انيماتسيا - ۇلى ونەر. انيماتسيا ءوندىرىسى مۇناي، ماشينا سياقتى ءىرى وندىرىسكە جاتادى. ول كوپ ادام كۇشىن جانە ۇزاق وندىرىستىك ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى. ال انيماتسيا بيزنەسى - ءىرى بيزنەس. مۇنداي ءىرى بيزنەس قاشان دا حالىقارالىق نارىققا باعىتتالا الادى.
بۇگىندە الەم كورەرمەندەرىنىڭ ساناسىن جاۋلاپ، كوزىن قىزىقتىرىپ، ءوز قالتاسىنا سانسىز ميللياردتاردى سالىپ وتىرعان ەلدەردىڭ بۇل سالاداعى ناتيجەسى ارينە، بىزدەن ەرتەرەك قيمىلداعانىندا. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2019 جىلى جاپونيانىڭ انيماتسيا يندۋسترياسى 9 تريلليون 817 ميلليارد تەڭگە كىرىس كىرگىزگەن ەكەن. بۇل سول جىلعى قازاقستاننىڭ جالپى كىرىسىنەن 3 تريلليونعا جۋىق كوپ بولعان. ۇزاق جىل انيماتسيالىق فيلم وندىرۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان كومپانيالاردىڭ ءبىر عانا ءساتتى تۋىندىسىنىڭ وزىنەن قوماقتى تابىس تاۋىپ جاتقانى ستاتيستيكادان بەلگىلى. مىسالى، “Frozen 2” انيماتسيالىق كينوسىنىڭ كىرىسىن تەڭگەمەن ەسەپتەسەك 616 ميلليارد 968 ميلليون بولىپتى. امەريكا ەلىنىڭ جالپى كينو يندۋسترياسى 99-جىلدان باستاپ اۆياتسيا كىرىسىنەن اسىپ ءتۇسىپ، مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى كىرىس قاينارى بولىپ كەلە جاتقانىن دا ايتا كەتۋ كەرەك. بۇل ساندار انيماتسيا بيزنەسىنىڭ قانشالىقتى قۋاتتى دۇنيە ەكەنىن كورسەتەدى. بىراق ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز بۇل عانا ەمەس.
جۋىردا اۋعانستان ەلىندەگى جاعدايدى اقپاراتتان كوردىك. جۇرەگىمىز اۋىردى. ءوز ەلىن وقتىڭ استىنا العان جاستار مەن ءوز ەلىنەن تىم-تىراقاي قاشقان ادامداردى كورىپ «بۇلارعا نە جەتپەي قالدى ەكەن؟» دەگەن سۇراقپەن ولاردىڭ تاريحىن قىسقاشا قاراپ شىقتىم. ءوز سالام بويىنشا دەرەكتەر قاراستىرىپ ەدىم اۋعان ەلىندە انيماتسيالىق فيلم ءوندىرىسى جوق بولىپ شىقتى. اسىرەسە سوڭعى تەحنولوگيالارمەن جاسالعان بىردە-ءبىر فيلم جوق ەكەن. كوپ ادامدار ونى سول ەلدىڭ ساياسي جاعدايىنىڭ اۋمالى-توكپەلىلىگىمەن بايلانىستىرادى. بىراق ءبىز بۇل جەردە سەبەپتى ەمەس، سالداردى عانا تالقىلايمىز. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز انيماتسيا ءوندىرىسىنىڭ ءبىر ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا عانا ەمەس ەلدىك بىرلىگىنە، ۇلتتىق يدەيالوگياسىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىن، اسىرەسە جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيتىن يدەيالوگيالىق قۇرال ەكەندىگى انىق.
جاپون حالقىندا اپتالىق دەمالىستاردا اسىرەسە جاستار جاعى ءبىر-بىرىمەن سەرىكتەسىپ، ارنايى انيماتسياىق فيلم كورۋگە باراتىن سالت قالىپتاسقان. وسىعان قاراپ-اق ول ەلدىڭ رۋحاني تۇتىنۋى قانداي ەكەنىن كورۋگە بولادى. ال سول ەلدىڭ ىنتالىلىعى الەمگە ايگىلى. ادامداردىڭ قىزمەت قاربالاستىعىنا بەرىلىپ كۇنىنە وننان اسا ساعات جۇمىس ىستەۋى، بىزدەگىدەي كۇندىك بىرلىكپەن ەمەس، ساعاتتىق بىرلىكپەن قىزمەت جاساۋى، قاربالاستىقتان شارشاعان ادامداردىڭ قىزمەت ورنىندا، جول شەتىندە، مەترودا ۇيىقتاپ قالۋى، ءبارى جاپون حالقى ءۇشىن ادەتتەگى كورىنىس. سول ەلدەن شىققان الەمدىك برەندتەرى انە، سونداي ەڭبەكقورلىقتىڭ ناتيجەسى ەمەس پە؟! بىرەۋلەر ايتادى: «ولاردا جان سانى كوپ، جەرى تار، جان باعىستىڭ قيىندىعىنان قاربالاس جۇرەدى» دەپ. مەنىڭشە، بۇل - جالاڭ كوزقاراس. مويىنداۋ كەرەك. ولاردا ادامنىڭ رۋحىن ولتىرمەيتىن، ومىرگە ىنتالاندىرىپ، جىگەرلەندىرىپ وتىراتىن مەحانيزم بار. سول مەحانيزمنىڭ بىر ۇلكەن بولىگى انيماتسيالىق ءوندىرىس. ەندى الماستىرىپ كورەيىكشى. ەگەر وسى جاعداي اۋعان جاستارىندا بولسا قالاي بولار ەدى؟ ولار اپتاسىنا بولماسا دا، اي سايىن نەمەسە ءبىر ماۋسىمدا ءوز ەلىنىڭ انيماتسيالىق فيلمدەرىن كوردى مە ەكەن؟ انيماتسيا كورۋگە اسىرەسە جاستار قىزىعادى. ال تالىپتەردىڭ ارمياسىن قۇراعان نەگىزگى كۇش تە جاستار. اۋعان بيلىگى تاعىنان تايىپ ۇلكەن تراگەدياعا ۇشىراۋدان بۇرىن جاس بۋىن ۇرپاقتىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىمەن ساناستى ما ەكەن؟ جاپون دا، اۋعان دا، مونارحتىك بيلىك جۇيەسىن ۇستانعان ەل بىراق، سول ەكى ەلدىڭ بۇگىنگى بەت بەينەسى جەرمەن كوكتەي.
