Senım – qūdyrettı küş... Kımnıŋ senımı myǧym – onyŋ alar asuy da biık bolmaq. Bız Qūdyrettı Qūdaiǧa sengen, közge körınbeitın äruaq-ruhtarǧa qūrmet körsetken qazaq degen ūltpyz. Ūşy-qiyry joq ūlan-ǧaiyr atyrapqa ie bolyp otyruymyzdyŋ özı sol qazaqtyŋ senımınıŋ qandailyq ūly bolǧanyn bıldırse kerek...
Bıraq, qazır sol ūly senımnen ada qaldyq. Qaryz beru, aqşalai qarym-qatynas jasau, amanat alu sekıldı ūlttyq bolmysymyzda bar igı qasietterımızden zaman aǧymyna orai airylyp jatqandaimyz.
Bız bügınde özge tūrmaq, özımızge senbeimız. Oŋ qolymyz ıstegendı sol qolymyz körmeitın zaman tudy. Aldau, arbau, mümkındık bolsa qarpyp qalu... Osyndai jaǧdaiattar köbeigendıkten de qaryz berseŋ de qaǧazǧa jügınuge mäjbürmız. Ras, kelısım-şart jasasqan, zaŋdyq tūrǧyda qorǧalǧan biznestıŋ erteŋı bar. Dese de, jeke adamǧa degen senımnıŋ aqtalar tūsy da az emes ekenın bır mysalmen däleldep körsek...
«Ford deseŋız – avtomobil, avtomobil deseŋız – Ford eske tüsedı» degen aǧylşyndardyŋ qanatty sözı bar. Ötken ǧasyrdyŋ 20-jyldary qarapaiym amerikandyqtar XX ǧasyrdyŋ eŋ üzdık biznesmenderınıŋ bırınıŋ eŋbegın moiyndap, osylai dep baǧa berıptı. Ol baǧaǧa deiın būl Genri Fordymyz eşkımnıŋ senımıne kıre almaǧan.
Ol talai uaqyt tar jol taiǧaq keşuden öttı. Söitıp jürıp, irlandtyq tektı auyl balasy zamanaui kapitalizmnıŋ negızın qalady.
HIH ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldarynyŋ soŋy... Detroittaǧy elektr kompaniiasynda jas mehanik jūmys ısteitın. Ol aptasyna bar bolǧany 11 dollar (5 myŋ teŋgege jetpeitın aqşa) tabys tabatyn. Ol künıne 10 saǧat jūmys ıstegenımen qoimai, üiıne kelgen soŋ da saraiyna kırıp alyp jūmysyn jalǧastyratyn. Armany qozǧaltqyştyŋ (motordyŋ) jaŋa türın oilap tabu edı. Sol armanǧa qol jetkızu üşın eş kedergıge moiymady.
Äkesı «uaqytyŋdy bosqa şyǧyn etıp jürsıŋ» dep renjitın. Körşılerı ony «jyndanyp ketken adam» dep oilaityn. Tanystary da, dostary da, tuystary da oǧan sengen joq.
Tek äielı ǧana qoldau bıldırdı. Onyŋ tünde alaŋsyz jūmys ısteuıne jaǧdai jasap berdı, jūmysyna kömektestı. Ol küieuı jūmys ıstep jatqandyqtan bırneşe saǧat boiy onyŋ kerosin şamyn ūstap tūrdy. Qoldary kögerıp, öŋı bozaryp ketetın. Söitıp jürıp, suyq tiıp auyrdy da... Bıraq ... ol küieuıne qatty sendı! Jyldar ötken soŋ saraidan şu estıldı. Artynşa körşıler atsyz jolmen bır arbanyŋ özdıgınen jürıp bara jatqanyn, ol arbada özderı jyndy sanaityn Genri men men äielı kele jatqanyn kördı.
Genrige tek äielınıŋ senımı şabyt berdı.
Fordtan keiınnen bır jurnalist ömırge qaita kelse kım bolǧysy keletının sūrapty. Söitse danyşpan: «Kez kelgen maman bolar edım... Tek qasymda äielım bolsa, jetedı» deptı.
Genri Ford alty aǧaiyndy edı. Otbasy ömırı bır saryndy ötetın: ata-anasymen bırge balalar üi şaruasyn jasady, fermada jūmys jasady, şoşqa baǧyp, taŋ atqannan keş batqanşa egıste erınbei eŋbek ettı. Genri äkesınıŋ fermasynda myqty şarua adamy bola alatyn edı, bıraq mūny taǧdyr jazbady. Özıne degen senımı, ol senımge äielınıŋ elıtuı ony özge jolǧa saldy.
Ony qūrylǧylar men mehanizmder äserı öz tereŋıne boilatyp äkettı.
Qoş, Detroitta bırınşı avtomobil onyŋ ömırlık biznesıne jol aşty. Älemdı moiyndatty...
Al, bızde, bızdıŋ ūrpaqqa degen senımımız bar ma? Olarǧa qazır nenı üiretıp jatyrmyz? Bızde de temır-tersekke üiır balalardy «jyndandyǧa» sanap jürgen joqpyz ba?
Tüiın
Qazır 18 million halyqtyq naryǧymyz bar. Onyŋ syrtynda jaǧymsyz da jasandy odaqpen jasalǧan naryq taǧy bar. Al milliardtaǧan adamzat balasy qoldanatyn «dünie jasau» qazaqtyŋ basyna jazylmaǧan ba? Adamzattyŋ igılıgıne jaraityn önım öndıruge nege talpynbaimyz? Sebebı, bızde senım joq. Senım joq jerde ūlyq nätijege jete almaitynymyz anyq...
Qanat Bırlıkūly
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
