Japonııa degende kez-kelgen jannyń oıyna baı mádenıeti, qyzyqty tarıhy, tańǵajaıyp peızajdary men erekshe taǵamdarymen tanymal el oralady. Ony kórý, saıahattaý árkimniń de armany bolar.
Óz basym Japonııaǵa sonaý stýdenttik shaqtan tánti boldym. Mamandyǵym geograf bolǵandyqtan dúnıejúzindegi barlyq eldiń jaǵdaıyn qyzyǵa oqydym. Sonyń ishinde barynsha yntyq etken el osy – Japonııa boldy. Nege deısiz be? Qazba baılyq pen otyndyq resýrstarǵa kedeı eldiń álemdegi aldyńǵy qatarly damyǵan el bolýy meni ózine baýrady. Sodan bolar japon tilin óz betimshe úırene bastadym. Ol kezde til úıretetin «ortalyqtar» túsinigi joq bolatyn. Ne kerek, japon tili maǵan qıyn bolmady. Ózim qytaı tilin jaqsy biletindikten olardyń ıeroglıfterin túsiný, jattaý ońaıǵa soqty, onyń ústine qazaq tilimen gramatıkasy óte jaqyn eken. Alaıda, dám tartpasa beker ǵoı, jumys ornymdaǵy basshylar joqtan ózgeni syltaý etip jibermedi. Ol kez sondaı edi, adamdyq erkindik, asqaq arman ókimettiń sheshimimen ǵana oryndalatyn nemese topyraqqa kómilip, júregińde shemen bolyp qala beretin. Shirkin qazirgi zaman sol kezde bolsa ǵoı, qolymdy bir siltep ketip, bilim men tájirıbe jınap elge oralar edim....
Qazirgi jastarǵa múmkindik kóp, kim bolamyn dese, soǵan saı talpynyp oqysa, eńbek etse ol oıynyń iske asýy bek múmkin. Amal ne bizdiń jastyq shaǵymyz áne sondaı buǵaýda ótti...
Arada qanshama jyl ótkende «Orta Azııanyń qazirgi geosaıası keńistigindegi múdeler yqpaldastyǵy: Ekonomıkalyq ıntegraııa jáne ulttyq qaýipsizdik faktorlary» atty ǵylymı jobamnyń talabymen Japon eline tabanym tıdi. Ortalyq Azııa elderi men túrki tildes halyqtar týraly ǵylymı zertteýdiń bir mektebi osy Japonııada. Túrkologııanyń álemdegi mańyzdy oshaǵynyń biri osy el. Alaıda, bul elge at basyn tirep, ǵylymı izdenispen kelgen ǵalymdar az. Oǵan túri sebepterdiń áseri bolsa kerek. Maqsatym – halyqaralyq konferenııaǵa qatysyp, ǵalymdarmen yntymaqtastyq ornatyp, tarıhı qujattardy jınaý.
Álqısa, ústegi jyldyń naýryz aıynyń 19-y kúni túngi reıspen Seýlge ushtym, ertesi tań qylań ıektep atyp kele jatqanda áýejaıǵa qondym. Eki saǵattyq úzilisten soń Osaka qalasyn betke aldym. Kóktemniń mazasyz kúni ushaq teńselip, dirildep keledi. Terezeden qarap edim sonaý shyńyraýda aqjaǵal tolqyndary týlaǵan Japon teńizi kórinedi. Birde surǵylt, birde aqshýlan, al birde qara-kók túske engen tolqyndar tym ashýly sekildi. Týlaǵan teńiz ústinde balyqshy kemeleri terbeledi. Áne-mine degenshe qurlyqta kórine bastady, bul - 1960 jyldary salyna bastaǵan jasandy aral ústindegi Kansaı halyqaralyq áýejaıy bolatyn. Iá eriksiz tańdanasyń, jerdiń azdyǵynan teńiz ústine jasandy aral jasap, onyń ústine halyqaralyq deńgeıdegi úlken áýejaıdy salý ekiniń biriniń qolynan kelmes uly is.
