ەستەرىڭىزدە بولسا، قحا توراعاسىنىڭ جاڭا ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعان جۋرناليست مايا بەكباەۆا جاڭا ۇسىنىس جاساپ، جۇرتتى ءبىر دۇرلىكتىرگەنى ءمالىم. «قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى قۇجاتتارىندا ءوزىن «قازاق» نەمەسە «قازاقستاندىق» دەپ كورسەتسە قالاي بولادى؟» دەپ سۇراق تاستاعان مايا حانىمدى قازاق قوعامى بىرەر شاقىرىمعا دەيىن «اپارىپ» تاستادى.
مايا بەكباەۆانىڭ مۇنداي ۇسىنىس جاساۋىنا ۇلتى دۇنگەن تارازدىق پەداگوگتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كەڭەسىندە ايتقان ءسوزى سەبەپ بولعان. بۇعان ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بەرگەن جاۋابى قانداي بولدى؟ ارينە، ەڭ الدىمەن ۇلكەن قارسىلىق ءبىلدىردى. سوڭىنان قازاق قوعامى دا ءوز تالاپتارىن قويىپ، الەۋمەتتىك جەلىنى ءبىراز شۋلاتتى دا.
«ەڭ الدىمەن، مايا حانىمنىڭ بۇل ۇسىنىسى قازاقتاردىڭ رەنىشىن تۋدىردى. كەز كەلگەن باسقا ۇلت وكىلى قۇجاتىندا «قازاقپىن» دەپ كورسەتپەس بۇرىن، اۋەلى قازاق ەكەنىن دالەلدەۋى كەرەك. قالاي دالەلدەۋى كەرەك؟ قازاقتىڭ تىلىندە سويلەپ، قازاقتىڭ جولىمەن ءجۇرۋى كەرەك. بىزدەگى جۇزدەگەن وزگە ۇلت وكىلى وسىنى ىستەي الا ما؟ ارينە، جوق! مايا حانىم اقش ازاماتى امەريكاندىق بولىپ جازىلاتىنىن العا تارتادى. امەريكادا ءبارى تۇسىنەتىن اعىلشىن تىلىندە سويلەگەنى، سول امەريكاندىقتارمەن بىردەي جۇرەتىنى ءۇشىن امەريكالىق ستاتۋسى بەرىلەدى. تۇركيادا دا سولاي. تۇرىك تىلىندە ءوز تىلىندەي سويلەيتىن، سول ەلدىڭ زاڭىنا باعىناتىن، سول مەملەكەتتىڭ ايتقانىنا كونەتىن ادامعا عانا ازاماتتىق بەرىلىپ، قۇجاتىنا «تۇرىك» دەپ تاڭبا باسىلادى. ال بىزدەگى نە؟ بىزدەگى قوعامنىڭ قىجىلىن قوزداتۋ عانا. بولمايتىن نارسەنى ايتىپ، قوعامنىڭ ىزاسىنا تيۋ دەپ سانايمىن»، -دەيدى تاريحشى دىنمۇحاممەد بەكتالى.
التاي ابدۋللاەۆ: «مايا بەكباەۆانىڭ ۇسىنىسىمەن تۇبەگەيلى كەلىسپەيمىن ءارى تاباندىلىقپەن قارسىمىن. قازاق قازاق بولۋعا ءتيىس. باسقا ۇلتپەن بىرلەسە وتاۋ كوتەرگەن قانداستارىمىزدىڭ ۇرپاعى ابدەن وزدەرىن قازاق دەپ اتانىپ، سەزىنۋنە قۇقى مەن مۇمكىنشىلىگى ارينە بار. دەگەنمەن، قازاقتىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعىن، مۇڭى مەن قايعىسىن، باقىتى مەن قۋانىشىن ايتۋ مەن سىناۋ قۇقى، وزگەرتۋ جانە ساقتاۋ مۇمكىندىگى عاسىرلار بويى تەك ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا بولدى. سولاي بولىپ قالا بەرۋگە دە ءتيىس!!!
باسقا ۇلت وكىلى مەن دە قازاقپىن دەپ ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزدى، ءتىلىمىزدى، عۇرپىمىزدى، ءداستۇرىمىزدى، دۇنيەتانىمىمىزدى، سالتىمىزدى، جاقسى-جاماندىعىمىزعا ارالاسىپ، جاعالاسىپ، تالاپ ىقپال ەتىپ كەتۋ قاۋپىن ەسكرەگەن ءجون. ونداي قۇقىق تەك قازاقتاردىڭ وزىندە عانا بولۋىن تالاپ ەتەمىن.
