Qan tógilgen qańtar qaqtyǵysy úlken ózgeristerge jol ashty. Alaıda, halyqtyń kóńili áli de tynyshtalmaq emes. 1993 jylǵy Konstıtýııany qaıtarǵysy keledi. Sondaı-aq, jazyqsyz jandardyń qamalyp, qýdalaýyna qarsy. “Adyrna” ulttyq portalynyń tilshisi belgili zańger Almabaev Alıbek myrzamen osy taqyryp tóńireginde áńgime órbitti.
-Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev “Jańa Qazaqstan” dáýirine kóshemiz degendeı qyldy. Bári jańashalansa, bizdiń zańdy da jańartý qajet pe?
-Iá bizdiń qoldanystaǵy keıbir zańdardy túbegeıli túrde ózgertip, olarǵa zaman talabyna saı ózgerister men tolyqtyrýlar engizilýi asa ózekti.
Ol zańdardyń eń bastysy: Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasy, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy «Saılaý týraly zań», «Beıbit sherýdi uıymdastyryp, ótkizý tártibi týraly» t.b.
-Ár sala boıynsha qylmys kóbeımese, azaımaı jatyr. Ol bala quqyǵynan bastap túgel qoǵam dertine aınaldy. Dál osy ózgerister naýqanyn eń birinshi neden bastaý kerek?
-Eń bastysy quqyq qorǵaý organdarynyń ózinde reforma jasaý kerek. Bizdiń memlekette búgingi ýaqytta qylmystyń aldyn-alý sharalary tek qaǵaz júzinde ǵana júzege asýda.
Sol sebepti birinshi kezekte quqyq qorǵaý organdarynda reforma jasaý arqyly qylmystyń aldyn-alyp, sotqa deıingi tergeý-tekserý amaldaryn zań talaptaryn qatań saqtaý jolymen júrgizý qajet.
-Halyq áleýmettik jelilerde belgili bir ákimderdiń ketýine petıııa jarııalaýda. Jalpy petıııa paıdaǵa asa ma?
-Iá,asady. Petıııa degenimiz belgili bir toptan turatyn adamdardyń bılik oryndaryna usynylǵan ujymdyq ótinishi, talaby.
Qazirgi ýaqytta áleýmettik jelilerge jasalǵan monıtorıngten kóptegen eldi mekenderdegi turǵyndar bılik ókilderi bolyp sanalatyn ákimderge jáne olardyń nókerlerine senimsizdik bildirýde.
Bul jerde eskeretin basty másele kóp jaǵdaıda senimsizdik jalań sózden turmaıdy. Barlyq senimsizdik bildirgen turǵyndardyń dáıekti ýájderi men aıǵaqtary bar.
Negizinde osy atalǵan aıǵaqtarǵa zertteý jasaıtyn bolsaq, kóptegen ákimderdiń is-áreketinde qylmystyq áreketsizdiktiń quramy anyqtalady.
Sol sebepti bılik basynda otyrǵandar osy petıııada usynylǵan máselelerdi mindetti túrde zerttep, taldap, olarǵa tıisti quqyqtyq baǵa berýi kerek dep sanaımyn. Óıtpegende ashýly halyqtyń tolqyp, alańǵa shyǵyp, úshinshi Jańaózen oqıǵasynyń qaıtalanyp ketý qaýpi bar.
-Qańtar qyrǵyny kezinde alańǵa shyqqan keıbir jazyqsyz adamdar qazir tergeý ızolıatorynda. Tipten izdeý salyp, jaqyndaryn tappaı júrgender qanshama. Olar ózderiniń lańkesemestigin dáleldep shyǵýyna kúshteri jete me?
-Bul máseleni eger zań aıasynda qarastyratyn bolsaq, árıne, jetýge tıis. Alaıda bizdegi qoldanystaǵy zańdar óz maqsaty men prınıpterine sáıkes jumys istemeıdi. Bizdiń memlekette zań talabynan góri joǵaryda otyrǵan bastyqtyń nusqaýy basym kúshke ıe.
Osynyń nátıjesinde kóptegen destrýktıvti kúshke múldem qatysy joq bizdiń otandastarymyz, soqqyǵa jyǵylýda, tergeý ızolıatorlaryna qamalýda. Al erteń olar qylmysker dep tanylyp, bas bostandyǵynan aıyrylyp ketýi de ábden yqtımal. Qazirgi jaǵdaıda 1986 jylǵy yzǵarly jeltoqsanda oryn alǵan jaǵdaıattar aına-qatesiz qaıtalanýda.
Árıne, buǵan jol berýge bolmaıdy. Biz zaıyrly, jarııaly, áleýmettik-quqyqtyq memlekettiń rezıdentterimiz. Bizdegi basty qundylyq adam quqyǵy men onyń bostandyǵy. Bizge osyny umytpaǵan jón.
Bul, ásirese, IIM qyzmetkerleriniń jadynda saqtalatyn qaǵıda. Átteń, shirkin, osyny estir qulaq bolsa...
-Halyq arasynda 1993 jylǵy Konstıtýııany qaıtarý kerek degen talap aıtylýda. Atalmysh usynysqa kózqarasyńyz qalaı?
-Men bul talappen tolyq kelisemin jáne tolyq qoldaımyn. Bul asa mańyzdy talap jáne mindetti túrde oryndalýǵa tıis talap. Eger biz osy talapty oryndamasaq, memlekettigimizden aıyrylyp qalý qaýpi bar.
Injý ÓMIRZAQ,
”Adyrna” ulttyq portaly
