Anımaııa - uly óner. Anımaııa óndirisi munaı, mashına sııaqty iri óndiriske jatady. Ol kóp adam kúshin jáne uzaq óndiristik ýaqytty talap etedi. Al anımaııa bıznesi - iri bıznes. Mundaı iri bıznes qashan da halyqaralyq naryqqa baǵyttala alady.
Búginde álem kórermenderiniń sanasyn jaýlap, kózin qyzyqtyryp, óz qaltasyna sansyz mıllıardtardy salyp otyrǵan elderdiń bul saladaǵy nátıjesi árıne, bizden erterek qımyldaǵanynda. Derekterge súıensek, 2019 jyly Japonııanyń anımaııa ındýstrııasy 9 trıllıon 817 mıllıard teńge kiris kirgizgen eken. Bul sol jylǵy Qazaqstannyń jalpy kirisinen 3 trıllıonǵa jýyq kóp bolǵan. Uzaq jyl anımaııalyq fılm óndirýmen aınalysyp kele jatqan kompanııalardyń bir ǵana sátti týyndysynyń ózinen qomaqty tabys taýyp jatqany statıstıkadan belgili. Mysaly, “Frozen 2” anımaııalyq kınosynyń kirisin teńgemen eseptesek 616 mıllıard 968 mıllıon bolypty. Amerıka eliniń jalpy kıno ındýstrııasy 99-jyldan bastap avıaııa kirisinen asyp túsip, memlekettiń birinshi kiris qaınary bolyp kele jatqanyn da aıta ketý kerek. Bul sandar anımaııa bıznesiniń qanshalyqty qýatty dúnıe ekenin kórsetedi. Biraq bizdiń aıtpaǵymyz bul ǵana emes.
Jýyrda Aýǵanstan elindegi jaǵdaıdy aqparattan kórdik. Júregimiz aýyrdy. Óz elin oqtyń astyna alǵan jastar men óz elinen tym-tyraqaı qashqan adamdardy kórip «bularǵa ne jetpeı qaldy eken?» degen suraqpen olardyń tarıhyn qysqasha qarap shyqtym. Óz salam boıynsha derekter qarastyryp edim aýǵan elinde anımaııalyq fılm óndirisi joq bolyp shyqty. Ásirese sońǵy tehnologııalarmen jasalǵan birde-bir fılm joq eken. Kóp adamdar ony sol eldiń saıası jaǵdaıynyń aýmaly-tókpeliligimen baılanystyrady. Biraq biz bul jerde sebepti emes, saldardy ǵana talqylaımyz. Bizdiń aıtpaǵymyz anımaııa óndirisiniń bir eldiń ekonomıkasyna ǵana emes eldik birligine, ulttyq ıdeıalogııasyna úlken áser etetin, ásirese jastardy otansúıgishtikke tárbıeleıtin ıdeıalogııalyq qural ekendigi anyq.
Japon halqynda aptalyq demalystarda ásirese jastar jaǵy bir-birimen seriktesip, arnaıy anımaııayq fılm kórýge baratyn salt qalyptasqan. Osyǵan qarap-aq ol eldiń rýhanı tutynýy qandaı ekenin kórýge bolady. Al sol eldiń yntalylyǵy álemge áıgili. Adamdardyń qyzmet qarbalastyǵyna berilip kúnine onnan asa saǵat jumys isteýi, bizdegideı kúndik birlikpen emes, saǵattyq birlikpen qyzmet jasaýy, qarbalastyqtan sharshaǵan adamdardyń qyzmet ornynda, jol shetinde, metroda uıyqtap qalýy, bári japon halqy úshin ádettegi kórinis. Sol elden shyqqan álemdik brendteri áne, sondaı eńbekqorlyqtyń nátıjesi emes pe?! Bireýler aıtady: «olarda jan sany kóp, jeri tar, jan baǵystyń qıyndyǵynan qarbalas júredi» dep. Menińshe, bul - jalań kózqaras. Moıyndaý kerek. Olarda adamnyń rýhyn óltirmeıtin, ómirge yntalandyryp, jigerlendirip otyratyn mehanızm bar. Sol mehanızmnyń bir úlken bóligi anımaııalyq óndiris. Endi almastyryp kóreıikshi. Eger osy jaǵdaı aýǵan jastarynda bolsa qalaı bolar edi? Olar aptasyna bolmasa da, aı saıyn nemese bir maýsymda óz eliniń anımaııalyq fılmderin kórdi me eken? Anımaııa kórýge ásirese jastar qyzyǵady. Al tálipterdiń armııasyn quraǵan negizgi kúsh te jastar. Aýǵan bıligi taǵynan taıyp úlken tragedııaǵa ushyraýdan buryn jas býyn urpaqtyń rýhanı qajettiligimen sanasty ma eken? Japon da, aýǵan da, monarhtik bılik júıesin ustanǵan el biraq, sol eki eldiń búgingi bet beınesi jermen kókteı.