Ushaqtan túse bere daýyldyń ekpinin shyn sezindim. Kishigirim bala-shaǵany qalbaq qaqqyzyp alyp keterdeı tegeýrindi. Kúnde sýyq, teńizden soqqan yzǵarly jelden yqtaı júgirip termınal ishine kirdim. Kedendik tekserýden ótip, syrtqa bettedim. Maqsatym Kıota qalasyna jetý. Sol jerde ótetin 22 naýryz kúngi halyqaralyq ǵylymı-praktıalyq konferenııaǵa qatysý, baıandama jasaý. Biraq, Kıotaǵa qalaı bararymdy bilmeımin. Kıotadaǵy japondyq dos ǵalymǵa habarlasý úshin maǵan ınternet kerek. Bir jaqsysy termınal ishinde Wi-Fi bar eken, soǵan qosyldym da Kıotadaǵy dosymmen sóılestim. Ol maǵan termınaldan shyǵyp, ońǵa buryl, sol jerde avtobýstar turaǵy bar, №8 turaqqa barsań Kıotaǵa keletin avtobýs turady -dedi. Syrtqa shyǵyp edim 50-60 japondyq adamdar avtobýs kútip kezekte tur. Men ońǵa burylyp júrip edim eshqandaı avtoturaq kórinbedi. Ne isterimdi bilmeı qaıtadan termınaldyń zalyna kirdim. Ol jerde telefon nómirlerin satyp bir japon qyzy tur, soǵan baryp aǵylshynsha «Sım karta bar ma?» -dep suradym.
- Joq, - dep jaýap berdi.
- Syrtqa shyqsam Wi-Fi istemeıdi, maǵan ınternet kerek, №8 avtoturaqty tappadym dedim. Ol japon tilinde, jartylaı aǵylshynsha birdeńelerdi aıtty. Men túsinbedim. Sodan Kıotadaǵy dosyma vatsap arqyly baılanysyp, myna qyzǵa túsindirýin ótindim. Ol telefondy qyzǵa berińiz,» -dedi. Men telefondy oǵan berip edim, ol qyz jaýap bermeı basyn ala qashty. «Ótinem, jaýap berińiz, ol meniń dosym, ol japon» deımin aǵylshyn tilinde. Ol «joq» dep basyn ala qashady, basqa sharam joq men de qoıamaımyn, ne kerek bir kezde ol qyz da meniń qaıtpasymdy bilip telefonǵa jaýap berdi. Sonda túsindim: ol qyzdyń qolynda qazir sım karta joq, tek ınternetti jalǵa alýyna bolady, biraq sım kartany Japonııadan qaıtarda osynda ákelip ótkizip ketýim kerek eken. Onyń ústine №8 turaqqa barý úshin syrttaǵy adamdarmen birge keletin avtobýsty kútýden basqa shara joq eken. Syrtqa qaıta bettedim de olardyń sońyn ala baryp turdym. Óńmeńdegen sýyq jel denemdi qursap barady. Baıqasam kezekte turǵan adamdardyń ishinde qart kisilerde bar. Biraq eshkim olarǵa oryn berip, aldyńǵy jaqqa ótkizip jibergen joq, olar da eshkimge ótingen joq. Kenet inde birshama adam bar bir avtobýs kelip toqtady. Adamdar jaýrap tursa da, kezekterin buzbaǵan kúıi avtobýs ishine kirdi. Alaıda júrgizýshi daýystap, kólikten birqansha adamdy syrtqa shyǵaryp jiberdi. Sonda bilgenim avtobýs esigi erkin ashylyp-jabylýy jáne jolaýshylardyń qysylmaı turýy shart eken.
Jel ulyp tur, sharpymmen tumshalanyp, kelesi avtobýsty kútip turmyn. Kenet kózim aldyńǵy jaqqa tústi. Shamamen biz turǵan jerden 200 metr jerde taǵy bir aıaldama bar eken. Avtobýs sol jaqpen keletindikten sonda turǵan adamdar bizden buryn avtobýsqa shyǵyp alatyn kórinedi. Bizdiń jaqtaǵylar ony kórip tur. Biraq eshkimi ol jaqqa ótip, avtobýsqa otyrýdy oılap turǵan joq. Tońǵanym sonsha qarsy jaqqa óte shyǵyp «elden buryn kólikke minip alsam qaıtedi?» degen oı basyma sap ete tústi. Biraq tabjylmaı turǵan jasy men jasamysy, erkegi men áıeli bar japondardy kórgende eriksiz ol oıymnan bas tarttym. Ishteı oılap qoıamyn: Bizdiń elde bolsa, bárimiz jabylyp aldyńǵy aıaldamaǵa ótip alamyz da, japa-tarmaǵaı kólikke minip, qysylsaq ta, qymtyrynsaq ta keter edik-aý dep....
