Animasiia - ūly öner. Animasiia öndırısı mūnai, maşina siiaqty ırı öndırıske jatady. Ol köp adam küşın jäne ūzaq öndırıstık uaqytty talap etedı. Al animasiia biznesı - ırı biznes. Mūndai ırı biznes qaşan da halyqaralyq naryqqa baǧyttala alady.
Bügınde älem körermenderınıŋ sanasyn jaulap, közın qyzyqtyryp, öz qaltasyna sansyz milliardtardy salyp otyrǧan elderdıŋ būl saladaǧy nätijesı ärine, bızden erterek qimyldaǧanynda. Derekterge süiensek, 2019 jyly Japoniianyŋ animasiia industriiasy 9 trillion 817 milliard teŋge kırıs kırgızgen eken. Būl sol jylǧy Qazaqstannyŋ jalpy kırısınen 3 trillionǧa juyq köp bolǧan. Ūzaq jyl animasiialyq film öndırumen ainalysyp kele jatqan kompaniialardyŋ bır ǧana sättı tuyndysynyŋ özınen qomaqty tabys tauyp jatqany statistikadan belgılı. Mysaly, “Frozen 2” animasiialyq kinosynyŋ kırısın teŋgemen eseptesek 616 milliard 968 million bolypty. Amerika elınıŋ jalpy kino industriiasy 99-jyldan bastap aviasiia kırısınen asyp tüsıp, memlekettıŋ bırınşı kırıs qainary bolyp kele jatqanyn da aita ketu kerek. Būl sandar animasiia biznesınıŋ qanşalyqty quatty dünie ekenın körsetedı. Bıraq bızdıŋ aitpaǧymyz būl ǧana emes.
Juyrda Auǧanstan elındegı jaǧdaidy aqparattan kördık. Jüregımız auyrdy. Öz elın oqtyŋ astyna alǧan jastar men öz elınen tym-tyraqai qaşqan adamdardy körıp «būlarǧa ne jetpei qaldy eken?» degen sūraqpen olardyŋ tarihyn qysqaşa qarap şyqtym. Öz salam boiynşa derekter qarastyryp edım auǧan elınde animasiialyq film öndırısı joq bolyp şyqty. Äsırese soŋǧy tehnologiialarmen jasalǧan bırde-bır film joq eken. Köp adamdar ony sol eldıŋ saiasi jaǧdaiynyŋ aumaly-tökpelılıgımen bailanystyrady. Bıraq bız būl jerde sebeptı emes, saldardy ǧana talqylaimyz. Bızdıŋ aitpaǧymyz animasiia öndırısınıŋ bır eldıŋ ekonomikasyna ǧana emes eldık bırlıgıne, ūlttyq ideialogiiasyna ülken äser etetın, äsırese jastardy otansüigıştıkke tärbieleitın ideialogiialyq qūral ekendıgı anyq.
Japon halqynda aptalyq demalystarda äsırese jastar jaǧy bır-bırımen serıktesıp, arnaiy animasiiayq film köruge baratyn salt qalyptasqan. Osyǧan qarap-aq ol eldıŋ ruhani tūtynuy qandai ekenın köruge bolady. Al sol eldıŋ yntalylyǧy älemge äigılı. Adamdardyŋ qyzmet qarbalastyǧyna berılıp künıne onnan asa saǧat jūmys ısteuı, bızdegıdei kündık bırlıkpen emes, saǧattyq bırlıkpen qyzmet jasauy, qarbalastyqtan şarşaǧan adamdardyŋ qyzmet ornynda, jol şetınde, metroda ūiyqtap qaluy, bärı japon halqy üşın ädettegı körınıs. Sol elden şyqqan älemdık brendterı äne, sondai eŋbekqorlyqtyŋ nätijesı emes pe?! Bıreuler aitady: «olarda jan sany köp, jerı tar, jan baǧystyŋ qiyndyǧynan qarbalas jüredı» dep. Menıŋşe, būl - jalaŋ közqaras. Moiyndau kerek. Olarda adamnyŋ ruhyn öltırmeitın, ömırge yntalandyryp, jıgerlendırıp otyratyn mehanizm bar. Sol mehanizmnyŋ bır ülken bölıgı animasiialyq öndırıs. Endı almastyryp köreiıkşı. Eger osy jaǧdai auǧan jastarynda bolsa qalai bolar edı? Olar aptasyna bolmasa da, ai saiyn nemese bır mausymda öz elınıŋ animasiialyq filmderın kördı me eken? Animasiia köruge äsırese jastar qyzyǧady. Al tälıpterdıŋ armiiasyn qūraǧan negızgı küş te jastar. Auǧan bilıgı taǧynan taiyp ülken tragediiaǧa ūşyraudan būryn jas buyn ūrpaqtyŋ ruhani qajettılıgımen sanasty ma eken? Japon da, auǧan da, monarhtık bilık jüiesın ūstanǧan el bıraq, sol ekı eldıŋ bügıngı bet beinesı jermen köktei.