ءوز تاعدىرىمىزدى، بولاشاعىمىزدى بابالارىمىز عاسىرلار بويى امانات ەتكەن باعىتتا تازا ساقتاپ ودان ءارى دامىتۋىمىز كەرەك! «جامان ءۇيدىڭ قوناعى بيلەيدى» دەپ اتا-بابالارىمىز بەكەر ايتپاعان».
وسى ماسەلەگە بايلانىستى ەندى ءبىر توپ قازاق ەلىندەگى تۇركىتەكتەس حالىقتاردىڭ ءبارىنىڭ قۇجاتتارىنا «قازاق» دەپ جازۋىنا رۇقسات بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستادى. بۇل ۇسىنىس Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى توپتاردا قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. پىكىر بىلدىرۋشىلەردىڭ ءبىرى «قاجەتى جوق» دەسە، ەندى ءبىر تاراپ «قولدايمىن» دەستى.
ماسەلەن، اسىلبەك بايتانۇلى: «وسى جۇرتتىڭ اسىرەساقتىعىنا تاڭمىن. ايبارلى ەل بولامىز دەسەك، مۇنى بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. شەتەلدەن كەلگەن ەمەس، بۇرىنعى كسرو قۇرامىندا بولعان وزبەك، قىرعىز، ۇيعىر، قاراشاي، تاتار ت.ب. تۇركى حالىقتارىن ارنايى گرافا بويىنشا قازاق دەپ قابىلداۋ - قازاقتىڭ سانىن جانە ساپاسىن ارتتىرۋعا اكەلەتىن قادام. شالاقازاق دەگەن ۇعىم - ەرتەدەن بولعان. سوندىقتان بۇلاردىڭ رۋى كىم بولماق دەپ باس قاتىرۋدىڭ ءجونى جوق. حح عاسىر باسىندا سانى قازاقتارمەن شامالاس بولعان وسماندىقتار تۇركيانى ءدال سولاي قازىرگى سان مەن ساپاعا جەكىزگەن. وتىرىك ۇلتشىل بولعاندى قويايىق! رۋدى جويىپ، ءبىرتۇتاس قازاق بولۋ كەرەك! رۋ دەگەن قازاق پەن قىرعىزدا، سونسوڭ افريكاداعى بىرنەشە حالىقتا عانا ساقتالعان، ودان نە پايدا؟!؟» -دەپ جازدى. الايدا بۇل پىكىر قولداۋدان گورى، سىنعا كوپ ۇشىرادى.
قازاق قوعامى قۇجاتتا «قازاق» دەپ كورسەتۋدى اسا قولدامايدى. بۇعان ءتۇرلى سەبەپتەر مەن قاۋىپتەر جوق ەمەس. ال ءدال وسى ماسەلەگە وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ پىكىرى قانداي؟ ارينە، بىرنەشە ادامنىڭ پىكىرى تۇتاس ۇلتتىڭ ويىن كورسەتپەيدى. دەسەك تە، بىزبەن تىلدەسكەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ايتارى تومەندەگىدەي.
ءنادىر لاتيفۋللا, ستۋدەنت: «ۇلتىمدى وزگەرتىپ كورسەتۋگە قارسىمىن. قۇجاتتا وزگەرتكەننەن، ءوزىڭ باسقا ۇلتقا اينالمايسىڭ عوي. قازاقستاندا تۋدىم، ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن. ارعى اتالارىمنىڭ سۇيەكتەرى دە وسى ەلدە جاتىر. بىراق قۇجاتقا «قازاق» دەپ جازدىرۋدى قازاق حالقىن مازاق ەتىپ، الداۋ دەپ سانايمىن. نە كەرەگى بار ونىڭ؟ مىسالى، مەن ءوزىمدى «قازاقپىن» دەپ ايتۋعا ۇيالامىن. سەبەبى، وسى ەلدە تۇرسام دا، ورىسشا وقىپ، ورىسشالانىپ وستىك. قازاق ءتىلىن جەتىك بىلمەيمىز. سولاي بولا تۇرىپ، قالاي ءوزىڭدى مۇلدە «قاتىسىڭ» جوق حالىقتىڭ ۇلتىمەن بايلانىستىراسىڭ؟»
مافتۋنا سايدجونقىزى, ساتۋشى: «قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان سوڭ، قۇجاتىمىزدا «قازاق» دەپ كورسەتكەن دۇرىس شىعار. مىسالى، مەنىڭ اپكەم تۇركيادا تۇرادى. ازاماتتىق العان سوڭ، اتىن، تەگىن اۋىستىرىپ، ۇلتىن «تۇرىك» دەپ جازدىرعان. دۇرىس قوي، تۇركيانىڭ ازاماتى تۇرىك بولۋى كەرەك ەمەس پە. سول سياقتى ءبىز دە «قازاق» دەپ جازدىرتساق دۇرىس دەپ ويلايمىن. قازاقستاندا تۋىپ وستىك. وسى ەلدىڭ ازاماتىمىز. دەمەك، «قازاقپىز» ءبىز دە».
