Esterıŋızde bolsa, QHA töraǧasynyŋ jaŋa orynbasary bolyp taǧaiyndalǧan jurnalist Maia Bekbaeva jaŋa ūsynys jasap, jūrtty bır dürlıktırgenı mälım. «Qazaqstanda tūratyn özge ūlt ökılderı qūjattarynda özın «qazaq» nemese «qazaqstandyq» dep körsetse qalai bolady?» dep sūraq tastaǧan Maia hanymdy qazaq qoǧamy bırer şaqyrymǧa deiın «aparyp» tastady.
Maia Bekbaevanyŋ mūndai ūsynys jasauyna ūlty düngen tarazdyq pedagogtyŋ Qazaqstan halqy Assambleiasy keŋesınde aitqan sözı sebep bolǧan. Būǧan bızdıŋ qoǧamnyŋ bergen jauaby qandai boldy? Ärine, eŋ aldymen ülken qarsylyq bıldırdı. Soŋynan qazaq qoǧamy da öz talaptaryn qoiyp, äleumettık jelını bıraz şulatty da.
«Eŋ aldymen, Maia hanymnyŋ būl ūsynysy qazaqtardyŋ renışın tudyrdy. Kez kelgen basqa ūlt ökılı qūjatynda «qazaqpyn» dep körsetpes būryn, äuelı qazaq ekenın däleldeuı kerek. Qalai däleldeuı kerek? Qazaqtyŋ tılınde söilep, qazaqtyŋ jolymen jüruı kerek. Bızdegı jüzdegen özge ūlt ökılı osyny ıstei ala ma? Ärine, joq! Maia hanym AQŞ azamaty amerikandyq bolyp jazylatynyn alǧa tartady. Amerikada bärı tüsınetın aǧylşyn tılınde söilegenı, sol amerikandyqtarmen bırdei jüretını üşın amerikalyq statusy berıledı. Türkiiada da solai. Türık tılınde öz tılındei söileitın, sol eldıŋ zaŋyna baǧynatyn, sol memlekettıŋ aitqanyna könetın adamǧa ǧana azamattyq berılıp, qūjatyna «türık» dep taŋba basylady. Al bızdegı ne? Bızdegı qoǧamnyŋ qyjylyn qozdatu ǧana. Bolmaityn närsenı aityp, qoǧamnyŋ yzasyna tiiu dep sanaimyn», -deidı tarihşy Dınmūhammed Bektaly.
Altai Abdullaev: «Maia Bekbaevanyŋ ūsynysymen tübegeilı kelıspeimın ärı tabandylyqpen qarsymyn. Qazaq qazaq boluǧa tiıs. Basqa ūltpen bırlese otau kötergen qandastarymyzdyŋ ūrpaǧy äbden özderın qazaq dep atanyp, sezınune qūqy men mümkınşılıgı ärine bar. Degenmen, Qazaqtyŋ jaqsylyǧy men jamandyǧyn, mūŋy men qaiǧysyn, baqyty men quanyşyn aitu men synau qūqy, özgertu jäne saqtau mümkındıgı ǧasyrlar boiy tek bızdıŋ özımızdıŋ qolymyzda boldy. Solai bolyp qala beruge de tiıs!!!
Basqa ūlt ökılı men de qazaqpyn dep bızdıŋ mentalitetımızdı, tılımızdı, ǧūrpymyzdy, dästürımızdı, dünietanymymyzdy, saltymyzdy, jaqsy-jamandyǧymyzǧa aralasyp, jaǧalasyp, talap yqpal etıp ketu qaupın eskregen jön. Ondai qūqyq tek qazaqtardyŋ özınde ǧana boluyn talap etemın.
Öz taǧdyrymyzdy, bolaşaǧymyzdy babalarymyz ǧasyrlar boiy amanat etken baǧytta taza saqtap odan ärı damytuymyz kerek! «Jaman üidıŋ qonaǧy bileidı» dep ata-babalarymyz beker aitpaǧan».
Osy mäselege bailanysty endı bır top Qazaq elındegı türkıtektes halyqtardyŋ bärınıŋ qūjattaryna «qazaq» dep jazuyna rūqsat beru turaly ūsynys tastady. Būl ūsynys Facebook äleumettık jelısındegı toptarda qyzu talqyǧa tüstı. Pıkır bıldıruşılerdıŋ bırı «qajetı joq» dese, endı bır tarap «qoldaimyn» destı.
Mäselen, Asylbek Baitanūly: «Osy jūrttyŋ äsıresaqtyǧyna taŋmyn. Aibarly el bolamyz desek, mūny bırtındep jüzege asyruymyz kerek. Şetelden kelgen emes, būrynǧy KSRO qūramynda bolǧan özbek, qyrǧyz, ūiǧyr, qaraşai, tatar t.b. türkı halyqtaryn arnaiy grafa boiynşa qazaq dep qabyldau - qazaqtyŋ sanyn jäne sapasyn arttyruǧa äkeletın qadam. Şalaqazaq degen ūǧym - erteden bolǧan. Sondyqtan būlardyŋ ruy kım bolmaq dep bas qatyrudyŋ jönı joq. HH ǧasyr basynda sany qazaqtarmen şamalas bolǧan osmandyqtar Türkiiany däl solai qazırgı san men sapaǧa jekızgen. Ötırık ūltşyl bolǧandy qoiaiyq! Rudy joiyp, bırtūtas qazaq bolu kerek! Ru degen qazaq pen qyrǧyzda, sonsoŋ Afrikadaǧy bırneşe halyqta ǧana saqtalǧan, odan ne paida?!?» -dep jazdy. Alaida būl pıkır qoldaudan görı, synǧa köp ūşyrady.