Avtobýstar arasyna 10-15 mınýt salyp kelip turdy. Mine taǵy eki avtobýs kelip ketti. Taǵy sol kórinis. Artyq jolaýshy baspaǵan olar óz jónderimen jóneldi. Desede, birtindep aldyńǵy qatarǵa jettim. Ár avtobýstyń kelip-ketýine 10-15 mınýt ýaqyt ketsede, sonyń ózi ber-eki saǵat ótkendeı zorǵa tózdim. Kelesi kelgen kólikke aıaǵym tıdi áıteý. 20-30 mınýt júrgen soń taǵy bir termınalǵa jettik. Kún jaýyndata bastady. Bir baıqaǵanym japondyqtar óz tilinen ózge shet tilin sırek biletin sekildi nemese bilse de qoldanbaıtyn kórinedi. Baǵana japondyq dosym aıtqan №8 avto turaqty surasam eshkim durys túsindire almaıdy. Endi qalaı júrsem dep turǵanymda bir áýejaı qyzmetkeri kezdese ketti. Ol meni tyńdady da: «English» dedi de, meni ertip aparyp bir áıelge túsindirdi. Sol áıel aǵylshynsha biledi eken. Jáıimdi túsingen soń baǵytymdy kórsetip jiberdi. Úlken esikten shyǵyp ońǵa burylǵanymda baǵanaǵy dosym aıtqan №1 bastap retimen turǵan avtoturaqtardy kórdim. Salyp uryp №8 avtoturaqqa bardym. Qolymnyń oń jaǵynda adamdar toptasyp bılet alyp jatyr eken, men de kezekke tura qaldym. Terezeniń arǵy jaǵynda bılet satyp bir japon áıeli otyratyn shyǵar, oǵan Kıotaǵa baram dep pasport pen aqsha usynsam túsiner dep oılap qoıamyn ishteı. Kezegim kelip jetip barǵanym sol edi, kóńilim sý sepkendeı basyldy da qaldy. Bılet satatyn tereze ornynda avtoaparat tur. Barlyǵy japonsha jazýly. Endi ne isteımin? Kimnen kómek suraımyn dep turǵanymda qasymdaǵy avtobelet satqyshta turǵan eki qyzdyń qytaısha sóılep turǵanyn qulaǵym shalyp qaldy. Olarǵa qytaıshalap kómektesýlerin ótindim. Olar birden kómekke kelip, túsindirip qalaı bılet alý kerektigin kórsetti. Olarǵa rahmetimdi aıtyp avtobýstyń raspısanııasyna qarap edim, 15:30 júredi degen eskertpeni oqydym. Áli 15 mınýt bar eken. Termınal ishine kirip telefonyma sım karta alýdy oıladym da, termınal ishine bettedim. Uıaly telefonǵa sım karta satatyn bir top jas qyzdar tur eken. Eń shetki stólde turǵan eki qyz óz stólderiniń shetine «qytaı tilinde» degen sózdi qytaı ıeroglıfimen jazyp qoıypty. Qýana basyp jetip bardym. Osy sát esime 2015 jyly Vengrııaǵa qysqa merzimdi oqýǵa barǵandaǵy bir jaǵdaı tústi. Bir kúni Býdapesht kóshesinde kele jatyp, bir dúkenge bas suqanym bar. Sondaǵy satýshy orta jasar orys áıeli eken. Meniń Qazaqstannan kelgenimdi bilgen soń orysshalap áńgimesin tókpesi bar ma? Baıqus ábden elin saǵynyp qalsa kerek, ekeýimiz beıne bir jaqynymyzdy kórgendeı biraz shúıirkelesken edik. Endi mine qytaısha biletin adamdy kórip shyny kerek qýanyp qaldym. Baǵanaǵy japon qyzynyń zárezep bolǵan beınesinen soń, kóńilim qaıtyp qalǵandaı edi. Ózim biletin tilde sóılesetin adamnyń bolǵany qandaı jaqsy. Olar da meniń qytaısha sóılegenime razy bolyp qaldy. Telefonym bir ǵana sımkartalyq bolǵandyqtan, olar maǵan ınternetti jalǵa alýdy usyndy. 8 kún úshin 4500 ıen tóledim. Asyǵa basyp syrtqa shyqtym da №8 avtoturaqqa bettedim. Kele sala avtobýs baýyryndaǵy júk salǵyshqa chemodandarymdy salýǵa oqtala bergenimde shyttaı kıingen, qyzmet formasy bar jigit aǵasy keldi de japon tilinde birdeńe dep, meni ishke kirýge ótinish bildirdi. Óz júgimizdi ózimiz basyp, ózimiz túsirip úırenip qalǵan bizge sál tosyn seziledi eken. Oǵan qaraılaı basyp kólik ishine endim. Dál sondaı muntazdaı forma kıingen taǵy bir jigit aǵasy rólde otyr eken, «Koń nı chıva» dedi jyly shyraı tanytyp, kezinde úırengen sózden este qalǵan sóz bolǵandyqtan men de «Koń nı chıva» dedim basymdy ıip. Shaǵyn avtobýs ishi tap-taza. Men óz ornyma jaıǵastym. Dál 15:30 kólik ornynan qozǵaldy.
Qaster Sarqytqan
Abaı atyndaǵy QazUPÝ professory, ǵylym kandıdaty, shyǵystanýshy
