emespın. Şyndyqty, ädıldıktı, adaldyqty qalaityn adamnyŋ joly ärqaşan aşyq bolatynyn bılemın. Ömırdıŋ är sätınde ūsaq-tüiektıŋ özınde şynşyl boludy qalaityn adammyn! Öz basym ekıjüzdılıktı, jaramsaqtyqty, kölgırsudı öte jek köremın! Ömırdegı arman-mūrattaryma aiarlyqpen jetkım kelmeidı!ÖMIRDEN TÜIGENDERIM:
Ömırde qinalǧan, taryqqan kezderıŋdı esıŋe ala berme, sol künderıŋ saǧan ne üiretkenın eşqaşan ūmytpa.***
Özıŋnıŋ jaryq jūldyzyŋ – Armanyŋdy bala künıŋde kezdestıresıŋ, bıraq oǧan jetkızetın jol alys häm auyr bolsa da, artqa şegınbe.***
Adal eŋbektıŋ artynda baqyt tūrady. Sol baqyttan airylyp qalmauyŋ üşın, ömır boiy tynymsyz eŋbek et.***
Ömırde keş bolsa da bıluge tiıstı närsenıŋ bärın üiren.***
Özıŋnıŋ Qūdai bergen talantyŋdy, qabıletıŋdı ünemı qamşylap otyr.***
Parsy jazuşysy Kabustyŋ myna naqyl sözın jüregıŋe jazyp qoi: «Azap şekkıŋ kelmes, künşıl bolma».Joba avtory: Zarina ÄŞIRBEK,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