Qazaq qoǧamy qūjatta «qazaq» dep körsetudı asa qoldamaidy. Būǧan türlı sebepter men qauıpter joq emes. Al däl osy mäselege özge ūlt ökılderınıŋ pıkırı qandai? Ärine, bırneşe adamnyŋ pıkırı tūtas ūlttyŋ oiyn körsetpeidı. Desek te, bızben tıldesken özge ūlt ökılderınıŋ aitary tömendegıdei.
Nädır Latifulla, student: «Ūltymdy özgertıp körsetuge qarsymyn. Qūjatta özgertkennen, özıŋ basqa ūltqa ainalmaisyŋ ǧoi. Qazaqstanda tudym, ömır sürıp jatyrmyn. Arǧy atalarymnyŋ süiekterı de osy elde jatyr. Bıraq qūjatqa «qazaq» dep jazdyrudy qazaq halqyn mazaq etıp, aldau dep sanaimyn. Ne keregı bar onyŋ? Mysaly, men özımdı «qazaqpyn» dep aituǧa ūialamyn. Sebebı, osy elde tūrsam da, orysşa oqyp, orysşalanyp östık. Qazaq tılın jetık bılmeimız. Solai bola tūryp, qalai özıŋdı mülde «qatysyŋ» joq halyqtyŋ ūltymen bailanystyrasyŋ?»
Maftuna Saidjonqyzy, satuşy: «Qazaqstanda tūryp jatqan soŋ, qūjatymyzda «qazaq» dep körsetken dūrys şyǧar. Mysaly, menıŋ äpkem Türkiiada tūrady. Azamattyq alǧan soŋ, atyn, tegın auystyryp, ūltyn «türık» dep jazdyrǧan. Dūrys qoi, Türkiianyŋ azamaty türık boluy kerek emes pe. Sol siiaqty bız de «qazaq» dep jazdyrtsaq dūrys dep oilaimyn. Qazaqstanda tuyp östık. Osy eldıŋ azamatymyz. Demek, «qazaqpyz» bız de».
Ainisäm İbragimova, zeinetker: «Öte dūrys, qoldaimyn. Qazaqstanda tūratyn är adam «qazaq» dep jazyluy kerek. Mıne, sol kezde tūtas qazaqstan halqy 18 mln dep körsetıler edı. Al qazır tek qazaqtardyŋ ǧana sanyn körsetse, alyp ülken memlekette az ǧana ūlt tūratyndai körınedı. Balalarymdy da, nemerelerımdı de qūjattarynda «qazaq» dep jazdyrdyq. Bız osy memlekettıŋ azamatymyz. Bız de özımızdı qazaq dep sanaimyz».
Natalia Melniskaia, mūǧalım: «Ärkım özı taŋdau jasauy kerek dep sanaimyn. «Qazaq» bolyp jazyludy qalasa, jazyla bersın. Ūlttyq mäsele öte näzık mäsele ǧoi. Sondyqtan būl mäselege qatysty tek qana aitarym, bilık azamattarǧa taŋdau bersın».
Mariia Vagner, därıger: «Qarsymyn. Öitkenı adam ömırge kelmes būryn da özınıŋ qandai ūlttyŋ ökılı bolatynyn boljap bıle almaidy. Al özge ūlttyŋ adamynyŋ qūjatyna basqa ūltty körsetu qisynsyz närse emes pe? Mysaly, men nemıspın. Qūjatyma «qazaq» dep jazdyryp alyp, şetelge şyqsam. Şeteldık qūjatyma qarap, menı qazaq dep qabyldamaidy ǧoi. Bärıbır sūrastyra kelıp, tübım nemıs ekenın anyqtaidy. Sondyqtan būlai «qoldan qazaq jasaudy» aqymaqtyq dep oilaimyn».
P.S Rasymen de, qūjatqa «qazaq» dep jazǧyzyp alǧannan ol adamnyŋ qazaq bolyp ketuı ekıtalai emes pe? Qūjatynda qazaq dep körsetılgen qanşama öz qazaǧymyz ana tılınen maqūrym, adam sanyn köbeitıp jürgenı barşaǧa mälım. Qūjatta ūltyn qazaq dep körsetkennen eşteŋe özgere qoimaidy. Desek te, ainalamyz antalaǧan jau ekenın eskersek, bolaşaqta «qazaqpyn» dep jerımızge jymysqy niettıler iemdenıp ketpesıne de kepıl joq. Saiyp kelgende, qūjatyna qazaq dep körsetkısı keletın ärbır Qazaq elınıŋ azamaty eŋ aldymen, qazaqtyŋ tılın bıluge, salt dästürı men zaŋyn qūrmetteuge, būljytpai oryndauǧa daiyn boluy kerek siiaqty. Al mūndai şartty jüzege asyru ekınıŋ bırınıŋ qolynan kelmeidı. Tamyryn qualai aqqan qany qazaq bolmaǧasyn, qūjatqa «qazaq» dep taŋba bastyru ne kerek degen qisyndy sūraq ta osydan keiın tuyndary sözsız.
Rauana DİMAŞQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.Ūqsas jaŋalyqtar