Bır närsenı aşalap aita keteiık. Animasiialyq film degenımız tek qana patriottyq ūran emes, mazmūny basqa janrlardai şeksız. Tek onyŋ öndırısı kino salasyndaǧy basqa janrlarǧa qaraǧanda ülken mehanizmdy talap etetındıkten, ol jerde qūnsyz dünie barynşa az bolmaq.
Endeşe bızdıŋ qazaq animasiiasynyŋ qazırgı jaǧdaiy qandai? Öndırısımız qai deŋgeide? Anau ekı eldı salystyra otyryp, būl turaly oilanbauǧa bolmaidy. Animasiialyq öndırıs jasap jatqan kompaniia jetekşısı retınde közım körıp otyrǧan ahualdy aitpai bolmas. Auǧanǧa qaraǧanda şükır, bızde arnaiy jüie bar. Aitalyq 2019 jyly qūrylǧan “Ūlttyq kinony qoldau memlekettık ortalyǧy”, sonymen qatar «Balapan» telearnasy. Äzırge osy ekı jüie jūmys jasauda. Bıraq öndırıs deŋgeiımız köŋıl könşıtpei tūr. Bırneşe jyl osy salada jürıp men baiqaǧan mäseleler mynadai:
Bırınşı mäsele taǧy sol joǧarydan tüsken qarjynyŋ öndırıstık oryndarǧa uaqytynda kelmeuı. Şyǧarmaşylyqtaǧy adamdardyŋ bırneşe ai boiy ailyq ala almai būl saladan suynuy, onsyzda halyqaralyq normadan äldeqaida tömen baǧada jūmys jürgızıp otyrǧan sala adamdarynyŋ qarjylyq qyspaqta qaluy.
Ekınşı mäsele sala boiynşa bılım beru jüiesınıŋ damymauy, kün saiyn jaŋalanǧan tehnikaǧa ılespeuı, äsırese soŋǧy 3D tehnologiia boiynşa mamandardyŋ tapşylyǧy. Men öz basym on şaqty jyldyq täjıribeme süienıp ünemı kurstar aşyp, maman jetıldıruge küş salyp kelemın bıraq, būl tym az.
Üşınşısı, animasiiaǧa balanyŋ oiyny dep qarau halyqtyq közqarasymyzdyŋ jetersızdıgı. Bala jasynan negızın qalasa keiın ülken jetıstıkterge jetetın estetikalyq tüisıgı myqty talai bala deŋgeiıne sai damymaidy. Oǧan ata-ana, mektep te, qoǧam da daiyn emes. Bır mysal aitaiyn, ötkende qytailardan bır tapsyrys keldı. 100 minuttyq animasiiany ekı ai ışınde jasap bıtıru kerek bolatyn. Beretın aqysy bızdıŋ eldegı baǧany tört-bes ese oraidy. Bıraq oǧan tym köp adam qajet edı. Bız käsıptes toptardyŋ bırneşeuınıŋ sanyn qosyp (özı bırneşe ǧana ǧoi) jüz adam jasaimyz dedık. Olar bızge tym az ekensıŋder dedı de jobany bermedı. Al bızde jūmyssyzdar sany jeterlık.
Talas ORAZBAIŪLY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
