Otyrar qalasynda tuyp, Şamda dünie salǧan ūly babamyz Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ artynda adamzatqa azyq bolar mol mūralar qaldy. Babamyzdyŋ 1100 jyldyq mereitoiynda belgılı etnograf ǧalym Aqseleu Seidımbektıŋ eŋbegınen Farabi aitty degen tapqyr sözderın ūsynǧandy jön kördık.
* * *
Tuǧan jerden şalǧaiǧa jürıp, bar ömırın ǧylym-bılımge sarp etken äl-Farabi qartaiǧan şaǧynda öz elınıŋ keruen-kıre tartyp jürgen adamdaryn kezdestırıp qatty tolqidy. El-jūrttyŋ hal-jaǧdaiyn täptıştep sūrap, köŋıl ornyqtyrǧan soŋ, qoştasarda özınıŋ jan serıgı – «qypşaq» dep atalatyn dombyrasynyŋ betıne:
«Ainalaiyn atam qypşaq,
Tuǧan jerım saǧyndym.
Öz atyŋa, ürmetıŋe Qaida jürsem tabyndym!» – dep jazyp, tuǧan jerı men elıne sälemdeme belgı retınde berıp jıbergen eken deidı.
* * *
Şyǧys ämırlerınıŋ bırı äl-Farabidı saraiyna arnaiy şaqyryp, mynandai saual qoiady:
– Ua, Ekınşı ūstaz, menıŋ memleketımnıŋ bolaşaǧy qandai küide bolmaq? Boljalyŋdy estıgım keledı, − deidı.
Sonda äl-Farabi:
– Elıŋnıŋ bolaşaǧyn bılgıŋ kelse, maǧan jastaryŋdy körset, sonsoŋ aityp bereiın, − degen eken.
* * *
Baǧdat halifasy Harun äl-Raşid aqyndyq öner saiysy men oqymystylardyŋ oi örelestıruın meilınşe jaqsy körgen adam eken. Köptegen el basqaruşylar ūly halifaǧa elıktep ötken.
Bırde äl-Raşid saraiynda ädettegıdei oi men önersüier qauymnyŋ bas qosuy bolyp jatady. Būl qosu räsımın eŋ qūrmettı orynǧa jaiǧasqan sūltan Seif äl-Däulet basqaryp otyrsa kerek. Bır kezde habarşy aiaǧynyŋ ūşymen basyp jaqyndap keledı de, saraiǧa Mūhammed äl-Farabidıŋ kelıp tūrǧanyn habarlaidy.
– Esımı tanys qoi, danyşpandy kırgızıŋder! – dep ämır beredı sūltan. Äbu-Nasr äl-Farabi zalǧa täjım etpesten kırgende jinalǧan jūrt daǧdaryp qalady.
– Kelıp otyruyŋyzdy ötınemın, – deidı sūltan.
– O, ūly ämırşı, qai jerge otyraiyn? – deidı äl-Farabi.
– Mūnda ärkım özıne laiyq orynǧa otyrady, – dep tıl qatady sūltan.
Mūhammed äl-Farabi sūltanǧa jaqyndap kelıp, onyŋ ärırek yǧysuyn ötınıptı. Ämırşınıŋ saqşylary tıksınıp qalady. Sūltan qonaǧyna ornyn bosatyp beredı de, qyzmetşılerın tynyştandyryp, saraidyŋ qūpiia tılınde bylai deidı:
– Eger būl şynymen-aq ūly ǧūlama bolsa, keşırım jasaiyq. Olai bolmai şyqsa jazasyn tartady. Sabyr saqtaŋdar!
Sonda Mūhammed äl-Farabi jymiyp küledı de:
– Aitqanyŋyz jön, ämırşım, sabyrlylyq ärqaşan da danyşpandar men qūdırettılerdıŋ ülesıne tigen, – dep, jaŋaǧy qūpiia tılde jauap qatady.
– Sız būl qūpiia sarai tılın qaidan bılesız? – dep taŋyrqaidy sūltan.
– Men jetı tıl bılemın, – deidı Mūhammed äl-Farabi.
– O, sözdıŋ qadırın bıletın ūstazym, onda söz basy sızde bolsyn, qūlaǧymyz sızde! – degen eken sūltan Seif äl-Däulet.
* * *
Äl-Farabi Baǧdatqa kelgende oǧan Halifa Mūqtadid ibn-Muaffak äl-Billah (892-902) bylai dep sūraq qoiady:
– Osy senı oqudyŋ tübıne jetıptı dep estıdım, sonda sen köp bılesıŋ be, älde Aristotel köp bıle me?
Sonda äl-Farabi:
− Eger men onyŋ zamanynda ömır sürgen bolsam, şübäsız onyŋ üzdık şäkırtterınıŋ bırı bolǧan bolar edım, – dep jauap bergen eken.
Ümıt QİIаBEK,
Taraz qalasy
