Uly batys oıshyldarynyń eńbegine alǵash ret óz kózqarasyn bildirip, túsindirme eńbekter jazyp, ǵylym kózin Túrki álemine ákelgen birden bir iri tulǵa Ábý Nasyr ál-Farabı edi. Bizge jetken qyryq shaqty eńbegin oqı otyryp «ekinshi ustazdyń» tek qana fılosof bolyp qana qoımaı, fılolog, tarıhshy, saıasatker, geograf, mýzykant bolǵanyn da kóre alamyz. Áli de qunyn joımaǵan bul eńbekter zerttelý barysynda jańa qyryna tanylyp, jan-jaqty qarastyrylyp júr. Osy oraıda maqalanyń maqsaty – uly oıshyldyń eńbekteriniń qúndylyǵy men til bilimi, onyń ishinde grammatıkaǵa qosqan úlesin atap kórsetý. Mindet – ǵalymnan qalǵan zertteý jumystaryna sholý jasap, qazirgi til bilimi úshin mańyzdylaryn anyqtaý, saralý.
Ál-Farabı jastaıynan túrli ǵylymdy oqyp úırendi.Arab, parsy, túrik tilderin jetik meńgerdi. Baǵdad qalasynda bilimin jetildirgen. Sol zamandaǵy ǵylymynyń ordasy bolǵan bul qala kóptegen oıshyldardyń ortasy, kitap qoryna baı qala edi.Batys ǵalymdarynyń logıka týraly eńbegimen tanysady. Ǵalym jaratylystaný, fılosofııa, astronomııa, matematıka, medıına, logıka, etıka, metafızıka, jaǵrafııa, ádebıettaný, til bilimi, mýzyka sııaqty ǵylym salalarynan 164 traktat jazǵan. Keltirilgen eńbekter sanynyń ózi Farabıden bizge kóp mura qalǵanyn baıqatady.
Qorytynlaı kele aıtarymyz, «ekinshi ustaz», ǵylymnyń shamshyraǵy bolǵan Ábý Nasyr ál-Farabı kóptegen ǵylymdy damyta otyryp, óz tarapynan mańyzdy ǵylymı eńbekter jazdy. Ál-Farabı fılosofııa ǵylymyn jańa qyrynan tanytyp, Batys mádenıetinen alynatyn málimetterdi suryptap, saralaǵan. Ǵulamanyń metafızıka, lıngvıstıka, logıka, psıhologııa, geografııa, etıka, mýzyka, t.b. ǵylymdar jaıly jazǵan eńbekteri barshylyq.X ǵasyrda jazylǵan ǵulamanyń eńbekteri HHI ǵasyr ǵalymdarynyń zertteý obektisine aınalyp otyr. Oıshyldyń Keńes úkimeti kezeńinde burmalanyp jekten eńbekterin túzetip, qaıta qarastyryp keıingi jas býynǵa mańyzyn tanytý –bizdiń basty mindetimiz.
Aqnur SÁLIM,
8 (747) 264-02-26
