2020 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ "الەۋمەتتىك كودەكستى" ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن.
پرەزيدەنت ءوز سوزىندە وسى "الەۋمەتتىك كودەكسكە" قاتىستى بىلاي دەپ پىكىر بىلدىرگەن ەدى:
ء“ىس جۇزىندە بۇل قۇجات ازامات پەن مەملەكەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى جۇيەلەۋگە، ولاردىڭ ءوزارا مىندەتتەمەلەرىن ناقتى كورسەتۋگە، سونداي-اق قازاقستاندىقتارعا بەرىلەتىن مينيمالدى الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەردى: مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەدەن باستاپ ازاماتتاردى زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋعا دەيىن انىقتاۋعا ارنالعان”
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى ءمينيسترى بىرجان نۇرىمبەتوۆ وتكەن جىلدىڭ قازان ايىنداعى ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا كودەكستىڭ تۇجىرىمداماسى 2021 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىنان كەشىكتىرمەي ۇسىنىلاتىنىن ايتقان بولاتىن.
وسى رەتتە اتالعان مينيسترلىكتىڭ الەۋمەتتىك كومەك ساياساتىن دامىتۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى نيازوۆ اسقار نۇرلانۇلىمەن وتكەن سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
اسقار نۇرلانۇلى جالپى كودەكستىڭ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ بارىسى تۋرالى، ونىڭ قاراپايىم ازاماتتارعا پايداسى، قاشان قولدانىسقا ەنگىزىلەتىنى جونىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.
پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، "الەۋمەتتىك كودەكستىڭ" تۇجىرىمداماسىن ازىرلەپ جاتىرمىز. تۇجىرىمدامانى ازىرلەۋ بارىسىندا 100-گە تارتا ساراپشىلار تارتىلعان بولاتىن. وسى ساراپشىلاردان جۇمىس توبى قۇرىلدى. ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ازاماتتىق وكىلدەر، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان بولاتىن. ەندى وسى جۇمىس توبىن قۇرۋ بارىسىندا ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىن ارالاپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەزىندە 500-دەن استام ۇسىنىستار كەلىپ ءتۇستى. وسى ۇسىنىستاردى سارالاي وتىرىپ، ءبىز "الەۋمەتتىك كودەكستىڭ" تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋگە كىرىستىك. جالپى پرەزيدەنتتىڭ ايتقان تاپسىرماسىنا سايكەس، وسى الەۋمەتتىك زاڭنامانى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا حالىققا قيىندىق تۋعىزاتىن تۇستارى مەن ازاماتتاردىڭ وزدەرىنىڭ قۇقىقتارىن تولىق بىلمەيتىندىگى ەڭ باستى نازاردا تۇر. قازىر ەلىمىزدە ءار ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى ءار ءتۇرلى زاڭناما بار ەكەنى بەلگىلى.
"الەۋمەتتىك كودەكستىڭ" ەڭ باستى ماقساتى - ازاماتتارعا تۇسىنىكتى ەتىپ جازۋ جانە بۇكىل الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىن قامتيتىن زاڭنامانىڭ بارلىعىن ءبىر كودەكسكە جيناقتاۋ.
قازىرگى كەزدە وسى الەۋمەتتىك سالادا 16 زاڭ جانە 1 كودەكس بار، وسىلارعا تاۋەلدى 150-گە تارتا قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك اكتىلەر بار. وسىلاردىڭ بارلىعىن سارالاپ، زەرتتەي وتىرىپ، 16 زاڭ مەن 1 كودەكستىڭ نورمالارىنىڭ بارلىعىن ءبىر الەۋمەتتىك كودەكستىڭ اياسىندا جيناقتادىق. ناتيجەسىندە تۇجىرىمدالعان، حالىق پەن قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان نورمالاردان تۇراتىن زاڭ قابىلدانادى.
وسى تۇجىرىمدامانى ازىرلەۋ بارىسىندا قۇرىلعان جۇمىس توبىمەن بىرلەسىپ، الەمدىك تاجىريبەنى زەرتتەگەن بولاتىنبىز. الەمدىك تاجىريبەنى زەرتتەي كەلە، الەۋمەتتىك كودەكستىڭ جالپى انالوگتارى كوپتەگەن ەلدەردە جوق ەكەنىن كوردىك. ياعني دامىعان ەۋروپا ەلدەرىن الاتىن بولساق تا ولاردىڭ كوپشىلىگىندە وسى "الەۋمەتتىك كودەكس" قاراستىرىلماعان.