Bir nárseni ashalap aıta keteıik. Anımaııalyq fılm degenimiz tek qana patrıottyq uran emes, mazmuny basqa janrlardaı sheksiz. Tek onyń óndirisi kıno salasyndaǵy basqa janrlarǵa qaraǵanda úlken mehanızmdy talap etetindikten, ol jerde qunsyz dúnıe barynsha az bolmaq.
Endeshe bizdiń qazaq anımaııasynyń qazirgi jaǵdaıy qandaı? Óndirisimiz qaı deńgeıde? Anaý eki eldi salystyra otyryp, bul týraly oılanbaýǵa bolmaıdy. Anımaııalyq óndiris jasap jatqan kompanııa jetekshisi retinde kózim kórip otyrǵan ahýaldy aıtpaı bolmas. Aýǵanǵa qaraǵanda shúkir, bizde arnaıy júıe bar. Aıtalyq 2019 jyly qurylǵan “Ulttyq kınony qoldaý memlekettik ortalyǵy”, sonymen qatar «Balapan» telearnasy. Ázirge osy eki júıe jumys jasaýda. Biraq óndiris deńgeıimiz kóńil kónshitpeı tur. Birneshe jyl osy salada júrip men baıqaǵan máseleler mynadaı:
Birinshi másele taǵy sol joǵarydan túsken qarjynyń óndiristik oryndarǵa ýaqytynda kelmeýi. Shyǵarmashylyqtaǵy adamdardyń birneshe aı boıy aılyq ala almaı bul saladan sýynýy, onsyzda halyqaralyq normadan áldeqaıda tómen baǵada jumys júrgizip otyrǵan sala adamdarynyń qarjylyq qyspaqta qalýy.
Ekinshi másele sala boıynsha bilim berý júıesiniń damymaýy, kún saıyn jańalanǵan tehnıkaǵa ilespeýi, ásirese sońǵy 3D tehnologııa boıynsha mamandardyń tapshylyǵy. Men óz basym on shaqty jyldyq tájirıbeme súıenip únemi kýrstar ashyp, maman jetildirýge kúsh salyp kelemin biraq, bul tym az.
Úshinshisi, anımaııaǵa balanyń oıyny dep qaraý halyqtyq kózqarasymyzdyń jetersizdigi. Bala jasynan negizin qalasa keıin úlken jetistikterge jetetin estetıkalyq túısigi myqty talaı bala deńgeıine saı damymaıdy. Oǵan ata-ana, mektep te, qoǵam da daıyn emes. Bir mysal aıtaıyn, ótkende qytaılardan bir tapsyrys keldi. 100 mınýttyq anımaııany eki aı ishinde jasap bitirý kerek bolatyn. Beretin aqysy bizdiń eldegi baǵany tórt-bes ese oraıdy. Biraq oǵan tym kóp adam qajet edi. Biz kásiptes toptardyń birnesheýiniń sanyn qosyp (ózi birneshe ǵana ǵoı) júz adam jasaımyz dedik. Olar bizge tym az ekensińder dedi de jobany bermedi. Al bizde jumyssyzdar sany jeterlik.
Talas ORAZBAIULY,
«Adyrna» ulttyq portaly