ءاينيسام يبراگيموۆا, زەينەتكەر: «وتە دۇرىس، قولدايمىن. قازاقستاندا تۇراتىن ءار ادام «قازاق» دەپ جازىلۋى كەرەك. مىنە، سول كەزدە تۇتاس قازاقستان حالقى 18 ملن دەپ كورسەتىلەر ەدى. ال قازىر تەك قازاقتاردىڭ عانا سانىن كورسەتسە، الىپ ۇلكەن مەملەكەتتە از عانا ۇلت تۇراتىنداي كورىنەدى. بالالارىمدى دا، نەمەرەلەرىمدى دە قۇجاتتارىندا «قازاق» دەپ جازدىردىق. ءبىز وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتىمىز. ءبىز دە ءوزىمىزدى قازاق دەپ سانايمىز».
ناتاليا مەلنيتسكايا, مۇعالىم: «اركىم ءوزى تاڭداۋ جاساۋى كەرەك دەپ سانايمىن. «قازاق» بولىپ جازىلۋدى قالاسا، جازىلا بەرسىن. ۇلتتىق ماسەلە وتە نازىك ماسەلە عوي. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە قاتىستى تەك قانا ايتارىم، بيلىك ازاماتتارعا تاڭداۋ بەرسىن».
ماريا ۆاگنەر, دارىگەر: «قارسىمىن. ويتكەنى ادام ومىرگە كەلمەس بۇرىن دا ءوزىنىڭ قانداي ۇلتتىڭ وكىلى بولاتىنىن بولجاپ بىلە المايدى. ال وزگە ۇلتتىڭ ادامىنىڭ قۇجاتىنا باسقا ۇلتتى كورسەتۋ قيسىنسىز نارسە ەمەس پە؟ مىسالى، مەن نەمىسپىن. قۇجاتىما «قازاق» دەپ جازدىرىپ الىپ، شەتەلگە شىقسام. شەتەلدىك قۇجاتىما قاراپ، مەنى قازاق دەپ قابىلدامايدى عوي. ءبارىبىر سۇراستىرا كەلىپ، ءتۇبىم نەمىس ەكەنىن انىقتايدى. سوندىقتان بۇلاي «قولدان قازاق جاساۋدى» اقىماقتىق دەپ ويلايمىن».
P.S راسىمەن دە، قۇجاتقا «قازاق» دەپ جازعىزىپ العاننان ول ادامنىڭ قازاق بولىپ كەتۋى ەكىتالاي ەمەس پە؟ قۇجاتىندا قازاق دەپ كورسەتىلگەن قانشاما ءوز قازاعىمىز انا تىلىنەن ماقۇرىم، ادام سانىن كوبەيتىپ جۇرگەنى بارشاعا ءمالىم. قۇجاتتا ۇلتىن قازاق دەپ كورسەتكەننەن ەشتەڭە وزگەرە قويمايدى. دەسەك تە، اينالامىز انتالاعان جاۋ ەكەنىن ەسكەرسەك، بولاشاقتا «قازاقپىن» دەپ جەرىمىزگە جىمىسقى نيەتتىلەر يەمدەنىپ كەتپەسىنە دە كەپىل جوق. سايىپ كەلگەندە، قۇجاتىنا قازاق دەپ كورسەتكىسى كەلەتىن ءاربىر قازاق ەلىنىڭ ازاماتى ەڭ الدىمەن، قازاقتىڭ ءتىلىن بىلۋگە، سالت ءداستۇرى مەن زاڭىن قۇرمەتتەۋگە، بۇلجىتپاي ورىنداۋعا دايىن بولۋى كەرەك سياقتى. ال مۇنداي شارتتى جۇزەگە اسىرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. تامىرىن قۋالاي اققان قانى قازاق بولماعاسىن، قۇجاتقا «قازاق» دەپ تاڭبا باستىرۋ نە كەرەك دەگەن قيسىندى سۇراق تا وسىدان كەيىن تۋىندارى ءسوزسىز.
راۋانا ديماشقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
