Qazaqstanda soŋǧy jyldary balalar men jasöspırımderdıŋ şyǧarmaşylyq äleuetı erekşe serpın alyp keledı. Zamanaui tehnologiialardyŋ qarqyndy damuy, sifrlyq medianyŋ qoljetımdılıgı balalarǧa özın tanytu, oiyn jetkızu, qabıletın damytu üşın ülken mümkındık tuǧyzdy. Bügınde bala tek körermen nemese tyŋdauşy emes, öz oiyn beineleuşı, beinerolik tüsıruşı, illiustrasiia jasauşy belsendı tūlǧaǧa ainalyp otyr.
Degenmen būl üderıstıŋ ekınşı jaǧy da bar. Jaŋa media alaŋy — mümkındıktermen qatar, qauıp-qaterge de toly keŋıstık. Sondyqtan balalar men jasöspırımderdıŋ şyǧarmaşylyǧyn damytu men olardyŋ media qauıpsızdıgın saqtau – qazırgı qoǧamnyŋ basty mındetterınıŋ bırı.
Balalar kontentı damyp jatyr ma?
Soŋǧy jyldary balalar kontentı aitarlyqtai jandanyp keledı. Qazaqstanda animasiia salasynda, balalarǧa arnalǧan tele jäne internet jobalarynda jaŋa bastamalar köbeidı. Qazaq tılınde tüsırılgen multfilmder men YouTube arnalarynyŋ sany ösıp, mektep jasyndaǧy balalarǧa arnalǧan onlain sabaqtar, oiyn-sauyq pen bılım beretın beinerolikter paida boldy.
Mysaly, otandyq animasiia studiialary ūlttyq keiıpkerlerge negızdelgen multfilmder şyǧaryp, balalardyŋ tanymdyq jäne ruhani damuyna üles qosuda. Sondai-aq TikTok, Instagram siiaqty platformalarda da balalar men jasöspırımderge arnalǧan paidaly kontenttı köbeituge baǧyttalǧan jobalar ıske qosylyp jatyr.
Degenmen, būl salada sapa mäselesı älı de özektı. Qazaq tılındegı kontenttıŋ kölemı artqanymen, mazmūnynyŋ bır bölıgı tek oiyn-sauyq baǧytynda qalyp otyr. Balalarǧa arnalǧan aqparattyq, tärbielık jäne ǧylymi-köpşılık mazmūndaǧy jobalar jetkılıksız. Būl – şyǧarmaşylyq salany ärı qarai damytu qajet ekenın körsetedı.
Sifrlyq keŋıstıktegı qauıpter
Balalardyŋ internetke erte jastan aralasuy olardyŋ aqparattyq älemde täuelsız qimyldauyna jol aşady. Bıraq būl erkındık keide qauıptı de boluy mümkın. Zertteulerge süiensek, Qazaqstandaǧy balalardyŋ şamamen jartysyna juyǧy internettı 6–7 jasynan paidalana bastaidy. Al būl kezeŋ — tūlǧanyŋ qalyptasuyndaǧy eŋ näzık şaq.
İnternet keŋıstıgınde zorlyq-zombylyq, agressivtı mınez-qūlyq, jalǧan aqparat, qūmar oiyndar men beiädep kontent köptep kezdesedı. Balalar men jasöspırımder ondai aqparattyŋ ziianyn aŋǧarmai, psihologiialyq tūrǧyda äserge tez berıledı. Būǧan qosa, kiberbulling, jeke mälımetterdıŋ taraluy, jalǧan akkaunttar arqyly aldau siiaqty mäseleler jiılep otyr.
Balalarǧa arnalǧan kontenttıŋ keibır türlerı körıngenımen jaǧymdy bolyp körınedı, alaida astarynda tūtynuşylyq nemese şeteldık mädeni äserler bar. Osyndai aqparattar ūlttyq qūndylyqtardan alystatyp, şynaiy şyǧarmaşylyqtyŋ ornyn bos oiyn-sauyqpen almastyryp jıberuı mümkın.
Balalardyŋ şyǧarmaşylyǧyn qoldau — olardyŋ bolaşaq äleuetıne salynǧan investisiia. Bügıngı bala suret salyp, beinerolik tüsırıp nemese äuen jazyp otyrsa, erteŋ ol kreativtı oilaityn, jaŋa ideia ūsynatyn azamatqa ainalady.
Sol sebeptı elımızde balalar men jasöspırımderdıŋ şyǧarmaşylyǧyn damytuǧa arnalǧan ortalyqtar men studiialardyŋ jūmysy öte maŋyzdy. Qazırdıŋ özınde öŋırlerde şyǧarmaşylyq üiırmeler, media mektepter, balalar festivalderı köbeiude. Būl — oŋ qadam. Bıraq olardyŋ qoljetımdılıgın arttyru, auyldyq jerlerge jetkızu jäne käsıbi mamandarmen qamtamasyz etu — älı de özektı mäsele.
Qauıpsızdık pen sapany qamtamasyz etu joldary qandai?
1. Memlekettık qoldau men baqylau. Balalarǧa arnalǧan kontenttı öndırudı jäne taratudy jüielı türde qadaǧalau qajet. Är joba tärbielık, etikalyq jäne mädeni talaptarǧa sai boluy tiıs.
2. Ata-analardyŋ qatysuy. Balanyŋ internettegı ıs-äreketın şekteu emes, baqylap, tüsındıru maŋyzdy. Ata-analar balamen bırge kontent taŋdauǧa, talqylauǧa jäne pıkır almasuǧa üirenuı kerek.
3. Mektep baǧdarlamasyna sifrlyq sauattylyq engızu. Balalar öz qūqyqtaryn, jeke mälımetterın qorǧau erejelerın, internettegı qauıpsız mınez-qūlyqty üirenuı tiıs.
4. Balalar şyǧarmaşylyǧyna jaǧdai jasau. Är balada talant bar. Memleket pen qoǧam sol qabılettı aşuǧa mümkındık berse, internettegı qauıptı kontentke täueldılık azaiady.
Qazaq balalaryna arnalǧan sapaly, ūlttyq bolmysty saqtaityn, tärbielık maŋyzy joǧary kontent jasau — strategiialyq mındet. Balalar mediasy — tek oiyn-sauyq emes, ūlttyŋ ruhani ainasy. Sondyqtan şyǧarmaşylyqty, bılımdı jäne qauıpsızdıktı ūştastyrǧan jaŋa media däuırıne bet būru qajet.
Bügıngı balalar — erteŋgı jurnalister, suretşıler, muzykanttar, rejisserler. Olardyŋ armany men oiy arqyly eldıŋ mädeni kelbetı qalyptasady. Al sol armannyŋ şynaiy ärı qauıpsız boluy — qoǧam men memlekettıŋ ortaq jauapkerşılıgı.
