Esterińizde bolsa, QHA tóraǵasynyń jańa orynbasary bolyp taǵaıyndalǵan jýrnalıst Maıa Bekbaeva jańa usynys jasap, jurtty bir dúrliktirgeni málim. «Qazaqstanda turatyn ózge ult ókilderi qujattarynda ózin «qazaq» nemese «qazaqstandyq» dep kórsetse qalaı bolady?» dep suraq tastaǵan Maıa hanymdy qazaq qoǵamy birer shaqyrymǵa deıin «aparyp» tastady.
Maıa Bekbaevanyń mundaı usynys jasaýyna ulty dúngen tarazdyq pedagogtyń Qazaqstan halqy Assambleıasy keńesinde aıtqan sózi sebep bolǵan. Buǵan bizdiń qoǵamnyń bergen jaýaby qandaı boldy? Árıne, eń aldymen úlken qarsylyq bildirdi. Sońynan qazaq qoǵamy da óz talaptaryn qoıyp, áleýmettik jelini biraz shýlatty da.
«Eń aldymen, Maıa hanymnyń bul usynysy qazaqtardyń renishin týdyrdy. Kez kelgen basqa ult ókili qujatynda «qazaqpyn» dep kórsetpes buryn, áýeli qazaq ekenin dáleldeýi kerek. Qalaı dáleldeýi kerek? Qazaqtyń tilinde sóılep, qazaqtyń jolymen júrýi kerek. Bizdegi júzdegen ózge ult ókili osyny isteı ala ma? Árıne, joq! Maıa hanym AQSh azamaty amerıkandyq bolyp jazylatynyn alǵa tartady. Amerıkada bári túsinetin aǵylshyn tilinde sóılegeni, sol amerıkandyqtarmen birdeı júretini úshin amerıkalyq statýsy beriledi. Túrkııada da solaı. Túrik tilinde óz tilindeı sóıleıtin, sol eldiń zańyna baǵynatyn, sol memlekettiń aıtqanyna kónetin adamǵa ǵana azamattyq berilip, qujatyna «túrik» dep tańba basylady. Al bizdegi ne? Bizdegi qoǵamnyń qyjylyn qozdatý ǵana. Bolmaıtyn nárseni aıtyp, qoǵamnyń yzasyna tııý dep sanaımyn», -deıdi tarıhshy Dinmuhammed Bektaly.
Altaı Abdýllaev: «Maıa Bekbaevanyń usynysymen túbegeıli kelispeımin ári tabandylyqpen qarsymyn. Qazaq qazaq bolýǵa tıis. Basqa ultpen birlese otaý kótergen qandastarymyzdyń urpaǵy ábden ózderin qazaq dep atanyp, sezinýne quqy men múmkinshiligi árıne bar. Degenmen, Qazaqtyń jaqsylyǵy men jamandyǵyn, muńy men qaıǵysyn, baqyty men qýanyshyn aıtý men synaý quqy, ózgertý jáne saqtaý múmkindigi ǵasyrlar boıy tek bizdiń ózimizdiń qolymyzda boldy. Solaı bolyp qala berýge de tıis!!!
Basqa ult ókili men de qazaqpyn dep bizdiń mentalıtetimizdi, tilimizdi, ǵurpymyzdy, dástúrimizdi, dúnıetanymymyzdy, saltymyzdy, jaqsy-jamandyǵymyzǵa aralasyp, jaǵalasyp, talap yqpal etip ketý qaýpin eskregen jón. Ondaı quqyq tek qazaqtardyń ózinde ǵana bolýyn talap etemin.
Óz taǵdyrymyzdy, bolashaǵymyzdy babalarymyz ǵasyrlar boıy amanat etken baǵytta taza saqtap odan ári damytýymyz kerek! «Jaman úıdiń qonaǵy bıleıdi» dep ata-babalarymyz beker aıtpaǵan».
Osy máselege baılanysty endi bir top Qazaq elindegi túrkitektes halyqtardyń báriniń qujattaryna «qazaq» dep jazýyna ruqsat berý týraly usynys tastady. Bul usynys Facebook áleýmettik jelisindegi toptarda qyzý talqyǵa tústi. Pikir bildirýshilerdiń biri «qajeti joq» dese, endi bir tarap «qoldaımyn» desti.
Máselen, Asylbek Baıtanuly: «Osy jurttyń ásiresaqtyǵyna tańmyn. Aıbarly el bolamyz desek, muny birtindep júzege asyrýymyz kerek. Shetelden kelgen emes, burynǵy KSRO quramynda bolǵan ózbek, qyrǵyz, uıǵyr, qarashaı, tatar t.b. túrki halyqtaryn arnaıy grafa boıynsha qazaq dep qabyldaý - qazaqtyń sanyn jáne sapasyn arttyrýǵa ákeletin qadam. Shalaqazaq degen uǵym - erteden bolǵan. Sondyqtan bulardyń rýy kim bolmaq dep bas qatyrýdyń jóni joq. HH ǵasyr basynda sany qazaqtarmen shamalas bolǵan osmandyqtar Túrkııany dál solaı qazirgi san men sapaǵa jekizgen. Ótirik ultshyl bolǵandy qoıaıyq! Rýdy joıyp, birtutas qazaq bolý kerek! Rý degen qazaq pen qyrǵyzda, sonsoń Afrıkadaǵy birneshe halyqta ǵana saqtalǵan, odan ne paıda?!?» -dep jazdy. Alaıda bul pikir qoldaýdan góri, synǵa kóp ushyrady.