ءبىر نارسەنى اشالاپ ايتا كەتەيىك. انيماتسيالىق فيلم دەگەنىمىز تەك قانا پاتريوتتىق ۇران ەمەس، مازمۇنى باسقا جانرلارداي شەكسىز. تەك ونىڭ ءوندىرىسى كينو سالاسىنداعى باسقا جانرلارعا قاراعاندا ۇلكەن مەحانيزمدى تالاپ ەتەتىندىكتەن، ول جەردە قۇنسىز دۇنيە بارىنشا از بولماق.
ەندەشە ءبىزدىڭ قازاق انيماتسياسىنىڭ قازىرگى جاعدايى قانداي؟ ءوندىرىسىمىز قاي دەڭگەيدە؟ اناۋ ەكى ەلدى سالىستىرا وتىرىپ، بۇل تۋرالى ويلانباۋعا بولمايدى. انيماتسيالىق ءوندىرىس جاساپ جاتقان كومپانيا جەتەكشىسى رەتىندە كوزىم كورىپ وتىرعان احۋالدى ايتپاي بولماس. اۋعانعا قاراعاندا شۇكىر، بىزدە ارنايى جۇيە بار. ايتالىق 2019 جىلى قۇرىلعان “ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى”، سونىمەن قاتار «بالاپان» تەلەارناسى. ازىرگە وسى ەكى جۇيە جۇمىس جاساۋدا. بىراق ءوندىرىس دەڭگەيىمىز كوڭىل كونشىتپەي تۇر. بىرنەشە جىل وسى سالادا ءجۇرىپ مەن بايقاعان ماسەلەلەر مىناداي:
ءبىرىنشى ماسەلە تاعى سول جوعارىدان تۇسكەن قارجىنىڭ وندىرىستىك ورىندارعا ۋاقىتىندا كەلمەۋى. شىعارماشىلىقتاعى ادامداردىڭ بىرنەشە اي بويى ايلىق الا الماي بۇل سالادان سۋىنۋى، ونسىزدا حالىقارالىق نورمادان الدەقايدا تومەن باعادا جۇمىس جۇرگىزىپ وتىرعان سالا ادامدارىنىڭ قارجىلىق قىسپاقتا قالۋى.
ەكىنشى ماسەلە سالا بويىنشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامىماۋى، كۇن سايىن جاڭالانعان تەحنيكاعا ىلەسپەۋى، اسىرەسە سوڭعى 3د تەحنولوگيا بويىنشا مامانداردىڭ تاپشىلىعى. مەن ءوز باسىم ون شاقتى جىلدىق تاجىريبەمە سۇيەنىپ ۇنەمى كۋرستار اشىپ، مامان جەتىلدىرۋگە كۇش سالىپ كەلەمىن بىراق، بۇل تىم از.
ءۇشىنشىسى، انيماتسياعا بالانىڭ ويىنى دەپ قاراۋ حالىقتىق كوزقاراسىمىزدىڭ جەتەرسىزدىگى. بالا جاسىنان نەگىزىن قالاسا كەيىن ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەتىن ەستەتيكالىق تۇيسىگى مىقتى تالاي بالا دەڭگەيىنە ساي دامىمايدى. وعان اتا-انا، مەكتەپ تە، قوعام دا دايىن ەمەس. ءبىر مىسال ايتايىن، وتكەندە قىتايلاردان ءبىر تاپسىرىس كەلدى. 100 مينۋتتىق انيماتسيانى ەكى اي ىشىندە جاساپ ءبىتىرۋ كەرەك بولاتىن. بەرەتىن اقىسى ءبىزدىڭ ەلدەگى باعانى ءتورت-بەس ەسە ورايدى. بىراق وعان تىم كوپ ادام قاجەت ەدى. ءبىز كاسىپتەس توپتاردىڭ بىرنەشەۋىنىڭ سانىن قوسىپ ء(وزى بىرنەشە عانا عوي) ءجۇز ادام جاسايمىز دەدىك. ولار بىزگە تىم از ەكەنسىڭدەر دەدى دە جوبانى بەرمەدى. ال بىزدە جۇمىسسىزدار سانى جەتەرلىك.
تالاس ورازبايۇلى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