"الەۋمەتتىك كودەكستى" ەنگىزۋ بارىسىندا ءارتۇرلى تارتىپتەرگە سۇيەنۋ كەرەك. ءار ەل ءوزىنىڭ ۇلتتىق زاڭناماسىنا، ۇلتتىق قاسيەتىنە جانە ءوزىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە يكەمدەپ جاسايدى. سول سياقتى ءبىزدىڭ "الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ كودەكسىنىڭ" تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ بارىسىندا اتالعان 16 زاڭ مەن 1 كودەكستىڭ نورمالارى تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلادى. سونىمەن قاتار ازاماتتار ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ بارىسىندا الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنىڭ بارلىعىنا جاۋاپتى سول كودەكستەن تابادى. ەندى الەۋمەتتىك زاڭنامانى ازىرلەۋ بارىسىندا ول حالىققا كورسەتەتىن الەۋمەتتىك قىزمەتتەردى، مىسالى، بالا تۋىلعاننان باستاپ قارتايۋ شاعىنا دەيىنگى الاتىن الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كەزەڭ-كەزەڭمەن ءبولىنىپ، جەكە-جەكە سارالانادى. ءار باپتا، ءار تاراۋدا وزدەرىنە سايكەس نورمالارمەن جازىلادى. قازىر وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، بالا تۋعان كەزدە بەرىلەتىن، بالاعا قاراعانى ءۇشىن، مۇگەدەك بالاعا نەمەسە مۇگەدەك بولعان ازاماتقا بەرىلەتىن جاردەماقىلار بار، جۇمىسقا تۇرۋ بويىنشا، زەينەتكە شىعۋ سۇراقتارى، ەڭبەك ەتىپ ءجۇرىپ بەلگىلى بىر جاعدايلارمەن ەڭبەككە قابىلەتسىز بولىپ قالاتىن جاعدايلار، مىنە، وسى جانە باسقا دا الەۋمەتتىك سۇراقتار ءارتۇرلى زاڭنامامەن قاراستىرىلعان. ەندى وسىلاردىڭ بارلىعى ءبىر "الەۋمەتتىك كودەكستىڭ" اياسىندا تىزبەكتەلىپ، تاراۋلار مەن بولىمدەرگە ءبولىنىپ جازىلاتىن بولادى.
قۇجاتتاردى ازىرلەۋ بارىسىندا دا جەڭىلدىكتەر بولادى. مىسالى، ەگەر قانداي دا ءبىر قىزمەت ءتۇرى ازاماتتارعا كورسەتىلۋى كەرەك بولسا، مەملەكەتتىك ورگان ول قىزمەتتى ازاماتتارعا وزدەرى ۇسىنادى. وسىنداي ءتاسىل قولدانىلاتىن بولادى. بۇل ەندى بىردەن جۇزەگە اسا قويادى دەپ ايتۋ قيىن، دەگەنمەن كوش جۇرە تۇزەلەدى دەگەن بار عوي. ءوزىنىڭ قيىندىقتارى بار بولسا دا، رەت-رەتىمەن جۇزەگە اسىرامىز.
بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تۇجىرىمدامانى تولىقتاي ازىرلەپ، اياقتاۋىمىز كەرەك. كودەكستىڭ زاڭنامالىق جوباسى كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن پارلامەنتكە جولدانادى.
وسى كۇنگە دەيىن وسى "الەۋمەتتىك كودەكستىڭ" تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ تۋرالى اشىق ايتىلىپ جاتىر. ەگەر دە جۇمىس توبىنا ءوز ىنتاسىمەن، ءوز ەركىمەن قاتىسامىن دەيتىن ازاماتتار بولسا، ولارعا شەكتەۋ جوق، وتىنىشتەرىن ءبىلدىرىپ، جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى بولا الادى. ازىرگە كوپبالالى انالار اتىنان جۇمىس توبىنا قاتىسۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن ادام جوق.
قازىرگى داعدارىس ۋاقىتىندا، ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى ەكونوميكالىق جانە پسيحولوگيالىق توقىراۋدى باستارىنان وتكىزىپ جاتقاندا ولاردى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋ قاجەتتىلىگى ارتا تۇسۋدە. سول سەبەپتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى وڭاي ءارى ءتيىمدى شەشۋ ءۇشىن جۇيەلەنگەن، تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان زاڭنامانىڭ قابىلدانۋى ۇلكەن ءبىر جەتىستىك بولار ەدى.
دايىنداعان: ەركە جومارت،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