Qazaq qoǵamy qujatta «qazaq» dep kórsetýdi asa qoldamaıdy. Buǵan túrli sebepter men qaýipter joq emes. Al dál osy máselege ózge ult ókilderiniń pikiri qandaı? Árıne, birneshe adamnyń pikiri tutas ulttyń oıyn kórsetpeıdi. Desek te, bizben tildesken ózge ult ókilderiniń aıtary tómendegideı.
Nádir Latıfýlla, stýdent: «Ultymdy ózgertip kórsetýge qarsymyn. Qujatta ózgertkennen, óziń basqa ultqa aınalmaısyń ǵoı. Qazaqstanda týdym, ómir súrip jatyrmyn. Arǵy atalarymnyń súıekteri de osy elde jatyr. Biraq qujatqa «qazaq» dep jazdyrýdy qazaq halqyn mazaq etip, aldaý dep sanaımyn. Ne keregi bar onyń? Mysaly, men ózimdi «qazaqpyn» dep aıtýǵa uıalamyn. Sebebi, osy elde tursam da, oryssha oqyp, orysshalanyp óstik. Qazaq tilin jetik bilmeımiz. Solaı bola turyp, qalaı ózińdi múlde «qatysyń» joq halyqtyń ultymen baılanystyrasyń?»
Maftýna Saıdjonqyzy, satýshy: «Qazaqstanda turyp jatqan soń, qujatymyzda «qazaq» dep kórsetken durys shyǵar. Mysaly, meniń ápkem Túrkııada turady. Azamattyq alǵan soń, atyn, tegin aýystyryp, ultyn «túrik» dep jazdyrǵan. Durys qoı, Túrkııanyń azamaty túrik bolýy kerek emes pe. Sol sııaqty biz de «qazaq» dep jazdyrtsaq durys dep oılaımyn. Qazaqstanda týyp óstik. Osy eldiń azamatymyz. Demek, «qazaqpyz» biz de».
Aınısám Ibragımova, zeınetker: «Óte durys, qoldaımyn. Qazaqstanda turatyn ár adam «qazaq» dep jazylýy kerek. Mine, sol kezde tutas qazaqstan halqy 18 mln dep kórsetiler edi. Al qazir tek qazaqtardyń ǵana sanyn kórsetse, alyp úlken memlekette az ǵana ult turatyndaı kórinedi. Balalarymdy da, nemerelerimdi de qujattarynda «qazaq» dep jazdyrdyq. Biz osy memlekettiń azamatymyz. Biz de ózimizdi qazaq dep sanaımyz».
Natalıa Melnıkaıa, muǵalim: «Árkim ózi tańdaý jasaýy kerek dep sanaımyn. «Qazaq» bolyp jazylýdy qalasa, jazyla bersin. Ulttyq másele óte názik másele ǵoı. Sondyqtan bul máselege qatysty tek qana aıtarym, bılik azamattarǵa tańdaý bersin».
Marııa Vagner, dáriger: «Qarsymyn. Óıtkeni adam ómirge kelmes buryn da óziniń qandaı ulttyń ókili bolatynyn boljap bile almaıdy. Al ózge ulttyń adamynyń qujatyna basqa ultty kórsetý qısynsyz nárse emes pe? Mysaly, men nemispin. Qujatyma «qazaq» dep jazdyryp alyp, shetelge shyqsam. Sheteldik qujatyma qarap, meni qazaq dep qabyldamaıdy ǵoı. Báribir surastyra kelip, túbim nemis ekenin anyqtaıdy. Sondyqtan bulaı «qoldan qazaq jasaýdy» aqymaqtyq dep oılaımyn».
P.S Rasymen de, qujatqa «qazaq» dep jazǵyzyp alǵannan ol adamnyń qazaq bolyp ketýi ekitalaı emes pe? Qujatynda qazaq dep kórsetilgen qanshama óz qazaǵymyz ana tilinen maqurym, adam sanyn kóbeıtip júrgeni barshaǵa málim. Qujatta ultyn qazaq dep kórsetkennen eshteńe ózgere qoımaıdy. Desek te, aınalamyz antalaǵan jaý ekenin eskersek, bolashaqta «qazaqpyn» dep jerimizge jymysqy nıettiler ıemdenip ketpesine de kepil joq. Saıyp kelgende, qujatyna qazaq dep kórsetkisi keletin árbir Qazaq eliniń azamaty eń aldymen, qazaqtyń tilin bilýge, salt dástúri men zańyn qurmetteýge, buljytpaı oryndaýǵa daıyn bolýy kerek sııaqty. Al mundaı shartty júzege asyrý ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi. Tamyryn qýalaı aqqan qany qazaq bolmaǵasyn, qujatqa «qazaq» dep tańba bastyrý ne kerek degen qısyndy suraq ta osydan keıin týyndary sózsiz.
Raýana DIMAShQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
