Sifrly sot jüiesı

QR tūŋǧyş prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev 1995 jyldyŋ 20 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respublikasyndaǧy sot jüiesı men sudialardyŋ märtebesı turaly»  Kostitusitusiialyq zaŋ küşıne ie jarlyq qabyldady. Bes jyl qoldanysta bolyp,  elımızdıŋ sot jüiesınıŋ aiaǧyna  tūruynda maŋyzdy röl atqardy. Elbasy tapsyrmasy boiynşa QR Joǧarǧy Soty sottar turaly zaŋnyŋ jobasyn äzırlep, 2000 jyldyŋ 25 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respublikasyndaǧy sot jüiesı men sudialardyŋ märtebesı turaly» Zaŋ qabyldandy.  Qabyldanǧan zaŋnyŋ negızgı maqsaty – eldegı sot-qūqyqtyq reformany odan ärı damytu. Zaŋ qaǧidalary memlekettık bilıktı tarmaqtarǧa bölu konstitusiialyq prinsipın meilınşe tolyq jäne däiektı jüzege asyryuǧa, tejegışter men qarsy salmaq jüiesın paidalana otyryp, olardyŋ özara äreketın küşeituge baǧyttalǧan.

QR ädıl sotyn tek Konstitusiiada atalǧan sot organdary – sot alqalary, jeke dara sudialar jüzege asyratyn bolady. Sottardyŋ plenarlyq mäjılısterıne ädıl sot atqaru qūqyǧy berılmeidı.

QR sot jüiesı Konstitusiiaǧa jäne konstitusiialyq zaŋǧa säikes qūrylatyn QR Joǧarǧy Sotynan jäne jergılıktı sottardan tūrady. QR Joǧarǧy Soty jäne jergılıktı sottar bırtūtas sot jüiesın qūraidy. Sot jüiesınıŋ bırtūtastyǧyn tömendegı faktorlar qamtamasyz etedı:

• Konstitusiiada;
• «Sot jüiesı men sudialardyŋ märtebesı turaly» Konstitusiialyq zaŋda;
• Prosessualdyq jäne özge de zaŋdarda barlyq sottar men sudialar üşın ortaq, ädıl sot prinsipterı belgılengen.

Sot bilıgı zaŋdarda bekıtılgen barlyq sottar üşın bırtūtas mot öndırısı nysandarynda ıske asyrylardy. Barlyq sottar Konstitusiianyŋ 4-babynda körsetılgen Qazaqstan Respublikasynyŋ qoldanystaǧy qūqyǧyn qolanady. Konstitusiia jäne «Sot jüiesı men sudialardyŋ märtebesı turaly turaly» Konstitusiialyq zaŋ barlyq sudialar üşın bırtūtas sudia märtebesın bekıttı. Zaŋdy kūşıne engen sot kesımderı (şeşımder, ükımder, t.b.) respublikanyŋ bükıl aumaǧynda memlekettık organdar, lauazymdy tūlǧalar, qoǧamdyq bırlestıkter, memlekettık emes ūiymdar, azamattar, şeteldıkter jäne basqalary üşın oyrndauǧa mındettı. Barlyq sottar tek qana respublikalyq biudjetten qarjylandyrylady. Onyŋ ekı sebebı bar:

• Sot jüiesınıŋ bırtūtastyǧyn nyǧaitady;
• Sot bilıgıne atqaruşy bilık organdarynyŋ tarapynan yqpal etu mümkındıgın joqqa şyǧarady.

Osylaişa, elımızdıŋ sot jüiesı qalyptasyp,  öz elı men azamattaryna 20 jyldan astam uaqyt qyzmet etıp keledı. Qazırgı taŋda, ǧylym men tehnikanyŋ damyǧan zamanynda Qazaqstan Respublikasynyŋ  sot jüiesın sifrlandyru maqsatynda jūmymtar atqarylyp jatyr. Elbasy jaŋa özgerısterdı qoldap qana qoimai, onyŋ maŋyzdylyǧyn basa körsetken bolatyn. Sot jüiesın sifrlandyru – sot jüiesınıŋ qyzmetın keŋeitıp, ädıl sot jüiesın nyǧaituǧa öz ülesın qosyp qana qoimai, sonymen qatar, kez-kelgen zaŋsyzdyqty uaqytyly aldyn alyp, der kezınde tötep bere alatyn jaǧdaiǧa da jetkızetını anyq. Sot jüiesı tolyq sifrlandyruǧa ötken jaǧdaida sot jüiesındegı oqylyqtar men kemşılıkterdıŋ şeşımı tabylyp, azamattardyŋ da sot bilıgıne degen senımınıŋ artyp, odan ärı nyǧaiary sözsız. Al täuelsız memleket üşın öz Konstitusiiasy men ondaǧy sot jüiesınıŋ qyzmetı jäne onyŋ maqsat-mındetınıŋ naqty ärı ozyq boluy mındettı.

Laura TŪRSYNJAN,

«Adyrna» ūlttyq portaly